Czy należy dokonywać w zakładzie pracy sprawdzania przedłużaczy?
Jeśli tak, na podstawie jakich przepisów i w jakim zakresie?
Stosowanie przedłużaczy nie jest dobrym, chociaż dopuszczalnym i nieraz koniecznym sposobem zasilania odbiorników elektrycznych. Rozciągnięte, zwisające bezładnie, uszkodzone przewody mogą powodować dodatkowe zagrożenia. Lepszym rozwiązaniem, o ile jest to możliwe w danym zakładzie pracy, jest rozbudowanie sieci z odpowiednio rozmieszczonymi gniazdami do bezpośredniego podłączenia odbiorników elektrycznych. Nie wszędzie jednak i nie w każdym przypadku można rozbudować lub odpowiednio zaprojektować sieć elektryczną (np. zasilanie maszyn prądem elektrycznym na budowie). W przypadku stosowania przedłużaczy, użytkownik powinien zwracać uwagę na ich staranne wykonanie i właściwe stosowanie, mając na uwadze miejsce stosowania przedłużaczy oraz wymagania producenta odbiornika prądu elektrycznego, wynikające z dokumentacji technicznej tego odbiornika.
Nie ma jednoznacznego poglądu ani przepisu stwierdzającego, że przedłużacze elektryczne są elementem instalacji elektrycznej i podlegają kontroli na podstawie odpowiednich przepisów dotyczących instalacji elektrycznych, czy też jako niebędące instalacją elektryczną, podlegają jedynie kontroli w sensie codziennym i ogólnym, tak jak wszystkie znajdujące się na stanowisku pracy maszyny i urządzenia oraz wszystkie inne elementy stanowiska – czyli kontroli przed rozpoczęciem pracy, podczas jej trwania i po zakończeniu pracy, a także w przypadku mechanicznego uszkodzenia przedłużacza lub jego elementu albo też podejrzenia takiego uszkodzenia. PN-EN 61242:2001 Sprzęt elektroinstalacyjny – Przedłużacze zwijane do zastosowań domowych i podobnych kwalifikuje przedłużacze do grupy wyrobów: sprzęt elektroinstalacyjny. Normą tą objęte są przedłużacze zwijane, z nieodłączalnym przewodem giętkim lub odłączalnym przewodem giętkim na napięcie znamionowe powyżej 50 V, lecz nieprzekraczające 250 V w przypadku przedłużaczy zwijanych jednofazowych oraz powyżej 50 V, lecz nieprzekraczające 440 V w przypadku pozostałych przedłużaczy zwijanych i prądzie znamionowym nieprzekraczającym 16 A.
PN-EN 61316:2003 Przedłużacze przemysłowe zwijane również kwalifikuje przedłużacze jako sprzęt elektroinstalacyjny. W normie tej podano wymagania dla przedłużaczy zwijanych z przewodem giętkim nieodłączalnym na napięcie znamionowe robocze nieprzekraczające 690 V prądu stałego i prądu przemiennego o częstotliwości nieprzekraczającej 500 Hz i na prąd znamionowy nieprzekraczający 63 A, przeznaczone głównie do stosowania w instalacjach przemysłowych wewnątrz lub na zewnątrz budynków, wyposażone co najmniej w jedną wtyczkę przenośną i jedno gniazdo wtyczkowe spełniające wymagania takie, jak w PN-EN 60309-1:2002 lub PN-EN 60309-2:2002. W normie tej ustalono również wymagania dla przedłużaczy zwijanych użytkowanych w temperaturze otoczenia od –250°C do 400°C.
Kontrole w zakładzie pracy powinny więc polegać na wizualnych oględzinach wszystkich elementów przedłużacza, w tym również gniazd i wtyczek. W przypadku uszkodzenia jakiegokolwiek elementu przedłużacza elektrycznego, powinien być on niezwłocznie wymieniony. Oględziny powinny być przeprowadzone pod kątem widocznych uszkodzeń technicznych, trwałości zamocowań elementów przedłużacza, trwałości obudów i nieprzerwanej ciągłości izolacji.
Do kontroli ogólnej, polegającej na wizualnym skontrolowaniu stanowiska pracy zobowiązują m.in.: 1) art. 211 pkt 6 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.); 2) § 58 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.). Osoba kierująca pracownikami, przełożony lub pracodawca powinni po zgłoszeniu uszkodzenia niezwłocznie podjąć odpowiednie decyzje.
Nie ma oczywiście przeciwwskazań, aby dla bezpieczeństwa pracy potraktować przedłużacze tak jak instalację lub sieć elektryczną w budynku, lub przedłużenie tej sieci i dokonać (w terminach jak dla instalacji elektrycznej, a może częściej biorąc pod uwagę miejsce i warunki użytkowania): oględzin gniazda rozdzielczego (czy nie ma uszkodzeń mechanicznych); oględzin przewodu przedłużającego (czy nie ma na nim ubytków izolacji); oględzin wtyczki (czy nie ma w niej uszkodzeń mechanicznych); sprawdzenia ciągłości ochrony na wszystkich bolcach; pomiarów rezystancji izolacji.
Kazimierz Kościukiewicz
Jeśli tak, na podstawie jakich przepisów i w jakim zakresie?
Stosowanie przedłużaczy nie jest dobrym, chociaż dopuszczalnym i nieraz koniecznym sposobem zasilania odbiorników elektrycznych. Rozciągnięte, zwisające bezładnie, uszkodzone przewody mogą powodować dodatkowe zagrożenia. Lepszym rozwiązaniem, o ile jest to możliwe w danym zakładzie pracy, jest rozbudowanie sieci z odpowiednio rozmieszczonymi gniazdami do bezpośredniego podłączenia odbiorników elektrycznych. Nie wszędzie jednak i nie w każdym przypadku można rozbudować lub odpowiednio zaprojektować sieć elektryczną (np. zasilanie maszyn prądem elektrycznym na budowie). W przypadku stosowania przedłużaczy, użytkownik powinien zwracać uwagę na ich staranne wykonanie i właściwe stosowanie, mając na uwadze miejsce stosowania przedłużaczy oraz wymagania producenta odbiornika prądu elektrycznego, wynikające z dokumentacji technicznej tego odbiornika.
Nie ma jednoznacznego poglądu ani przepisu stwierdzającego, że przedłużacze elektryczne są elementem instalacji elektrycznej i podlegają kontroli na podstawie odpowiednich przepisów dotyczących instalacji elektrycznych, czy też jako niebędące instalacją elektryczną, podlegają jedynie kontroli w sensie codziennym i ogólnym, tak jak wszystkie znajdujące się na stanowisku pracy maszyny i urządzenia oraz wszystkie inne elementy stanowiska – czyli kontroli przed rozpoczęciem pracy, podczas jej trwania i po zakończeniu pracy, a także w przypadku mechanicznego uszkodzenia przedłużacza lub jego elementu albo też podejrzenia takiego uszkodzenia. PN-EN 61242:2001 Sprzęt elektroinstalacyjny – Przedłużacze zwijane do zastosowań domowych i podobnych kwalifikuje przedłużacze do grupy wyrobów: sprzęt elektroinstalacyjny. Normą tą objęte są przedłużacze zwijane, z nieodłączalnym przewodem giętkim lub odłączalnym przewodem giętkim na napięcie znamionowe powyżej 50 V, lecz nieprzekraczające 250 V w przypadku przedłużaczy zwijanych jednofazowych oraz powyżej 50 V, lecz nieprzekraczające 440 V w przypadku pozostałych przedłużaczy zwijanych i prądzie znamionowym nieprzekraczającym 16 A.
PN-EN 61316:2003 Przedłużacze przemysłowe zwijane również kwalifikuje przedłużacze jako sprzęt elektroinstalacyjny. W normie tej podano wymagania dla przedłużaczy zwijanych z przewodem giętkim nieodłączalnym na napięcie znamionowe robocze nieprzekraczające 690 V prądu stałego i prądu przemiennego o częstotliwości nieprzekraczającej 500 Hz i na prąd znamionowy nieprzekraczający 63 A, przeznaczone głównie do stosowania w instalacjach przemysłowych wewnątrz lub na zewnątrz budynków, wyposażone co najmniej w jedną wtyczkę przenośną i jedno gniazdo wtyczkowe spełniające wymagania takie, jak w PN-EN 60309-1:2002 lub PN-EN 60309-2:2002. W normie tej ustalono również wymagania dla przedłużaczy zwijanych użytkowanych w temperaturze otoczenia od –250°C do 400°C.
Kontrole w zakładzie pracy powinny więc polegać na wizualnych oględzinach wszystkich elementów przedłużacza, w tym również gniazd i wtyczek. W przypadku uszkodzenia jakiegokolwiek elementu przedłużacza elektrycznego, powinien być on niezwłocznie wymieniony. Oględziny powinny być przeprowadzone pod kątem widocznych uszkodzeń technicznych, trwałości zamocowań elementów przedłużacza, trwałości obudów i nieprzerwanej ciągłości izolacji.
Do kontroli ogólnej, polegającej na wizualnym skontrolowaniu stanowiska pracy zobowiązują m.in.: 1) art. 211 pkt 6 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.); 2) § 58 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.). Osoba kierująca pracownikami, przełożony lub pracodawca powinni po zgłoszeniu uszkodzenia niezwłocznie podjąć odpowiednie decyzje.
Nie ma oczywiście przeciwwskazań, aby dla bezpieczeństwa pracy potraktować przedłużacze tak jak instalację lub sieć elektryczną w budynku, lub przedłużenie tej sieci i dokonać (w terminach jak dla instalacji elektrycznej, a może częściej biorąc pod uwagę miejsce i warunki użytkowania): oględzin gniazda rozdzielczego (czy nie ma uszkodzeń mechanicznych); oględzin przewodu przedłużającego (czy nie ma na nim ubytków izolacji); oględzin wtyczki (czy nie ma w niej uszkodzeń mechanicznych); sprawdzenia ciągłości ochrony na wszystkich bolcach; pomiarów rezystancji izolacji.
Kazimierz Kościukiewicz