Pracownik pracuje w systemie pracy zmianowej w równoważnym czasie pracy w jednomiesięcznym okresie rozliczeniowym. Pracuje w niedzielę 6 godz., w poniedziałek 8 godz., wtorek wolny, środę 10 godz., czwartek 8 godz., piątek 8 godz., sobota wolna.
Czy w tym przypadku dochodzi do powstania godzin nadliczbowych ze względu na pracę w niedzielę?
W opisanym przypadku nie wystąpiły godziny nadliczbowe. Nie została przekroczona ani norma dobowa (12 – godzinna), ani przeciętna 40 godzinna i przeciętna 5-dniowa norma tygodniowa. Norma dobowa nie została jednak przekroczona pod warunkiem, że nie wystąpiła praca w tej samej niezakończonej jeszcze dobie pracowniczej. W przypadku pracy zmianowej dopuszczalna jest praca w niedziele i święta.
Artykuły 135–137 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) - dalej k.p. oraz art. 143 i 144 k.p. umożliwiają pracodawcom wprowadzenie, po spełnieniu przesłanek określonych w k.p., szczególnego rodzaju czasu pracy, określanego, jako równoważny. Równoważenie czasu pracy polega na tym, że w pewne dni czas pracy może być dłuższy od ogólnie obowiązującego, a w inne dni czas pracy może być skrócony. W ramach ustalonego okresu rozliczeniowego krótsze i dłuższe dobowe normy równoważą się wzajemnie, tak że przeciętna norma tygodniowa zostaje zachowana. "Równoważenie" norm może też polegać na wyznaczeniu pracownikom dodatkowych dni wolnych od pracy. W równoważnym czasie pracy, określonym w art. 135 k.p., dopuszczalne jest wydłużenie dobowej normy czasu pracy do 12 godz., przy zachowaniu przeciętnie 40 godz. na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Po nowelizacji kodeksu pracy dokonanej ustawą z dnia 14 listopada 2003 r. (Dz. U. Nr 213, poz. 2081) w art. 128 § 3 pkt 1 k.p. wprowadzona została definicja doby pracowniczej, przez którą należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Doba pracownicza obejmuje kolejne 24 godz., ale nie muszą one pokrywać się z dobą astronomiczną i mogą przypadać na godziny różnych dni kalendarzowych. Doba pracownicza obejmuje kolejne 24 godz., z których 8 przypada na porę nocną, a 16 na porę dzienną, w ciągu których rozliczana jest dobowa norma czasu pracy. Doba pracownicza jest ruchoma, a godziny ją wyznaczające mogą być zindywidualizowane dla poszczególnych pracowników. W ciągu jednego okresu rozliczeniowego granice doby pracowniczej mogą się zmieniać. Pracodawca, planując pracownikowi zmianę godzin rozpoczynania pracy nie powinien ustalać godziny rozpoczynania pracy, jeśli nie skończyła się jeszcze doba, w której pracownik ostatnio pozostawał do jego dyspozycji.
Pracodawca planując pracownikowi pracę powinien również przestrzegać przeciętnej 40–godzinnej normy tygodniowej czasu pracy. "Przeciętność" normy tygodniowej czasu pracy oznacza, że wszelkie, nawet znaczne odstępstwa od przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy w poszczególnych tygodniach, są dopuszczalne, pod warunkiem równoważenia czasu pracy tak, aby średnio, w okresie rozliczeniowym tygodniowy wymiar czasu pracy nie przekroczył normy wskazanej w przepisach. Jest to więc pewna średnia arytmetyczna liczby godzin przypadających do przepracowania w tygodniu w okresie rozliczeniowym. Jeśli w wyniku rozliczenia czasu pracy po upływie okresu rozliczeniowego okaże się, że średni czas pracy w tygodniu przekroczył dopuszczalną średniotygodniową normę, to godziny przekraczające tę normę należy uważać za ponadwymiarowe, za które pracownikowi przysługuje dodatek za godziny nadliczbowe.
Nowelizacją kodeksu pracy dokonaną ustawą z dnia 1 marca 2001 r.(Dz. U. Nr 28, poz. 301), która weszła w życie z dniem 1 maja 2001 r., wprowadzona została nowa norma czasu pracy - norma 5-dniowego tygodnia pracy. Norma 5-dniowego tygodnia pracy jest normą przeciętną dla danego okresu rozliczeniowego. Oznacza to, że niektóre tygodnie pracy mogą być 6-dniowe, a niektóre 4-dniowe, tak aby w przyjętym okresie rozliczeniowym pracownik pracował przeciętnie 5 dni w tygodniu. Przekroczenie przeciętnej pięciodniowej normy czasu pracy należy traktować, jako pracę w godzinach nadliczbowych. Jeśli więc pracodawca zatrudniałby pracownika w danym okresie rozliczeniowym w wymiarze nieprzekraczającym obowiązującej go tygodniowej normy czasu pracy, ale liczba dni, przez które pracownik ten świadczył pracę przekroczyłaby średnio 5, to powstałyby w ten sposób godziny nadliczbowe, które należałoby wliczyć do rocznego limitu godzin nadliczbowych.
Zgodnie z art. 15110 pkt 3 k.p. przy pracy zmianowej dopuszczalna jest praca w niedziele i święta.
Magdalena Rycak - specjalista z zakresu prawa pracy
Czy w tym przypadku dochodzi do powstania godzin nadliczbowych ze względu na pracę w niedzielę?
W opisanym przypadku nie wystąpiły godziny nadliczbowe. Nie została przekroczona ani norma dobowa (12 – godzinna), ani przeciętna 40 godzinna i przeciętna 5-dniowa norma tygodniowa. Norma dobowa nie została jednak przekroczona pod warunkiem, że nie wystąpiła praca w tej samej niezakończonej jeszcze dobie pracowniczej. W przypadku pracy zmianowej dopuszczalna jest praca w niedziele i święta.
Artykuły 135–137 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) - dalej k.p. oraz art. 143 i 144 k.p. umożliwiają pracodawcom wprowadzenie, po spełnieniu przesłanek określonych w k.p., szczególnego rodzaju czasu pracy, określanego, jako równoważny. Równoważenie czasu pracy polega na tym, że w pewne dni czas pracy może być dłuższy od ogólnie obowiązującego, a w inne dni czas pracy może być skrócony. W ramach ustalonego okresu rozliczeniowego krótsze i dłuższe dobowe normy równoważą się wzajemnie, tak że przeciętna norma tygodniowa zostaje zachowana. "Równoważenie" norm może też polegać na wyznaczeniu pracownikom dodatkowych dni wolnych od pracy. W równoważnym czasie pracy, określonym w art. 135 k.p., dopuszczalne jest wydłużenie dobowej normy czasu pracy do 12 godz., przy zachowaniu przeciętnie 40 godz. na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Po nowelizacji kodeksu pracy dokonanej ustawą z dnia 14 listopada 2003 r. (Dz. U. Nr 213, poz. 2081) w art. 128 § 3 pkt 1 k.p. wprowadzona została definicja doby pracowniczej, przez którą należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Doba pracownicza obejmuje kolejne 24 godz., ale nie muszą one pokrywać się z dobą astronomiczną i mogą przypadać na godziny różnych dni kalendarzowych. Doba pracownicza obejmuje kolejne 24 godz., z których 8 przypada na porę nocną, a 16 na porę dzienną, w ciągu których rozliczana jest dobowa norma czasu pracy. Doba pracownicza jest ruchoma, a godziny ją wyznaczające mogą być zindywidualizowane dla poszczególnych pracowników. W ciągu jednego okresu rozliczeniowego granice doby pracowniczej mogą się zmieniać. Pracodawca, planując pracownikowi zmianę godzin rozpoczynania pracy nie powinien ustalać godziny rozpoczynania pracy, jeśli nie skończyła się jeszcze doba, w której pracownik ostatnio pozostawał do jego dyspozycji.
Pracodawca planując pracownikowi pracę powinien również przestrzegać przeciętnej 40–godzinnej normy tygodniowej czasu pracy. "Przeciętność" normy tygodniowej czasu pracy oznacza, że wszelkie, nawet znaczne odstępstwa od przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy w poszczególnych tygodniach, są dopuszczalne, pod warunkiem równoważenia czasu pracy tak, aby średnio, w okresie rozliczeniowym tygodniowy wymiar czasu pracy nie przekroczył normy wskazanej w przepisach. Jest to więc pewna średnia arytmetyczna liczby godzin przypadających do przepracowania w tygodniu w okresie rozliczeniowym. Jeśli w wyniku rozliczenia czasu pracy po upływie okresu rozliczeniowego okaże się, że średni czas pracy w tygodniu przekroczył dopuszczalną średniotygodniową normę, to godziny przekraczające tę normę należy uważać za ponadwymiarowe, za które pracownikowi przysługuje dodatek za godziny nadliczbowe.
Nowelizacją kodeksu pracy dokonaną ustawą z dnia 1 marca 2001 r.(Dz. U. Nr 28, poz. 301), która weszła w życie z dniem 1 maja 2001 r., wprowadzona została nowa norma czasu pracy - norma 5-dniowego tygodnia pracy. Norma 5-dniowego tygodnia pracy jest normą przeciętną dla danego okresu rozliczeniowego. Oznacza to, że niektóre tygodnie pracy mogą być 6-dniowe, a niektóre 4-dniowe, tak aby w przyjętym okresie rozliczeniowym pracownik pracował przeciętnie 5 dni w tygodniu. Przekroczenie przeciętnej pięciodniowej normy czasu pracy należy traktować, jako pracę w godzinach nadliczbowych. Jeśli więc pracodawca zatrudniałby pracownika w danym okresie rozliczeniowym w wymiarze nieprzekraczającym obowiązującej go tygodniowej normy czasu pracy, ale liczba dni, przez które pracownik ten świadczył pracę przekroczyłaby średnio 5, to powstałyby w ten sposób godziny nadliczbowe, które należałoby wliczyć do rocznego limitu godzin nadliczbowych.
Zgodnie z art. 15110 pkt 3 k.p. przy pracy zmianowej dopuszczalna jest praca w niedziele i święta.
Magdalena Rycak - specjalista z zakresu prawa pracy