Odpowiedź:
Pracownik przebywający na zwolnieniu lekarskim nie ma obowiązku przebywania w miejscu zamieszkania. Sprawowanie przez pracownika osobistej opieki nad wnuczkiem w okresie, na który zostało wystawione zwolnienie lekarskie, może być uznane za wykorzystywanie tego zwolnienia niezgodnie z jego celem.
Uzasadnienie: Stosownie do art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 372) - dalej u.ś.p., ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Z art. 17 ust. 3 w zw. z art. 68 ust. 1 u.ś.p. wynika, że ustalenie m. in. tego, czy ubezpieczony nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z jego celem dokonuje się w trybie kontroli, które przeprowadza ZUS bądź płatnik składek, który zgłasza do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych. W sposób szczegółowy zasady przeprowadzania kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby oraz kontroli formalnej zwolnień lekarskich zostały określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz. U. Nr 65, poz. 743) - dalej r.sz.z.t. Podkreślenia przy tym wymaga, że na tych samych zasadach kontroluje się wszystkie zwolnienia lekarskie, bez względu na treść zamieszczonych na nich adnotacji np. "chory powinien leżeć", "chory może chodzić".
Zgodnie z § 8 r.sz.z.t. osobie kontrolującej prawidłowość wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy płatnik składek wystawia imienne upoważnienie, które uprawnia do wykonywania kontroli również w miejscu zamieszkania, miejscu czasowego pobytu lub miejscu zatrudnienia osoby kontrolowanej. Brzmienie tego przepisu świadczy o tym, że ubezpieczony w okresie, na który zostało mu wystawione zwolnienie lekarskie, nie ma obowiązku przebywania w miejscu zamieszkania. Takiego obowiązku nie nakładają bowiem na niego przepisy u.ś.p. Jeżeli jednak ubezpieczony w czasie choroby zamierza przebywać poza swoim miejsce zamieszkania (miejscem pobytu) powinien o tym fakcie poinformować pracodawcę. ZUS przyjmuje bowiem, że nieobecność w miejscu zamieszkania (miejscu pobytu) w czasie przeprowadzania kontroli może być usprawiedliwiona w przypadku uzyskania informacji, że pracownik np. był z wizytą kontrolną u lekarza, realizował receptę w aptece, odbywał rehabilitację. Odmowa wyjaśnienia przyczyn nieobecności w domu w czasie kontroli albo nieudzielenia wyjaśnień w wyznaczonym terminie, zdaniem ZUS, uzasadnia potraktowanie zwolnienia lekarskiego jako wykorzystywanego niezgodnie z jego celem, a co za tym idzie uzasadnia odmowę wypłaty świadczeń z tytułu choroby (tj. wynagrodzenia chorobowego albo zasiłku chorobowego).
Celem zwolnienia lekarskiego jest odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy. Za wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem uważa się więc nieprzestrzeganie wskazań lekarskich (np. nakazu leżenia w łóżku), czy też wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego dla innych celów niż leczenie (np. wykonywanie pracy). Chodzi więc o takie zachowanie ubezpieczonego, które może przyczynić się do przedłużenia jego niezdolności do pracy. W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że zamieszczona na zwolnieniu lekarskim adnotacja "pacjent może chodzić" nie usprawiedliwia wykonywania pracy przez ubezpieczonego w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, gdyż taka adnotacja upoważnia jedynie do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego (np. poruszanie się po mieszkaniu, udanie się na zabieg czy kontrolę lekarską) (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12 listopada 2002 r., III AUa 3189/01).
Biorąc pod uwagę powyższe należy stwierdzić, że sprawowanie przez pracownika w okresie orzeczonej niezdolności do pracy osobistej opieki nad wnuczkiem może być potraktowane jako wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem, jeżeli może to utrudnić odzyskanie przez pracownika zdolności do wykonywania pracy. Należy przy tym dodać, że zgodnie z § 10 r.sz.z.t. wątpliwości, czy zwolnienie lekarskie od pracy wykorzystywane było niezgodnie z jego celem, rozstrzyga właściwa jednostka organizacyjna ZUS, uzyskując w miarę potrzeby opinię lekarza leczącego, i wydaje w razie sporu decyzję, od której przysługują środki odwoławcze określone w odrębnych przepisach.
Odpowiedzi udzielono 29 lipca 2016 r.
