Osoby zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy - oprócz określenia profilu pomocy i przygotowania indywidualnego planu działania - mogą uzyskać również status osoby będącej w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Zgodnie z ustawą z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, za osobę taką uznaje się bezrobotnego:
- do 30. roku życia,
- długotrwale,
- powyżej 50. roku życia,
- korzystającego z pomocy społecznej,
- mającego co najmniej jedno dziecko do 6. roku życia (lub co najmniej jedno dziecko niepełnosprawne do 18. roku życia),
- niepełnosprawnego
- poszukującego pracy niepozostającego w zatrudnieniu lub niewykonującego innej pracy zarobkowej opiekuna osoby niepełnosprawnej (z wyłączeniem opiekunów pobierających świadczenie pielęgnacyjne, zasiłek opiekuńczy lub zasiłek dla opiekuna).
Według RPO umieszczenie w tym katalogu bezrobotnych osób niepełnosprawnych nie jest wystarczającym rozwiązaniem z punktu widzenia adekwatnej pomocy w znalezieniu pracy, w szczególności na otwartym rynku pracy.
Stanisław Trociuk przypomniał, że zatrudnienie na otwartym rynku pracy było tematem przewodnim III Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami, który odbył się w październiku 2017 r. pod hasłem „Za niezależnym życiem”. - Musimy stworzyć kompleksowy system wsparcia osób z niepełnosprawnościami, tak aby mogły one same o sobie decydować - mówił wtedy rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar.
W materiałach Kongresu podkreślano, że nowy system wsparcia będzie wymagał nowych regulacji. Generalnie prawa osób z niepełnosprawnościami powinny być zawarte w przepisach dotyczących wszystkich osób, a nie skupione w ustawie wyłącznie im dedykowanej. Na przykład: prawo do pracy - w Kodeksie pracy oraz w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
W Kodeksie pracy proponowano m.in.:
- definicję racjonalnego dostosowania
- uprawnienia pracownicze przeniesione z ustawy o rehabilitacji
- rozwiązanie prawne w zakresie zdolności do czynności prawnych umożliwiające podejmowanie pracy przez osoby ubezwłasnowolnione całkowicie (chodzi o sytuację prawną do momentu likwidacji ubezwłasnowolnienia, który ma zostać zastąpiony przez wspierane podejmowanie decyzji)
- alternatywne do formy pisemnej formy dokonywania czynności prawnych i faktycznych w ramach prawa pracy dla osób z niepełnosprawnościami nie mogących pisać
W ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy proponowano m.in.:
- zmianę definicji bezrobotnego, by obejmowała także osoby z niepełnosprawnościami (niepracujących rencistów)
- uprawnienie dla osób z niepełnosprawnościami (niepracujących rencistów) do pobierania zasiłku dla bezrobotnych na takich samych zasadach, jak osoby pełnosprawne
- dodatkowy bon dla osób z niepełnosprawnościami rozpoczynających zatrudnienie, tzw. Bon na start zwiększający motywację do podjęcia pracy
- wprowadzenie instytucji asystenta (asystenta pracy) dla pracowników z niepełnosprawnościami, finansowanego z Funduszu Pracy z możliwością powierzania tej usługi organizacjom pozarządowym
- wprowadzenie instrumentu zatrudnienia wspomaganego finansowanego z Funduszu Pracy, z możliwością powierzania go organizacjom pozarządowym
- wprowadzenie dodatkowych programów dla pracodawców związanych z zatrudnianiem osób z niepełnosprawnościami.