Z dniem 23 października 2009 r. weszła w życie dyrektywa Parlamenty Europejskiego i Rady 2009/104/WE dotycząca minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podczas używania przez pracowników wyposażenia roboczego przy pracy (Dz. Urz. UE L 260 z 03.10.2009, str. 5) – dalej dyrektywa 2009/104/WE, ujednolicająca przepisy dyrektyw 89/655/EWG oraz 95/63/WE, 2001/45/WE i 2007/30/WE (ta ostatnia dotyczy wyłącznie kwestii sprawozdawczości z wykonania postanowień dyrektywy). Dyrektywę, sporządzoną w Strasburgu dnia 16 września 2009 r., w imieniu Parlamentu Europejskiego podpisał jego Przewodniczący - Jerzy Buzek, a w imieniu Rady - Przewodniczący C. Malmström.
Dyrektywa 2009/104/WE zastępuje wielokrotnie zmienianą dyrektywę Rady 89/655/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. dotycząca minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy (Dz. Urz. UE L 393 z 30.12.1989, str. 13 z późn. zm.), w pełni przeniesioną już do prawa polskiego. Jej wymagania znajdują się w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) i rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. Nr 191, poz. 1596 z późn. zm.).
Przypomnijmy, że artykuł 137 ust. 2 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2 z późn. zm.) stanowi, iż Rada może przyjąć, w drodze dyrektyw, minimalne wymagania mające na celu poprawę środowiska pracy, w celu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników. Równocześnie, na mocy tego samego artykułu, dyrektywy unikają nakładania administracyjnych, finansowych i prawnych ograniczeń, które utrudniałyby tworzenie i rozwijanie małych i średnich przedsiębiorstw, z drugiej zaś strony nie stawiają przeszkód we wprowadzeniu bardziej surowych środków ochrony warunków pracy – z tym że państwa członkowskie mają obowiązek notyfikować Komisji wszelkie projekty przepisów technicznych dotyczących maszyn, wyposażenia i instalacji.
Dyrektywa 2009/104/WE jest dyrektywą szczegółową w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (Dz. Urz. UE L 183 z 29.06.1989, str. 1 z późn. zm.) – dalej dyrektywa 89/391/EWG. W związku z tym przepisy dyrektywy 89/391/EWG mają pełne zastosowanie w zakresie użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników w miejscu pracy.
Według dyrektywy 2009/104/WE poprawa bezpieczeństwa, higieny i ochrony zdrowia w miejscu pracy stanowi cel, który nie powinien być podporządkowany wyłącznie względom ekonomicznym. Zgodność z minimalnymi wymaganiami ustanowionymi w celu zagwarantowania lepszych standardów bezpieczeństwa i zdrowia przy użytkowaniu sprzętu roboczego jest niezbędna dla zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych przy wielu pracach, zwłaszcza najbardziej wypadkogennych.
Dyrektywa 2009/104/WE jest drugą szczegółową dyrektywą, która określa minimalne wymagania dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia przy użytkowaniu sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy. W dyrektywie zostały zdefiniowane następujące pojęcia:
–sprzęt roboczy – wszelkie maszyny, urządzenia, narzędzia lub instalacje użytkowane podczas pracy;
–użytkowanie sprzętu roboczego – wszelka działalność z użyciem sprzętu roboczego, taka jak rozruch lub zatrzymanie sprzętu, posługiwanie się nim, transportowanie, naprawianie, modernizacja, modyfikacja, konserwacja i obsługa – obejmująca szczególnie jego czyszczenie;
–strefa niebezpieczna – wszelka strefa wewnątrz lub wokół sprzętu roboczego, w której pracownik jest narażony na zagrożenie bezpieczeństwa lub zdrowia;
–pracownik narażony – każdy pracownik znajdujący się całkowicie lub częściowo w strefie niebezpiecznej;
–operator – pracownik lub pracownicy, których zadaniem jest użytkowanie sprzętu roboczego.
OBOWIĄZKI PRACODAWCÓW
Zgodnie z dyrektywą 2009/104/WE pracodawca ma obowiązek podejmować konieczne środki zapewniające, aby sprzęt roboczy udostępniany pracownikom w przedsiębiorstwie był właściwy do wykonania pracy lub był odpowiednio przystosowany do tego celu i mógł być użytkowany przez pracowników bez szkody dla ich bezpieczeństwa i zdrowia. Przy wyborze sprzętu roboczego, który ma być użyty, pracodawca powinien zwracać uwagę na specyficzne warunki pracy, jej charakter oraz na zagrożenia dla pracowników, jakie występują w zakładzie, szczególnie na stanowiskach pracy lub na wszelkie inne zagrożenia wynikające z użytkowania tego sprzętu roboczego.
W przypadku gdy nie ma możliwości zapewnienia, aby sprzęt roboczy mógł być użytkowany przez pracowników bez ryzyka dla ich bezpieczeństwa lub narażenia zdrowia, pracodawca ma obowiązek podejmować odpowiednie środki w celu zminimalizowania tego ryzyka.
Stosując minimalne wymagania ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, pracodawca powinien brać pod uwagę zasady ergonomii, a także pozycję i stanowisko, jakie przyjmują pracownicy podczas użytkowania sprzętu roboczego.
PRZEPISY DOTYCZĄCE SPRZĘTU ROBOCZEGO
Przekazany pracownikom sprzęt roboczy powinien spełniać wymagania przepisów odpowiednich dyrektyw Wspólnoty - w tym minimalne wymagania określone w załączniku nr 1 do dyrektywy 2009/104/WE - w takim zakresie, w jakim nie mają zastosowania żadne inne dyrektywy Wspólnoty lub też mają zastosowanie tylko częściowo.
Pracodawca powinien podejmować konieczne środki, umożliwiające poprzez odpowiednią konserwację, utrzymanie sprzętu roboczego w ciągu całego czasu pracy w stanie zgodnym z odpowiednimi przepisami ww. załącznika nr 1. Państwa członkowskie, po konsultacji z partnerami społecznymi oraz uwzględniając krajowe ustawodawstwo lub praktyki, powinny ustalić procedury, według których można osiągnąć poziom bezpieczeństwa odpowiadający celom wskazanym w załączniku nr 2.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby w przypadkach, gdy bezpieczeństwo sprzętu roboczego uzależnione jest od warunków jego instalowania, był on poddany wstępnej kontroli - po zainstalowaniu i przed pierwszym wprowadzeniem do użytku oraz kontroli po przeprowadzeniu montażu na nowym miejscu lub w nowej lokalizacji, a także po określonych przeglądach i remontach - przez właściwe osoby (np. inspektorów Urzędu Dozoru Technicznego), celem zagwarantowania, że sprzęt został prawidłowo zainstalowany i działa we właściwy sposób.
Wyniki kontroli powinny być rejestrowane i przechowywane przez odpowiedni okres do dyspozycji właściwych organów. Jeżeli sprzęt roboczy jest używany poza przedsiębiorstwem, osoba odpowiedzialna za ten sprzęt w miejscu eksploatacji powinna mieć przy sobie zaświadczenie o wynikach ostatnio przeprowadzonej kontroli. Państwa członkowskie są obowiązane określić warunki, jakie powinny spełniać takie kontrole.
Szczegółowe wymagania minimalne dotyczące różnych rodzajów sprzętu roboczego zawarte są w załącznikach do dyrektywy 2009/104/WE.
SPRZĘT ROBOCZY STWARZAJĄCY SZCZEGÓLNE RYZYKO
Gdy użytkowany sprzęt roboczy może powodować powstanie szczególnego zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, pracodawca ma obowiązek podejmować konieczne środki zapewniające w szczególności użytkowanie sprzętu roboczego wyłącznie przez pracowników, którym przydzielono jego użytkowanie oraz wykonywanie napraw, modernizacji, konserwacji lub obsługi przez pracowników, którzy są odpowiednio przygotowani i wyznaczeni do przeprowadzenia takich prac.
INFORMOWANIE I SZKOLENIE PRACOWNIKÓW
Pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom odpowiednie informacje, a tam gdzie jest to potrzebne, pisemne instrukcje (instrukcje stanowiskowe) dotyczące sprzętu roboczego użytkowanego w miejscu pracy. Informacje i instrukcje powinny zawierać co najmniej odpowiednie dane dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, odnoszące się do warunków użytkowania sprzętu roboczego i przewidywanych sytuacji nietypowych. Informacje i pisemne instrukcje muszą być zrozumiałe dla pracowników, których dotyczą.
Pracownikom powinno być uświadamiane grożące im niebezpieczeństwa wynikające z użytkowania sprzętu roboczego, a także muszą być powiadomieni o zmianach wpływających na nich w zakresie, w jaki wpływają one na sprzęt roboczy znajdujący się w ich najbliższym otoczeniu, nawet jeżeli bezpośrednio nie używają oni tego sprzętu.
Pracodawca ma obowiązek zapewnić, aby pracownicy, którzy mają użytkować sprzęt roboczy, zostali odpowiednio przeszkoleni, w tym w zakresie wszelkiego ryzyka, jakie może wynikać z tego użytkowania.
KONSULTACJE I WSPÓŁUDZIAŁ PRACOWNIKÓW
Konsultacje i współdziałanie pracowników lub ich przedstawicieli w sprawach objętych zakresem niniejszej dyrektywy, z uwzględnieniem jej załączników, powinny przebiegać zgodnie z art. 11 dyrektywy 89/391/EWG. W związku z tym, że w dyrektywie 2009/104/WE nie ma nowych przepisów (została tylko ujednolicona), nie ma potrzeby podjęcia prac legislacyjnych dostosowujących przepisy krajowe do przepisów dyrektywy, co potwierdza jej art. 13.
Dyrektywa 2009/104/WE zastępuje wielokrotnie zmienianą dyrektywę Rady 89/655/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. dotycząca minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy (Dz. Urz. UE L 393 z 30.12.1989, str. 13 z późn. zm.), w pełni przeniesioną już do prawa polskiego. Jej wymagania znajdują się w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) i rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. Nr 191, poz. 1596 z późn. zm.).
Przypomnijmy, że artykuł 137 ust. 2 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2 z późn. zm.) stanowi, iż Rada może przyjąć, w drodze dyrektyw, minimalne wymagania mające na celu poprawę środowiska pracy, w celu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników. Równocześnie, na mocy tego samego artykułu, dyrektywy unikają nakładania administracyjnych, finansowych i prawnych ograniczeń, które utrudniałyby tworzenie i rozwijanie małych i średnich przedsiębiorstw, z drugiej zaś strony nie stawiają przeszkód we wprowadzeniu bardziej surowych środków ochrony warunków pracy – z tym że państwa członkowskie mają obowiązek notyfikować Komisji wszelkie projekty przepisów technicznych dotyczących maszyn, wyposażenia i instalacji.
Dyrektywa 2009/104/WE jest dyrektywą szczegółową w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (Dz. Urz. UE L 183 z 29.06.1989, str. 1 z późn. zm.) – dalej dyrektywa 89/391/EWG. W związku z tym przepisy dyrektywy 89/391/EWG mają pełne zastosowanie w zakresie użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników w miejscu pracy.
Według dyrektywy 2009/104/WE poprawa bezpieczeństwa, higieny i ochrony zdrowia w miejscu pracy stanowi cel, który nie powinien być podporządkowany wyłącznie względom ekonomicznym. Zgodność z minimalnymi wymaganiami ustanowionymi w celu zagwarantowania lepszych standardów bezpieczeństwa i zdrowia przy użytkowaniu sprzętu roboczego jest niezbędna dla zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych przy wielu pracach, zwłaszcza najbardziej wypadkogennych.
Dyrektywa 2009/104/WE jest drugą szczegółową dyrektywą, która określa minimalne wymagania dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia przy użytkowaniu sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy. W dyrektywie zostały zdefiniowane następujące pojęcia:
–sprzęt roboczy – wszelkie maszyny, urządzenia, narzędzia lub instalacje użytkowane podczas pracy;
–użytkowanie sprzętu roboczego – wszelka działalność z użyciem sprzętu roboczego, taka jak rozruch lub zatrzymanie sprzętu, posługiwanie się nim, transportowanie, naprawianie, modernizacja, modyfikacja, konserwacja i obsługa – obejmująca szczególnie jego czyszczenie;
–strefa niebezpieczna – wszelka strefa wewnątrz lub wokół sprzętu roboczego, w której pracownik jest narażony na zagrożenie bezpieczeństwa lub zdrowia;
–pracownik narażony – każdy pracownik znajdujący się całkowicie lub częściowo w strefie niebezpiecznej;
–operator – pracownik lub pracownicy, których zadaniem jest użytkowanie sprzętu roboczego.
OBOWIĄZKI PRACODAWCÓW
Zgodnie z dyrektywą 2009/104/WE pracodawca ma obowiązek podejmować konieczne środki zapewniające, aby sprzęt roboczy udostępniany pracownikom w przedsiębiorstwie był właściwy do wykonania pracy lub był odpowiednio przystosowany do tego celu i mógł być użytkowany przez pracowników bez szkody dla ich bezpieczeństwa i zdrowia. Przy wyborze sprzętu roboczego, który ma być użyty, pracodawca powinien zwracać uwagę na specyficzne warunki pracy, jej charakter oraz na zagrożenia dla pracowników, jakie występują w zakładzie, szczególnie na stanowiskach pracy lub na wszelkie inne zagrożenia wynikające z użytkowania tego sprzętu roboczego.
W przypadku gdy nie ma możliwości zapewnienia, aby sprzęt roboczy mógł być użytkowany przez pracowników bez ryzyka dla ich bezpieczeństwa lub narażenia zdrowia, pracodawca ma obowiązek podejmować odpowiednie środki w celu zminimalizowania tego ryzyka.
Stosując minimalne wymagania ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, pracodawca powinien brać pod uwagę zasady ergonomii, a także pozycję i stanowisko, jakie przyjmują pracownicy podczas użytkowania sprzętu roboczego.
PRZEPISY DOTYCZĄCE SPRZĘTU ROBOCZEGO
Przekazany pracownikom sprzęt roboczy powinien spełniać wymagania przepisów odpowiednich dyrektyw Wspólnoty - w tym minimalne wymagania określone w załączniku nr 1 do dyrektywy 2009/104/WE - w takim zakresie, w jakim nie mają zastosowania żadne inne dyrektywy Wspólnoty lub też mają zastosowanie tylko częściowo.
Pracodawca powinien podejmować konieczne środki, umożliwiające poprzez odpowiednią konserwację, utrzymanie sprzętu roboczego w ciągu całego czasu pracy w stanie zgodnym z odpowiednimi przepisami ww. załącznika nr 1. Państwa członkowskie, po konsultacji z partnerami społecznymi oraz uwzględniając krajowe ustawodawstwo lub praktyki, powinny ustalić procedury, według których można osiągnąć poziom bezpieczeństwa odpowiadający celom wskazanym w załączniku nr 2.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby w przypadkach, gdy bezpieczeństwo sprzętu roboczego uzależnione jest od warunków jego instalowania, był on poddany wstępnej kontroli - po zainstalowaniu i przed pierwszym wprowadzeniem do użytku oraz kontroli po przeprowadzeniu montażu na nowym miejscu lub w nowej lokalizacji, a także po określonych przeglądach i remontach - przez właściwe osoby (np. inspektorów Urzędu Dozoru Technicznego), celem zagwarantowania, że sprzęt został prawidłowo zainstalowany i działa we właściwy sposób.
Wyniki kontroli powinny być rejestrowane i przechowywane przez odpowiedni okres do dyspozycji właściwych organów. Jeżeli sprzęt roboczy jest używany poza przedsiębiorstwem, osoba odpowiedzialna za ten sprzęt w miejscu eksploatacji powinna mieć przy sobie zaświadczenie o wynikach ostatnio przeprowadzonej kontroli. Państwa członkowskie są obowiązane określić warunki, jakie powinny spełniać takie kontrole.
Szczegółowe wymagania minimalne dotyczące różnych rodzajów sprzętu roboczego zawarte są w załącznikach do dyrektywy 2009/104/WE.
SPRZĘT ROBOCZY STWARZAJĄCY SZCZEGÓLNE RYZYKO
Gdy użytkowany sprzęt roboczy może powodować powstanie szczególnego zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, pracodawca ma obowiązek podejmować konieczne środki zapewniające w szczególności użytkowanie sprzętu roboczego wyłącznie przez pracowników, którym przydzielono jego użytkowanie oraz wykonywanie napraw, modernizacji, konserwacji lub obsługi przez pracowników, którzy są odpowiednio przygotowani i wyznaczeni do przeprowadzenia takich prac.
INFORMOWANIE I SZKOLENIE PRACOWNIKÓW
Pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom odpowiednie informacje, a tam gdzie jest to potrzebne, pisemne instrukcje (instrukcje stanowiskowe) dotyczące sprzętu roboczego użytkowanego w miejscu pracy. Informacje i instrukcje powinny zawierać co najmniej odpowiednie dane dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, odnoszące się do warunków użytkowania sprzętu roboczego i przewidywanych sytuacji nietypowych. Informacje i pisemne instrukcje muszą być zrozumiałe dla pracowników, których dotyczą.
Pracownikom powinno być uświadamiane grożące im niebezpieczeństwa wynikające z użytkowania sprzętu roboczego, a także muszą być powiadomieni o zmianach wpływających na nich w zakresie, w jaki wpływają one na sprzęt roboczy znajdujący się w ich najbliższym otoczeniu, nawet jeżeli bezpośrednio nie używają oni tego sprzętu.
Pracodawca ma obowiązek zapewnić, aby pracownicy, którzy mają użytkować sprzęt roboczy, zostali odpowiednio przeszkoleni, w tym w zakresie wszelkiego ryzyka, jakie może wynikać z tego użytkowania.
KONSULTACJE I WSPÓŁUDZIAŁ PRACOWNIKÓW
Konsultacje i współdziałanie pracowników lub ich przedstawicieli w sprawach objętych zakresem niniejszej dyrektywy, z uwzględnieniem jej załączników, powinny przebiegać zgodnie z art. 11 dyrektywy 89/391/EWG. W związku z tym, że w dyrektywie 2009/104/WE nie ma nowych przepisów (została tylko ujednolicona), nie ma potrzeby podjęcia prac legislacyjnych dostosowujących przepisy krajowe do przepisów dyrektywy, co potwierdza jej art. 13.