Pytanie pochodzi z publikacji Serwis BHP
Czy pracodawca ma obowiązek zapewnić bezpieczeństwo pracownikom pozostającym w zakładzie pracy po godzinach pracy? W jaki sposób można zabezpieczyć pracodawcę, jeżeli pracownicy samoistnie pozostają po godzinach pracy w biurze? Co w razie wypadku przy pracy takiego pracownika, jeśli z jego umowy o pracę i regulaminu pracy wynikają konkretne godziny pracy?
Odpowiedź
Obowiązek zapewnienia bezpiecznych warunków pracy rozciąga się nie tylko na tzw. harmonogramowy czas świadczenia pracy, ale i na okres pracy w godzinach nadliczbowych (po godzinach pracy). Odrębną kwestią jest samowolne, mniej lub bardziej regularne, pozostawanie przez pracowników w pracy bez wiedzy pracodawcy, kiedy to pracownicy nie wykonują pracy na jego rzecz, tylko np. na prywatne zadania, wykorzystując sprzęt pracodawcy. W takiej sytuacji, jeśli wystąpi zdarzenie powodujące uraz nie będzie możliwe uznanie go za wypadek przy pracy, ponieważ zdarzenie to nie będzie pozostawało w związku z pracą. Dobrą praktyką jest ustalenie zasad przebywania przez pracowników na terenie zakładu pracy – w trakcie pracy, jak i w wyjątkowych przypadkach poza godzinami pracy.
Uzasadnienie
Podmiotem odpowiedzialnym za bezpieczeństwo i higienę pracy w zakładzie pracy jest pracodawca, co jasno wynika z art 207 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 1666) - dalej k.p. Na ogólny obowiązek zapewnienia właściwych warunków pracy składają się liczne obowiązki wynikające zarówno z k.p., jak i licznych przepisów wykonawczych.
Obowiązek świadczenia pracy wynikający z treści umów o pracę realizowany jest co do zasady w określonych, limitowanych przepisami przedziałach czasu, zwanych czasem pracy. Zgodnie z art 128 § 1 k.p., czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu przeznaczonym do wykonywania pracy. Zasadą jest, że czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę. Pewne szczególne przypadki mogą sprawić, że praca będzie musiała być kontynuowana dłużej niż wynika to z harmonogramu czasu pracy. Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w przypadku konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia, mienia, środowiska lub usunięcia awarii, jak również w przypadku wystąpienia tzw. szczególnych potrzeb pracodawcy. Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie właściwych warunków bhp zarówno podczas świadczenia pracy w tzw. normalnym czasie pracy, jak również podczas pracy świadczonej po godzinach.
Pracodawca powinien w regulacjach zakładowych określić zasady szeroko rozumianej organizacji pracy. Z przepisu art 104[1] k.p. wynika, że regulamin pracy powinien określać w szczególności warunki przebywania na terenie zakładu pracy – w czasie pracy i po jej zakończeniu. Zakaz przebywania na terenie zakładu pracy przez pracownikach w przypadku braku konieczności świadczenia dodatkowej pracy powinien być standardem podyktowanym względami bezpieczeństwa pracowników. Nie można jednak wykluczyć sytuacji, w której pracownik lub pracownicy mniej lub bardziej regularnie w sposób samowolny pozostają w pracy bez wiedzy pracodawcy. Problem powstanie, jeżeli w trakcie takiego prywatnego pozostawania w pracy zdarzy się wypadek mogący mieć znamiona wypadku przy pracy. W takim przypadku uwzględniając fakt, iż do zdarzenia doszło na terenie zakładu pracy a poszkodowanym jest osoba w nim zatrudniona, zasadne będzie wszczęcie postępowania powypadkowego. Oczywiście w przypadku samowolnego pozostawania na terenie zakładu pracy trudno mówić o kwalifikacji zdarzenia w kategoriach wypadku przy pracy z uwagi na brak związku z pracą. Przebywanie samowolne na terenie zakładu pracy poza czasem pracy wyklucza pozostawanie w dyspozycji pracodawcy, ponadto fakt, iż pracownik nie realizował w tym czasie pracy na rzecz pracodawcy powoduje, iż nie ma podstaw do kwalifikowania takiego zdarzenia jako wypadku przy pracy.
W celu uniknięcia nieporozumień oraz ograniczenia ryzyka występowania niebezpiecznych zdarzeń na terenie zakładu pracy dobrą praktyką jest ustalenie w regulacjach wewnątrzzakładowych zasady obecności pracowników w pracy poza godzinami pracy. Można przyjąć, że przebywanie na terenie zakładu poza harmonogramowymi godzinami pracy jest dopuszczalne w przypadku otrzymania polecenia świadczenia pracy nadliczbowej, pełnienia dyżuru czy uzyskania specjalnej zgody pracodawcy – np. wynikającej z potrzeb życiowych. Precyzyjne i podane do wiadomości pracowników zasady przebywania na terenie zakładu pracy stanowią istotny element zabezpieczający pracodawcę na wypadek nieprzewidzianych zdarzeń, w jakich mogliby uczestniczyć pracownicy przebywający na terenie zakładu pracy po godzinach pracy.
Sebastian Kryczka, autor współpracuje z publikacją Serwis BHP.
Odpowiedzi udzielono: 5 listopada 2016 r.