1. Zagrożenia zawodowe przy obsłudze obrabiarek do drewna
Przy obsłudze obrabiarek do drewna występują zarówno zagrożenia wypadkowe jak i dla zdrowia zatrudnionych przy tych pracach osób.
Zagrożenia wypadkowe związane są przede wszystkim z:
-dużą prędkością obrotową narzędzia (wału roboczego), a więc i dużą szybkością skrawania;
-pęknięciem, złamaniem lub wyślizgnięciem się narzędzia z wału nożowego;
-ręcznym posuwem (lub podsuwaniem do urządzenia posuwowego) obrabianego materiału, co grozi zetknięciem się ręki pracownika z wirującymi elementami obrabiarki;
-możliwością gwałtownego odrzutu obrabianego przedmiotu wynikającego najczęściej z niejednolitej budowy drewna, stosowania tępych narzędzi lub niesprawnych urządzeń przeciwodrzutowych. Drewno posiada strukturę włóknistą, są inne warunki obróbki wzdłuż i w poprzek włókien, może wystąpić struktura krętosłoista (skręcone włókna), a ponadto duży wpływ na warunki obróbki mają sęki, twardości różnych gatunków drewna, jego wilgotność, występowanie naprężeń wewnętrznych oraz ustawienia parametrów obróbki i stan techniczny obrabiarki;
-powstawaniem dużej ilości wiórów, trocin i pyłu drzewnego, a w związku z tym możliwość wystąpienia zagrożenia pożarem i wybuchem pyłu drzewnego.
Zagrożenia wypadkowe związane są także z przemieszczaniem (transportem) elementów drzewnych przed i po obróbce, a także z porażeniem prądem elektrycznym przy wadliwej instalacji zasilającej obrabiarkę.
Zagrożenia zdrowia pracowników wynikają przede wszystkim z narażenia na działanie pyłu drzewnego i hałasu powstających przy pracy na obrabiarkach.
2. Strugarki grubiarki do drewna
Wymagania w zakresie bezpieczeństwa pracy strugarek grubiarek określone zostały w normie: PN-EN 860 pt. "Bezpieczeństwo obrabiarek do drewna. Jednostronne strugarki grubiarki".
Strugarki grubiarki mają zastosowanie przy struganiu tarcicy na określoną grubość. Ze względu na zmechanizowanie posuwu, istnieje duże niebezpieczeństwo odrzutu struganych desek. Zdarza się on wskutek niedostatecznego dociskania deski przez walce posuwowe.
Górne walce posuwowe są dociskane za pomocą sprężyn. Jeżeli sprężyny są słabe lub też ich napięcie wstępne jest zbyt małe, to materiał jest niedostatecznie dociskany do stołu (do wałków tocznych umieszczonych w stole). Aby walce dostatecznie dociskały materiał, muszą być odpowiednio ustawione w stosunku do wału nożowego. Wobec tego przyjmuje się, że dolny poziom górnych walców powinien się znajdować o 1-2 mm poniżej dolnego poziomu krawędzi ostrzy noży.
Prawidłowa praca mechanizmu posuwowego zależna jest od właściwego ustawienia wałków osadzonych w stole strugarki. Dla drewna miękkiego przyjmuje się, że wałki powinny wystawać ponad stół do 1 mm, a dla drewna twardego do 0,5 mm. Jeżeli wałki będą wystawały mniej, to wskutek zbyt dużego tarcia materiału o stół może nastąpić zatrzymanie struganego elementu.
Ważnym elementem z punktu widzenia bezpieczeństwa pracy jest ustalenie najmniejszej długości struganych desek, która musi być większa od rozstawu walców, aby materiał strugany został uchwycony przez tylne walce nim wyjdzie spod przednich. Najmniejszą długość struganego materiału określa się zależnością:
L≥1,51
gdzie:
L – długość struganego materiału
I – odległość między przednimi i tylnymi walcami.
Przez odpowiednie przygotowanie mechanizmu posuwowego zmniejsza się w znacznym stopniu możliwość odrzutu materiału. Aby jednak nie dopuścić do wyrzucenia deski spod walców posuwowych, powinno się stosować specjalne zaczepy przeciwodrzutowe. Rząd takich zaczepów umieszcza się przed przednimi walcami posuwowymi (§ 14 ust. 3 pkt 2 rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 kwietnia 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze obrabiarek do drewna, Dz. U. Nr 36, poz. 49 z późn. zm., dalej r.o.o.d.).
Zaczepy działają w ten sposób, że przy przesuwaniu deski w kierunku posuwu samoczynnie podnoszą się, a przy cofaniu – zakleszczają się na materiale, uniemożliwiając jego odrzut.
Urządzenie przeciwodrzutowe typu zapadkowego powinno być tak zaprojektowane, wykonane i zamontowane by spełnić następujące wymagania:
–zapadki powinny powracać (opadać) do pozycji spoczynkowej pod własnym ciężarem;
–powinny być przewidziane ograniczniki zapobiegające obrotowi zapadek wokół własnej osi, umożliwiające jednak poprawne działanie zapadek w przewidzianym konstrukcyjnie zakresie grubości obrabianego materiału. wierzchołek swobodnie zwisającej zapadki powinien znajdować się co najmniej 2 mm poniżej walca opisanego na średnicy skrawanego narzędzia;
–nie dopuszcza się do stosowania urządzeń ryglujących, które sprawiają, że zapadki przeciwodrzutowe stają się nieskuteczne.
Przy stosowaniu zapadek może zdarzyć się, że pracownik - prowadząc rękami materiał - zanadto zbliży go do zaczepów. Z chwilą podsunięcia pod nie ręki, zaczepy nie pozwalają jej cofać. Aby uniknąć tego rodzaju wypadków powinno się stosować przed zaczepami osłonę odległą od struganego materiału maksymalnie o 10 mm.
W czasie pracy na strugarce grubiarce, wskutek np. stosowania niesprawnych zaczepów przeciwodrzutowych, może zdarzyć się odrzut struganej deski. Aby uniknąć uderzenia, pracownik powinien stać z boku obrabiarki, a nie na linii przesuwanego materiału.
Zabrania się podsuwania drewna obrabianego siłą pod walce podawcze. Walce podawcze (zębate) należy utrzymywać w stałej sprawności.
Przed uruchomieniem strugarki grubiarki należy sprawdzić stan wału nożowego i osłon oraz czy noże są odpowiednio naostrzone, bez pęknięć lub szczerb w linii ostrza i wymaganej minimalnej szerokości. Przy zamocowaniu noży na wale roboczym należy po kilku minutach pracy sprawdzić ich zamocowanie i dokręcić śruby dociskowe noży.
Powierzchnię stołu należy utrzymywać w stanie czystym. W czasie pracy strugarki grubiarki nie wolno wyjmować nieprawidłowo skierowanego drewna jak również nie należy manipulować w pobliżu walców posuwowych.
Podczas obsługi strugarek grubiarek o jednolitych walcach posuwowych obrabiany materiał powinien być podawany pojedynczo (§ 14 ust. 1 r.o.o.d.). Dopuszczalna jest jednoczesna obróbka kilku materiałów, pod warunkiem wyposażenia strugarek grubiarek w segmentowy przedni walec posuwowy (§ 14 ust. 2 r.o.o.d.).
Ponadto strugarka grubiarka powinna spełniać następujące wymagania:
–strugarka grubiarka powinna być wyposażona w osłonę wału nożowego po obu stronach obrabianego materiału (§ 14 ust. 3 pkt 1 r.o.o.d.);
–po stronie podawczej powinna być wyposażona w wyłącznik awaryjnego zatrzymania dostępny z pozycji operatora;
–w obrabiarkach z oddzielnym silnikiem napędu posuwu materiału i/lub szerokością roboczą przekraczającą 500 mm wymagany jest drugi wyłącznik zatrzymania awaryjnego dostępny od strony odbierania materiału;
–w przypadku ponownego pojawienia się zasilania (po chwilowym jego zaniku) samoczynnie uruchomienie obrabiarki powinno być uniemożliwione;
–jeżeli czas swobodnego zatrzymania wału nożowego narzędzia przekracza 10s, powinien być przewidziany automatyczny hamulec wału.
3. Przygotowanie narzędzi obróbczych
W obrabiarkach należy zapewnić bezpieczne zamocowywanie i zdejmowanie narzędzi obróbczych. Przy wykonywaniu tych czynności należy stosować odpowiednie urządzenia blokujące, uniemożliwiające włączenie wrzeciona (wału roboczego) obrabiarki w czasie wymiany (§ 7 ust. 3 r.o.o.d.).
Poważny wpływ na bezpieczeństwo pracy obrabiarki ma właściwe przygotowanie narzędzi. W zakres przygotowania narzędzi do pracy wchodzą następujące czynności:
–wyważanie narzędzi,
–ostrzenie narzędzi,
–korygowanie średnic poszczególnych ostrzy, tak aby wszystkie ostrza zachowały jeden obwód,
–umocowanie narzędzi.
Ze względu na dużą prędkość obrotową narzędzia narażone są na działanie sił odśrodkowych. Dlatego też wrzeciona i wały robocze, wraz z zamocowanymi na nich częściami, powinny być wyważone. Bardzo ważną czynnością w przygotowaniu narzędzi do pracy jest ich ostrzenie. Stwierdzono, że tępe narzędzia mogą być przyczyną wielu wypadków. Pracownik obsługujący obrabiarkę powinien wiedzieć kiedy należy je ponownie naostrzyć. Przy pracy tępymi narzędziami znacznie wzrastają opory skrawania a tym samym i siła posuwu co przy ręcznym posuwie może doprowadzić do odrzutu obrabianego materiału i wypadku.
4. Zasady bezpiecznej pracy przy obsłudze strugarki grubiarki
1)Przy obsłudze strugarki grubiarki stosować należy nakrycie głowy całkowicie zakrywające włosy oraz odzież roboczą bez odstających i luźno zwisających części.
2)Przed przystąpieniem do czyszczenia, konserwacji lub naprawy obrabiarki należy wyłączyć napęd i zasilanie oraz zabezpieczyć je przed przypadkowym uruchomieniem.
3)Pracownik obsługujący obrabiarkę, w której może nastąpić odrzucenie lub wyrzucenie obrabianego materiału powinien wykonywać pracę poza strefą zagrożoną odrzutem lub wyrzutem, czyli nie stać naprzeciwko obrabianego materiału.
4)Pracownik przed rozpoczęciem pracy przy obsłudze obrabiarki powinien sprawdzić, czy jej uruchomienie nie grozi wypadkiem, oraz czy urządzenia ochronne są sprawne technicznie i znajdują się na wyznaczonych miejscach.
5)Wymiana narzędzi stosowanych do obróbki materiału może być dokonywana po uprzednim wyłączeniu napędu i unieruchomieniu wrzeciona (§ 7 ust. 3 r.o.o.d.).
6)Podczas pracy obrabiarki nie dopuszczalne jest:
a)otwieranie lub zdejmowanie osłon albo innych urządzeń chroniących pracowników przed urazami,
b)czyszczenie mechanizmów roboczych lub ich konserwowanie,
c)sprawdzanie dokładności obrabianego materiału lub dokonywanie innych podobnych czynności,
d)usuwanie wiórów i odpadów powstających w toku procesu produkcyjnego.
7)Trociny, wióry i odpady, należy usuwać z obrabiarek po uprzednim wyłączeniu napędu oraz za pomocą narzędzi lub sprzętu do tego przeznaczonych.
8)Niedopuszczalna jest obsługa obrabiarki z ręcznym posuwem materiału w rękawicach albo z obandażowanymi dłońmi (§ 8 ust. 3 r.o.o.d.).
9)Naprawy obrabiarek powinny być wykonywane wyłącznie przez pracowników posiadających odpowiednie kwalifikacje i upoważnionych przez pracodawcę.
10)Przed przystąpieniem do demontażu, napraw lub konserwacji obrabiarek należy upewnić się, czy:
a)napęd obrabiarki jest wyłączony i odłączone jest zasilanie elektryczne,
b)niemożliwe jest przypadkowe jej uruchomienie,
c)rozmieszczone zostały, we właściwych miejscach tablice ostrzegawcze „Uwaga Naprawa” – nie uruchamiać”.
11)Obrabiarka została oczyszczona z zanieczyszczeń powstałych w toku procesu produkcyjnego.
Przy obsłudze strugarki grubiarki należy zwrócić uwagę na obowiązujące zakazy, a w szczególności:
-używania maszyny do wykonywania prac niezgodnych z jej przeznaczeniem, określonym w dokumentacji techniczno – ruchowej,
-używania niewłaściwych, niesprawnych lub uszkodzonych narzędzi,
-eksploatacji maszyny bez sprawnych urządzeń zabezpieczających i ostrzegawczych,
-pozostawiania pracującej maszyny bez obsługi,
-sprawdzania jakości obróbki w sposób nieprzewidziany w instrukcji,
-dokonywania czynności konserwacyjnych, naprawczych lub regulujących maszynę podczas jej ruchu,
-usuwania wiórów i czyszczenia maszyny podczas jej ruchu,
-usuwania wiórów z maszyny rękami,
Przykład spowodowania zagrożenia pracą na niesprawnej strugarce grubiarce
Podczas strugania na strugarce grubiarce tarcicy, nastąpił gwałtowny odrzut struganego elementu. Ponieważ pracownik prawidłowo stał z boku struganego materiału, nie uderzyła go odrzucona deska. Było to jednak wydarzenie, które mogło spowodować uderzenie pracownika, a więc wypadek przy pracy.
Badanie przyczyn tego wydarzenia ujawniło nieprawidłowe ustawienie walców posuwowych oraz niesprawne zaczepy przeciwodrzutowe. Zaczepy te, zanieczyszczone trocinami, pyłem drzewnym i żywicą nie powracały swobodnie do pozycji spoczynkowej pod własnym ciężarem, a więc przy gwałtownym cofnięciu się deski nie zakleszczyły się na niej uniemożliwiając odrzut.
Zaczepy przeciwodrzutowe przed podjęciem pracy na obrabiarce powinny być oczyszczone z żywicy, trocin i pyłu oraz powinno być sprawdzone ich prawidłowe działanie. Badając przyczynę wydarzenia należałoby wyjaśnić dlaczego pracownik nieprawidłowo ustawił walce posuwowe obrabiarki.
5. Zagrożenia spowodowane hałasem i ich ograniczenie
Obrabiarki do drewna należą do urządzeń wytwarzających dość intensywny hałas, szczególnie podczas procesu obróbczego. Wartość wytwarzanego poziomu hałasu powinna być określona w dokumentacji eksploatacyjnej każdej obrabiarki. Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy nie powinien przekraczać wartości 85 dB. Jeżeli wyniki przeprowadzonych pomiarów wielkości emitowanego przez obrabiarki hałasu wykażą, że występuje przekroczenie dopuszczalnego natężenia dźwięku należy przede wszystkim rozważyć podjęcie tłumienia hałasu u źródła (zwalczanie hałasu u źródła to przede wszystkim usunięcie takich przyczyn jakimi są drgania, powstające podczas pracy maszyny, narzędzi i innych urządzeń – często wiąże się to z utrzymaniem danej maszyny w dobrym stanie technicznym).
Natężenie hałasu na strugarkach można zmniejszyć np. stosując odpowiednie osłony, przy czym na strugarkach – grubiarkach należy tłumić przede wszystkim stronę wprowadzającą i wyprowadzającą tarcicę. Maszyny i urządzenia powodujące uciążliwy hałas i drgania należy ustawić na amortyzatorach lub osobnych fundamentach nie związanych z konstrukcją budynku (tzw. izolacja przeciwdrganiowa). W celu zmniejszenia intensywności fal akustycznych stosuje się także różnego rodzaju wykładziny i ekrany dźwiękochłonne.
W przypadku gdy ze względów technicznych nie ma możliwości zmniejszenia hałasu poniżej wartości określonych w przepisach, pracownicy są zobowiązani stosować ochronniki słuchu dobrane do wielkości charakteryzujących hałas. Strefy pracy wymagające stosowania ochronników słuchu powinny być oznakowane i odgrodzone, a dostęp do nich powinien być ograniczony (§ 7 ust. 1 rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne Dz. U. Nr 157, poz. 1318).
6. Zagrożenia spowodowane pyłem drzewnym
Pył drzewny powinien być wychwytywany w miejscu jego powstawania przez wyciągi miejscowe (§ 8 r.o.o.d.).
Pyły drewna mogą działać na organizm ludzki uczulająco. Działanie to dotyczy układu oddechowego i skóry. Skutkiem wdychania pyłu o właściwościach uczulających jest przede wszystkim alergiczny nieżyt błony śluzowej nosa i dychawica oskrzelowa. Nasilenie objawów chorobowych (kaszel, duszność, ucisk w klatce piersiowej) jest większa u osób palących w porównaniu z niepalącymi.
Pyły drewna mogą także działać drażniąco. Działanie takie objawia się zanikowymi zmianami błony śluzowej nosa i gardła, a czasami zapaleniem zatok i przewlekłym zapaleniem oskrzeli.
Pyły drewna zawierają mikroorganizmy, takie jak grzyby, pleśnie, porosty i wątrobowce, które mogą doprowadzić do alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych, grzybicy płuc i choroby o podłożu alergicznym.
Pyły z twardych gatunków drewna, takich jak dąb i buk, mają działanie rakotwórcze. W szczególności mogą spowodować raka gruczołowego błony śluzowej nosa i zatok.
Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) zapylenia powietrza otaczającego stanowisko pracy pyłami drzewnymi określone zostało w załączniku do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833 z późn. zm.).
Dopuszczalne stężenie pyłu drewna, z wyjątkiem pyłów drewna twardego, takiego jak buk i dąb wynosi – 4 mg/m3.
Dopuszczalne stężenie pyłu drewna twardego, takiego jak buk i dąb – wynosi – 2 mg/m3.
Dopuszczalne stężenie pyłów drewna mieszanych, zawierające pył drewna twardego, takiego jak buk i dąb wynosi – 2 mg/m3.
7. Obowiązki i odpowiedzialność pracodawcy
Pracodawca użytkujący obrabiarki do drewna powinien zapewnić niezbędne warunki bezpieczeństwa i higieny pracy przy ich obsłudze, remontach oraz konserwacjach. (art. 207 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. Pracodawca odpowiedzialny jest za:
-organizowanie stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp,
-zatrudnienie na stanowiskach pracy przy obsłudze obrabiarek osób o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych, przeszkolonych w zakresie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujących na tych stanowiskach,
-zapewnienie bezpiecznego i higienicznego stanu pomieszczeń pracy, maszyn, urządzeń oraz całego wyposażenia technicznego,
-zapewnienie pracownikom odzieży ochronnej i sprzętu ochrony indywidualnej oraz dopilnowanie stosowania tych środków zgodnie z przeznaczeniem,
-sprawowanie dozoru technicznego i bieżące usuwanie zagrożeń,
-dokonywanie okresowych przeglądów oraz okresowych i bieżących napraw maszyn,
-doręczenie instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy na każdym stanowisku pracy pracownikom obsługującym maszyny,
-zapewnienie przestrzegania przez pracowników przepisów i zasad bhp.
Odpowiedzialność pracodawcy za szkody wynikające z ewentualnego wypadku przy pracy jest oparta na zasadzie ryzyka. Aby pracodawca nie był odpowiedzialny za wypadek, musi dowieść wyłącznej winy pracownika (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2008 r. II PK 283/07, LEX nr 420913).
8. Obowiązki i prawa pracownika
Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem każdego pracownika. W art. 211 k.p. wymienionych jest siedem podstawowych – ogólnych obowiązków pracownika. Do obowiązków pracowników obsługujących obrabiarki do drewna należy przede wszystkim:
1)zachowanie w stałej sprawności wszystkich urządzeń zabezpieczających obsługę maszyn, w tym urządzeń ostrzegawczych;
2)sprawdzanie przed każdym rozpoczęciem pracy zgodności z instrukcją obsługi maszyny:
-stanu technicznego maszyny,
-sprawności zabezpieczeń, osłon, urządzeń ostrzegawczych i wyłączników,
-porządku w miejscu pracy, zwłaszcza czy nie ma przedmiotów utrudniających poruszanie się podczas pracy;
3)uprzedzenie o zamiarze uruchomienia maszyny wszystkich pracujących przy jej obsłudze osób, przy czym każda z tych osób w swoim zakresie powinna stwierdzać, że obrabiarka może być uruchomiona bez ryzyka spowodowania wypadku;
4)utrzymywanie miejsca pracy w takim porządku, aby nie było utrudnione wykonywanie wszystkich czynności;
5)używanie właściwej ze względu na bezpieczeństwo pracy odzieży i środków ochrony indywidualnej;
6)dopuszczanie do obróbki tylko takich przedmiotów i materiałów, których stan nie stwarza zagrożenia odrzutem materiału;
7)stosowanie technologicznych urządzeń pomocniczych, jeżeli wymaga tego wykonywana na maszynie praca;
8)niezwłoczne wyłączenie maszyny w razie stwierdzenia awarii;
9)wyłączenie maszyny przed opuszczeniem stanowiska pracy;
10)wyłączenie maszyny w razie przerwy w dostawie energii;
11)zabezpieczenie maszyny przed przypadkowym uruchomieniem oraz umieszczanie tablic ostrzegawczych przed każdym przystąpieniem do remontu, konserwacji i regulacji.
Jeżeli jednak warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
Przy obsłudze obrabiarek do drewna występują zarówno zagrożenia wypadkowe jak i dla zdrowia zatrudnionych przy tych pracach osób.
Zagrożenia wypadkowe związane są przede wszystkim z:
-dużą prędkością obrotową narzędzia (wału roboczego), a więc i dużą szybkością skrawania;
-pęknięciem, złamaniem lub wyślizgnięciem się narzędzia z wału nożowego;
-ręcznym posuwem (lub podsuwaniem do urządzenia posuwowego) obrabianego materiału, co grozi zetknięciem się ręki pracownika z wirującymi elementami obrabiarki;
-możliwością gwałtownego odrzutu obrabianego przedmiotu wynikającego najczęściej z niejednolitej budowy drewna, stosowania tępych narzędzi lub niesprawnych urządzeń przeciwodrzutowych. Drewno posiada strukturę włóknistą, są inne warunki obróbki wzdłuż i w poprzek włókien, może wystąpić struktura krętosłoista (skręcone włókna), a ponadto duży wpływ na warunki obróbki mają sęki, twardości różnych gatunków drewna, jego wilgotność, występowanie naprężeń wewnętrznych oraz ustawienia parametrów obróbki i stan techniczny obrabiarki;
-powstawaniem dużej ilości wiórów, trocin i pyłu drzewnego, a w związku z tym możliwość wystąpienia zagrożenia pożarem i wybuchem pyłu drzewnego.
Zagrożenia wypadkowe związane są także z przemieszczaniem (transportem) elementów drzewnych przed i po obróbce, a także z porażeniem prądem elektrycznym przy wadliwej instalacji zasilającej obrabiarkę.
Zagrożenia zdrowia pracowników wynikają przede wszystkim z narażenia na działanie pyłu drzewnego i hałasu powstających przy pracy na obrabiarkach.
2. Strugarki grubiarki do drewna
Wymagania w zakresie bezpieczeństwa pracy strugarek grubiarek określone zostały w normie: PN-EN 860 pt. "Bezpieczeństwo obrabiarek do drewna. Jednostronne strugarki grubiarki".
Strugarki grubiarki mają zastosowanie przy struganiu tarcicy na określoną grubość. Ze względu na zmechanizowanie posuwu, istnieje duże niebezpieczeństwo odrzutu struganych desek. Zdarza się on wskutek niedostatecznego dociskania deski przez walce posuwowe.
Górne walce posuwowe są dociskane za pomocą sprężyn. Jeżeli sprężyny są słabe lub też ich napięcie wstępne jest zbyt małe, to materiał jest niedostatecznie dociskany do stołu (do wałków tocznych umieszczonych w stole). Aby walce dostatecznie dociskały materiał, muszą być odpowiednio ustawione w stosunku do wału nożowego. Wobec tego przyjmuje się, że dolny poziom górnych walców powinien się znajdować o 1-2 mm poniżej dolnego poziomu krawędzi ostrzy noży.
Prawidłowa praca mechanizmu posuwowego zależna jest od właściwego ustawienia wałków osadzonych w stole strugarki. Dla drewna miękkiego przyjmuje się, że wałki powinny wystawać ponad stół do 1 mm, a dla drewna twardego do 0,5 mm. Jeżeli wałki będą wystawały mniej, to wskutek zbyt dużego tarcia materiału o stół może nastąpić zatrzymanie struganego elementu.
Ważnym elementem z punktu widzenia bezpieczeństwa pracy jest ustalenie najmniejszej długości struganych desek, która musi być większa od rozstawu walców, aby materiał strugany został uchwycony przez tylne walce nim wyjdzie spod przednich. Najmniejszą długość struganego materiału określa się zależnością:
L≥1,51
gdzie:
L – długość struganego materiału
I – odległość między przednimi i tylnymi walcami.
Przez odpowiednie przygotowanie mechanizmu posuwowego zmniejsza się w znacznym stopniu możliwość odrzutu materiału. Aby jednak nie dopuścić do wyrzucenia deski spod walców posuwowych, powinno się stosować specjalne zaczepy przeciwodrzutowe. Rząd takich zaczepów umieszcza się przed przednimi walcami posuwowymi (§ 14 ust. 3 pkt 2 rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 kwietnia 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze obrabiarek do drewna, Dz. U. Nr 36, poz. 49 z późn. zm., dalej r.o.o.d.).
Zaczepy działają w ten sposób, że przy przesuwaniu deski w kierunku posuwu samoczynnie podnoszą się, a przy cofaniu – zakleszczają się na materiale, uniemożliwiając jego odrzut.
Urządzenie przeciwodrzutowe typu zapadkowego powinno być tak zaprojektowane, wykonane i zamontowane by spełnić następujące wymagania:
–zapadki powinny powracać (opadać) do pozycji spoczynkowej pod własnym ciężarem;
–powinny być przewidziane ograniczniki zapobiegające obrotowi zapadek wokół własnej osi, umożliwiające jednak poprawne działanie zapadek w przewidzianym konstrukcyjnie zakresie grubości obrabianego materiału. wierzchołek swobodnie zwisającej zapadki powinien znajdować się co najmniej 2 mm poniżej walca opisanego na średnicy skrawanego narzędzia;
–nie dopuszcza się do stosowania urządzeń ryglujących, które sprawiają, że zapadki przeciwodrzutowe stają się nieskuteczne.
Przy stosowaniu zapadek może zdarzyć się, że pracownik - prowadząc rękami materiał - zanadto zbliży go do zaczepów. Z chwilą podsunięcia pod nie ręki, zaczepy nie pozwalają jej cofać. Aby uniknąć tego rodzaju wypadków powinno się stosować przed zaczepami osłonę odległą od struganego materiału maksymalnie o 10 mm.
W czasie pracy na strugarce grubiarce, wskutek np. stosowania niesprawnych zaczepów przeciwodrzutowych, może zdarzyć się odrzut struganej deski. Aby uniknąć uderzenia, pracownik powinien stać z boku obrabiarki, a nie na linii przesuwanego materiału.
Zabrania się podsuwania drewna obrabianego siłą pod walce podawcze. Walce podawcze (zębate) należy utrzymywać w stałej sprawności.
Przed uruchomieniem strugarki grubiarki należy sprawdzić stan wału nożowego i osłon oraz czy noże są odpowiednio naostrzone, bez pęknięć lub szczerb w linii ostrza i wymaganej minimalnej szerokości. Przy zamocowaniu noży na wale roboczym należy po kilku minutach pracy sprawdzić ich zamocowanie i dokręcić śruby dociskowe noży.
Powierzchnię stołu należy utrzymywać w stanie czystym. W czasie pracy strugarki grubiarki nie wolno wyjmować nieprawidłowo skierowanego drewna jak również nie należy manipulować w pobliżu walców posuwowych.
Podczas obsługi strugarek grubiarek o jednolitych walcach posuwowych obrabiany materiał powinien być podawany pojedynczo (§ 14 ust. 1 r.o.o.d.). Dopuszczalna jest jednoczesna obróbka kilku materiałów, pod warunkiem wyposażenia strugarek grubiarek w segmentowy przedni walec posuwowy (§ 14 ust. 2 r.o.o.d.).
Ponadto strugarka grubiarka powinna spełniać następujące wymagania:
–strugarka grubiarka powinna być wyposażona w osłonę wału nożowego po obu stronach obrabianego materiału (§ 14 ust. 3 pkt 1 r.o.o.d.);
–po stronie podawczej powinna być wyposażona w wyłącznik awaryjnego zatrzymania dostępny z pozycji operatora;
–w obrabiarkach z oddzielnym silnikiem napędu posuwu materiału i/lub szerokością roboczą przekraczającą 500 mm wymagany jest drugi wyłącznik zatrzymania awaryjnego dostępny od strony odbierania materiału;
–w przypadku ponownego pojawienia się zasilania (po chwilowym jego zaniku) samoczynnie uruchomienie obrabiarki powinno być uniemożliwione;
–jeżeli czas swobodnego zatrzymania wału nożowego narzędzia przekracza 10s, powinien być przewidziany automatyczny hamulec wału.
3. Przygotowanie narzędzi obróbczych
W obrabiarkach należy zapewnić bezpieczne zamocowywanie i zdejmowanie narzędzi obróbczych. Przy wykonywaniu tych czynności należy stosować odpowiednie urządzenia blokujące, uniemożliwiające włączenie wrzeciona (wału roboczego) obrabiarki w czasie wymiany (§ 7 ust. 3 r.o.o.d.).
Poważny wpływ na bezpieczeństwo pracy obrabiarki ma właściwe przygotowanie narzędzi. W zakres przygotowania narzędzi do pracy wchodzą następujące czynności:
–wyważanie narzędzi,
–ostrzenie narzędzi,
–korygowanie średnic poszczególnych ostrzy, tak aby wszystkie ostrza zachowały jeden obwód,
–umocowanie narzędzi.
Ze względu na dużą prędkość obrotową narzędzia narażone są na działanie sił odśrodkowych. Dlatego też wrzeciona i wały robocze, wraz z zamocowanymi na nich częściami, powinny być wyważone. Bardzo ważną czynnością w przygotowaniu narzędzi do pracy jest ich ostrzenie. Stwierdzono, że tępe narzędzia mogą być przyczyną wielu wypadków. Pracownik obsługujący obrabiarkę powinien wiedzieć kiedy należy je ponownie naostrzyć. Przy pracy tępymi narzędziami znacznie wzrastają opory skrawania a tym samym i siła posuwu co przy ręcznym posuwie może doprowadzić do odrzutu obrabianego materiału i wypadku.
4. Zasady bezpiecznej pracy przy obsłudze strugarki grubiarki
1)Przy obsłudze strugarki grubiarki stosować należy nakrycie głowy całkowicie zakrywające włosy oraz odzież roboczą bez odstających i luźno zwisających części.
2)Przed przystąpieniem do czyszczenia, konserwacji lub naprawy obrabiarki należy wyłączyć napęd i zasilanie oraz zabezpieczyć je przed przypadkowym uruchomieniem.
3)Pracownik obsługujący obrabiarkę, w której może nastąpić odrzucenie lub wyrzucenie obrabianego materiału powinien wykonywać pracę poza strefą zagrożoną odrzutem lub wyrzutem, czyli nie stać naprzeciwko obrabianego materiału.
4)Pracownik przed rozpoczęciem pracy przy obsłudze obrabiarki powinien sprawdzić, czy jej uruchomienie nie grozi wypadkiem, oraz czy urządzenia ochronne są sprawne technicznie i znajdują się na wyznaczonych miejscach.
5)Wymiana narzędzi stosowanych do obróbki materiału może być dokonywana po uprzednim wyłączeniu napędu i unieruchomieniu wrzeciona (§ 7 ust. 3 r.o.o.d.).
6)Podczas pracy obrabiarki nie dopuszczalne jest:
a)otwieranie lub zdejmowanie osłon albo innych urządzeń chroniących pracowników przed urazami,
b)czyszczenie mechanizmów roboczych lub ich konserwowanie,
c)sprawdzanie dokładności obrabianego materiału lub dokonywanie innych podobnych czynności,
d)usuwanie wiórów i odpadów powstających w toku procesu produkcyjnego.
7)Trociny, wióry i odpady, należy usuwać z obrabiarek po uprzednim wyłączeniu napędu oraz za pomocą narzędzi lub sprzętu do tego przeznaczonych.
8)Niedopuszczalna jest obsługa obrabiarki z ręcznym posuwem materiału w rękawicach albo z obandażowanymi dłońmi (§ 8 ust. 3 r.o.o.d.).
9)Naprawy obrabiarek powinny być wykonywane wyłącznie przez pracowników posiadających odpowiednie kwalifikacje i upoważnionych przez pracodawcę.
10)Przed przystąpieniem do demontażu, napraw lub konserwacji obrabiarek należy upewnić się, czy:
a)napęd obrabiarki jest wyłączony i odłączone jest zasilanie elektryczne,
b)niemożliwe jest przypadkowe jej uruchomienie,
c)rozmieszczone zostały, we właściwych miejscach tablice ostrzegawcze „Uwaga Naprawa” – nie uruchamiać”.
11)Obrabiarka została oczyszczona z zanieczyszczeń powstałych w toku procesu produkcyjnego.
Przy obsłudze strugarki grubiarki należy zwrócić uwagę na obowiązujące zakazy, a w szczególności:
-używania maszyny do wykonywania prac niezgodnych z jej przeznaczeniem, określonym w dokumentacji techniczno – ruchowej,
-używania niewłaściwych, niesprawnych lub uszkodzonych narzędzi,
-eksploatacji maszyny bez sprawnych urządzeń zabezpieczających i ostrzegawczych,
-pozostawiania pracującej maszyny bez obsługi,
-sprawdzania jakości obróbki w sposób nieprzewidziany w instrukcji,
-dokonywania czynności konserwacyjnych, naprawczych lub regulujących maszynę podczas jej ruchu,
-usuwania wiórów i czyszczenia maszyny podczas jej ruchu,
-usuwania wiórów z maszyny rękami,
Przykład spowodowania zagrożenia pracą na niesprawnej strugarce grubiarce
Podczas strugania na strugarce grubiarce tarcicy, nastąpił gwałtowny odrzut struganego elementu. Ponieważ pracownik prawidłowo stał z boku struganego materiału, nie uderzyła go odrzucona deska. Było to jednak wydarzenie, które mogło spowodować uderzenie pracownika, a więc wypadek przy pracy.
Badanie przyczyn tego wydarzenia ujawniło nieprawidłowe ustawienie walców posuwowych oraz niesprawne zaczepy przeciwodrzutowe. Zaczepy te, zanieczyszczone trocinami, pyłem drzewnym i żywicą nie powracały swobodnie do pozycji spoczynkowej pod własnym ciężarem, a więc przy gwałtownym cofnięciu się deski nie zakleszczyły się na niej uniemożliwiając odrzut.
Zaczepy przeciwodrzutowe przed podjęciem pracy na obrabiarce powinny być oczyszczone z żywicy, trocin i pyłu oraz powinno być sprawdzone ich prawidłowe działanie. Badając przyczynę wydarzenia należałoby wyjaśnić dlaczego pracownik nieprawidłowo ustawił walce posuwowe obrabiarki.
5. Zagrożenia spowodowane hałasem i ich ograniczenie
Obrabiarki do drewna należą do urządzeń wytwarzających dość intensywny hałas, szczególnie podczas procesu obróbczego. Wartość wytwarzanego poziomu hałasu powinna być określona w dokumentacji eksploatacyjnej każdej obrabiarki. Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy nie powinien przekraczać wartości 85 dB. Jeżeli wyniki przeprowadzonych pomiarów wielkości emitowanego przez obrabiarki hałasu wykażą, że występuje przekroczenie dopuszczalnego natężenia dźwięku należy przede wszystkim rozważyć podjęcie tłumienia hałasu u źródła (zwalczanie hałasu u źródła to przede wszystkim usunięcie takich przyczyn jakimi są drgania, powstające podczas pracy maszyny, narzędzi i innych urządzeń – często wiąże się to z utrzymaniem danej maszyny w dobrym stanie technicznym).
Natężenie hałasu na strugarkach można zmniejszyć np. stosując odpowiednie osłony, przy czym na strugarkach – grubiarkach należy tłumić przede wszystkim stronę wprowadzającą i wyprowadzającą tarcicę. Maszyny i urządzenia powodujące uciążliwy hałas i drgania należy ustawić na amortyzatorach lub osobnych fundamentach nie związanych z konstrukcją budynku (tzw. izolacja przeciwdrganiowa). W celu zmniejszenia intensywności fal akustycznych stosuje się także różnego rodzaju wykładziny i ekrany dźwiękochłonne.
W przypadku gdy ze względów technicznych nie ma możliwości zmniejszenia hałasu poniżej wartości określonych w przepisach, pracownicy są zobowiązani stosować ochronniki słuchu dobrane do wielkości charakteryzujących hałas. Strefy pracy wymagające stosowania ochronników słuchu powinny być oznakowane i odgrodzone, a dostęp do nich powinien być ograniczony (§ 7 ust. 1 rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne Dz. U. Nr 157, poz. 1318).
6. Zagrożenia spowodowane pyłem drzewnym
Pył drzewny powinien być wychwytywany w miejscu jego powstawania przez wyciągi miejscowe (§ 8 r.o.o.d.).
Pyły drewna mogą działać na organizm ludzki uczulająco. Działanie to dotyczy układu oddechowego i skóry. Skutkiem wdychania pyłu o właściwościach uczulających jest przede wszystkim alergiczny nieżyt błony śluzowej nosa i dychawica oskrzelowa. Nasilenie objawów chorobowych (kaszel, duszność, ucisk w klatce piersiowej) jest większa u osób palących w porównaniu z niepalącymi.
Pyły drewna mogą także działać drażniąco. Działanie takie objawia się zanikowymi zmianami błony śluzowej nosa i gardła, a czasami zapaleniem zatok i przewlekłym zapaleniem oskrzeli.
Pyły drewna zawierają mikroorganizmy, takie jak grzyby, pleśnie, porosty i wątrobowce, które mogą doprowadzić do alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych, grzybicy płuc i choroby o podłożu alergicznym.
Pyły z twardych gatunków drewna, takich jak dąb i buk, mają działanie rakotwórcze. W szczególności mogą spowodować raka gruczołowego błony śluzowej nosa i zatok.
Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) zapylenia powietrza otaczającego stanowisko pracy pyłami drzewnymi określone zostało w załączniku do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833 z późn. zm.).
Dopuszczalne stężenie pyłu drewna, z wyjątkiem pyłów drewna twardego, takiego jak buk i dąb wynosi – 4 mg/m3.
Dopuszczalne stężenie pyłu drewna twardego, takiego jak buk i dąb – wynosi – 2 mg/m3.
Dopuszczalne stężenie pyłów drewna mieszanych, zawierające pył drewna twardego, takiego jak buk i dąb wynosi – 2 mg/m3.
7. Obowiązki i odpowiedzialność pracodawcy
Pracodawca użytkujący obrabiarki do drewna powinien zapewnić niezbędne warunki bezpieczeństwa i higieny pracy przy ich obsłudze, remontach oraz konserwacjach. (art. 207 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. Pracodawca odpowiedzialny jest za:
-organizowanie stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp,
-zatrudnienie na stanowiskach pracy przy obsłudze obrabiarek osób o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych, przeszkolonych w zakresie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujących na tych stanowiskach,
-zapewnienie bezpiecznego i higienicznego stanu pomieszczeń pracy, maszyn, urządzeń oraz całego wyposażenia technicznego,
-zapewnienie pracownikom odzieży ochronnej i sprzętu ochrony indywidualnej oraz dopilnowanie stosowania tych środków zgodnie z przeznaczeniem,
-sprawowanie dozoru technicznego i bieżące usuwanie zagrożeń,
-dokonywanie okresowych przeglądów oraz okresowych i bieżących napraw maszyn,
-doręczenie instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy na każdym stanowisku pracy pracownikom obsługującym maszyny,
-zapewnienie przestrzegania przez pracowników przepisów i zasad bhp.
Odpowiedzialność pracodawcy za szkody wynikające z ewentualnego wypadku przy pracy jest oparta na zasadzie ryzyka. Aby pracodawca nie był odpowiedzialny za wypadek, musi dowieść wyłącznej winy pracownika (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2008 r. II PK 283/07, LEX nr 420913).
8. Obowiązki i prawa pracownika
Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem każdego pracownika. W art. 211 k.p. wymienionych jest siedem podstawowych – ogólnych obowiązków pracownika. Do obowiązków pracowników obsługujących obrabiarki do drewna należy przede wszystkim:
1)zachowanie w stałej sprawności wszystkich urządzeń zabezpieczających obsługę maszyn, w tym urządzeń ostrzegawczych;
2)sprawdzanie przed każdym rozpoczęciem pracy zgodności z instrukcją obsługi maszyny:
-stanu technicznego maszyny,
-sprawności zabezpieczeń, osłon, urządzeń ostrzegawczych i wyłączników,
-porządku w miejscu pracy, zwłaszcza czy nie ma przedmiotów utrudniających poruszanie się podczas pracy;
3)uprzedzenie o zamiarze uruchomienia maszyny wszystkich pracujących przy jej obsłudze osób, przy czym każda z tych osób w swoim zakresie powinna stwierdzać, że obrabiarka może być uruchomiona bez ryzyka spowodowania wypadku;
4)utrzymywanie miejsca pracy w takim porządku, aby nie było utrudnione wykonywanie wszystkich czynności;
5)używanie właściwej ze względu na bezpieczeństwo pracy odzieży i środków ochrony indywidualnej;
6)dopuszczanie do obróbki tylko takich przedmiotów i materiałów, których stan nie stwarza zagrożenia odrzutem materiału;
7)stosowanie technologicznych urządzeń pomocniczych, jeżeli wymaga tego wykonywana na maszynie praca;
8)niezwłoczne wyłączenie maszyny w razie stwierdzenia awarii;
9)wyłączenie maszyny przed opuszczeniem stanowiska pracy;
10)wyłączenie maszyny w razie przerwy w dostawie energii;
11)zabezpieczenie maszyny przed przypadkowym uruchomieniem oraz umieszczanie tablic ostrzegawczych przed każdym przystąpieniem do remontu, konserwacji i regulacji.
Jeżeli jednak warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.