Zgodnie z r.b.h.ch. przez czynnik chemiczny należy rozumieć każdy pierwiastek lub związek chemiczny, w postaci własnej lub w mieszaninie, w stanie w jakim występuje w przyrodzie, lub w stanie w jakim jest wytwarzany, stosowany lub uwalniany w środowisku pracy, w tym podczas usuwania go w postaci odpadów, w trakcie każdej pracy, niezależnie od faktu, czy jest albo nie jest wytwarzany celowo, lub jest albo nie jest wprowadzany do obrotu.

Praca z udziałem czynnika chemicznego

Natomiast praca z udziałem czynnika chemicznego jest równoznaczna z każdą pracą, w której stosuje się lub zamierza stosować czynnik chemiczny, w jakimkolwiek procesie, łącznie z wytwarzaniem tego czynnika, wszelkimi manipulacjami, przechowywaniem, transportem oraz usuwaniem w postaci odpadów i procesami przeróbki odpadów. To także wszelka działalność, która wynika z takiej pracy.

Ocena ryzyka zawodowego

Przed rozpoczęciem oceny ryzyka pracodawca ma obowiązek ustalić, przez wykonanie odpowiednich pomiarów, czy w środowisku pracy występuje (i w jakim stężeniu) czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie. Pomiary powinny być przeprowadzone przez akredytowane laboratorium zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 73, poz. 645 z późn. zm.) – dalej r.b.p.cz. Dopiero na tej podstawie pracodawca powinien przeprowadzić i udokumentować ocenę ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny.
Również w przypadku rozpoczęcia nowej działalności z zastosowaniem czynnika chemicznego, prace można rozpocząć po ustaleniu, czy w środowisku pracy będzie występował czynnik lub czynniki chemiczne stwarzające zagrożenie. Tok postępowania również obejmuje przeprowadzenie pomiarów oraz dokonanie oceny ryzyka zawodowego wynikającego z obecności tego czynnika, a następnie podjęcie niezbędnych działań zapobiegawczych. W każdym przypadku ocenę ryzyka zawodowego należy sporządzić w formie pisemnej.

W ocenie należy w szczególności uwzględnić:

  1. niebezpieczne właściwości czynnika chemicznego;
  2. otrzymane od dostawcy informacje dotyczące zagrożenia czynnikiem chemicznym oraz zaleceń jego bezpiecznego stosowania, w szczególności zawarte w karcie charakterystyki. Pracodawca jest obowiązany do uzyskania dodatkowej informacji od dostawcy czynnika chemicznego lub z innych dostępnych mu źródeł, jeżeli jest to konieczne do przeprowadzenia prawidłowej oceny ryzyka zawodowego;
  3. rodzaj, poziom i czas trwania narażenia;
  4. wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy, jeżeli zostały ustalone;
  5. wartości dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym, jeżeli zostały ustalone;
  6. efekty działań zapobiegawczych;
  7. wyniki oceny stanu zdrowia pracowników, jeżeli została przeprowadzona;
  8. warunki pracy przy użytkowaniu czynników chemicznych, z uwzględnieniem ilości tych czynników.

W przypadkach, w których występuje narażenie na kilka czynników chemicznych, należy ocenić ryzyko stwarzane przez wszystkie czynniki chemiczne łącznie. Ocena ryzyka zawodowego musi zawierać ocenę także tych rodzajów prac, w czasie których może wystąpić istotny wzrost narażenia, w szczególności podczas remontów i napraw urządzeń oraz innych działań, które mogą mieć szkodliwy wpływ na bezpieczeństwo lub zdrowie pracowników, także w tych przypadkach, gdy podjęto wszelkie niezbędne środki zapobiegawcze. Wyniki oceny ryzyka zawodowego pracodawca ma obowiązek udostępniać lekarzowi sprawującemu profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Eliminacja ryzyka 

Ustalone w wyniku oceny ryzyko zawodowe podczas pracy z czynnikiem chemicznym stwarzającym zagrożenie należy eliminować lub ograniczać do minimum zgodnie z ogólnymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, a w szczególności przez:

  1. właściwe zaprojektowanie i organizację pracy w miejscu pracy;
  2. dostarczenie odpowiedniego wyposażenia dla prac z czynnikami chemicznymi oraz stosowanie procedur utrzymania ruchu, które zapewniają ochronę zdrowia i bezpieczeństwo pracowników w miejscu pracy;
  3. zmniejszanie do minimum liczby pracowników narażonych (lub którzy mogą być narażeni) na czynniki chemiczne w miejscu pracy;
  4. zmniejszanie do minimum czasu i poziomu narażenia na czynnik chemiczny;
  5. odpowiednią higienę miejsca pracy;
  6. zmniejszanie do minimum ilości czynnika chemicznego wymaganego w procesie pracy;
  7. stosowanie właściwych procedur pracy, w tym procedur lub instrukcji bezpiecznego obchodzenia się z czynnikiem chemicznym stwarzającym zagrożenie i odpadami zawierającymi taki czynnik oraz procedur ich przechowywania i transportu w miejscu pracy;
  8. właściwe stosowanie urządzeń i sprzętu w pracach z czynnikiem chemicznym, zapewniające bezpieczeństwo i ochronę zdrowia pracowników.

Powyższe działania i środki powinny uwzględniać zmieniające się warunki pracy, a ich celem powinna być ciągła poprawa tych warunków. W przypadku gdy rodzaj prowadzonej przez pracodawcę działalności na to pozwala, preferowanym działaniem, podejmowanym w celu wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka, powinno być unikanie stosowania czynnika chemicznego stwarzającego zagrożenie, przez zastąpienie go czynnikiem chemicznym lub procesem, który w warunkach jego stosowania nie stwarza zagrożenia lub stwarza zagrożenie mniejsze dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.
W przypadkach, w których charakter prowadzonej przez pracodawcę działalności nie pozwala na podjęcie działań, o których wyżej mowa, pracodawca ma obowiązek ograniczyć ryzyko do minimum przez zastosowanie środków oraz działań ochronnych i zapobiegawczych, odpowiednich do wyników oceny ryzyka zawodowego. Działania i środki służące wyeliminowaniu ryzyka zawodowego lub jego ograniczeniu do minimum należy podejmować w następującej kolejności przez:

  1. wyeliminowanie uwalniania do środowiska pracy stwarzającego zagrożenie czynnika chemicznego poprzez właściwe projektowanie procesów pracy i kontrolę techniczną oraz stosowanie odpowiedniego wyposażenia i materiałów;
  2. ograniczenie uwalniania do środowiska pracy stwarzającego zagrożenie czynnika chemicznego poprzez właściwe projektowanie i właściwą organizację procesów pracy, stosowanie odpowiedniego wyposażenia i materiałów oraz systematyczne kontrole stanu bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych oraz ustalenie sposobów rejestracji nieprawidłowości i metod ich usuwania;
  3. stosowanie środków ochrony zbiorowej u źródła powstawania zagrożenia, takich jak na przykład odpowiednia wentylacja, i odpowiednie działania organizacyjne;
  4. stosowanie środków ochrony indywidualnej, jeżeli zagrożeniu nie można przeciwdziałać w inny sposób.

W przypadku gdy pomiary stężeń czynnika chemicznego, wykonane zgodnie z r.b.p.cz. wykażą przekroczenie wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń, pracodawca ma obowiązek niezwłocznie podjąć działania i środki mające na celu zlikwidowanie przekroczeń zgodnie z ogólnymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy i przepisami r.b.h.ch.
Pracodawca powinien zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami wynikającymi z fizykochemicznych właściwości czynnika chemicznego, podejmując, na podstawie wyników oceny ryzyka zawodowego, techniczne lub organizacyjne działania i środki zmierzające do bezpiecznego stosowania czynnika chemicznego stwarzającego zagrożenie np. wybuchem lub pożarem. W takiej sytuacji pracodawca powinien podjąć, w kolejności określonej poniżej, działania i środki zmierzające do:

  1. zapobieżenia obecności w miejscu pracy substancji palnych w stężeniu stwarzającym zagrożenie lub substancji chemicznie niestabilnych, w ilościach stwarzających zagrożenie wybuchem lub pożarem;
  2. usunięcia źródeł zapłonu, które mogą spowodować pożar lub wybuch, oraz wyeliminowania warunków, które mogą powodować, że substancje chemicznie niestabilne mogą wywołać szkodliwe skutki fizyczne;
  3. ograniczenia skutków dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w przypadku pożaru lub wybuchu substancji palnych, substancji chemicznie niestabilnych lub ich mieszanin.

W przypadku obecności w miejscu pracy czynnika chemicznego stwarzającego zagrożenie wypadkiem lub awarią pracodawca ma obowiązek określić i wdrożyć procedury działania celem zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Procedury te obejmą także ćwiczenia ratownicze powtarzane okresowo, zapewnienie odpowiednich środków i urządzeń ratowniczych oraz zasady udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym.

Gdy dojdzie do wypadku

W razie gdy dojdzie do wypadku lub awarii, pracodawca powinien natychmiast poinformować o tym pracowników i podjąć działania w celu ograniczenia skutków tych zdarzeń. W obszarze, w którym nastąpił wypadek lub awaria, pracodawca powinien niezwłocznie wdrożyć wspomniane procedury, a praca będzie dozwolona tylko pracownikom niezbędnym i upoważnionym.
Pracownikom wykonującym prace w obszarze, w którym doszło do wypadku lub awarii, pracodawca ma obowiązek zapewnić, odpowiednie do zagrożenia, środki ochrony indywidualnej (np. odzież ochronną, sprzęt ochrony dróg oddechowych) oraz inny niezbędny sprzęt i wyposażenie ochronne, które powinno być używane aż do momentu usunięcia zagrożenia. W wymienionym obszarze zabronione jest przebywanie osobom bez odpowiednich do zagrożenia środków ochrony indywidualnej oraz innego niezbędnego sprzętu.

Więcej na ten temat w Serwisie BHP.