Pytanie pochodzi z publikacji Serwisu BHP.

Zasady tworzenia, organizacji, działania, uprawnień i kwalifikacji służby bezpieczeństwa i higieny pracy określają art. 23711 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 109, poz. 704 z późn. zm.) – dalej r.s.b.h.p.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 13 października 2006 r., I OSK 263/06 stanął na stanowisku, że ustawodawca w sposób wyraźny wyróżnił dwie formy pełnienia funkcji w zakresie bhp. Pierwsza jest realizowana w formie służby bhp, a druga poprzez powierzenie wykonywania zadań tej służby. Te dwie formy realizacji obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy nie są tożsame.

Zobacz więcej: Pracodawca zatrudniający powyżej 100 pracowników jest obowiązany utworzyć służbę bhp>>

Zgodnie z art. 23711 § 1 k.p. obowiązek utworzenia służby bhp (zatrudnienie etatowego pracownika) powstaje w momencie zatrudnienia więcej niż 100 pracowników.
Stosownie do § 1 r.s.b.h.p. liczbę pracowników służby bhp ustala pracodawca, biorąc pod uwagę stan zatrudnienia oraz występujące w zakładzie warunki pracy i związane z nimi zagrożenia zawodowe, a także uciążliwości pracy. Należy przy tym pamiętać, że pracodawca zatrudniający od 100 do 600 pracowników tworzy wieloosobową lub jednoosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracownika służby bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy, natomiast pracodawca zatrudniający ponad 600 pracowników – zatrudnia w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby bhp na każdych 600 pracowników.
Jedynie pracodawca zatrudniający mniej niż 100 pracowników może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy (posiadającemu stosowne kwalifikacje) lub specjaliście spoza zakładu pracy, w ramach umowy cywilnoprawnej.

Zobacz więcej: Służba BHP - etatowa czy zewnętrzna?>>

Ponadto art. 23711 § 2 k.p. dopuszcza możliwość powierzenia – w przypadku braku kompetentnych pracowników – wykonywania zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy, przy czym zarówno etatowy pracownik służby bhp, jak i pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań służby, a także specjalista spoza zakładu pracy powinni spełniać wymogi formalne przewidziane dla pracowników służby bhp. Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 12 stycznia 2011 r., I OSK 1120/10, hierarchiczność ujęta w powyższym przepisie oznacza, że pracodawca, który skorzystał z opcji powierzenia wykonywania zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy (będąc zobowiązanym do zatrudnienia pracownika etatowego) powinien wykazać, że nie jest w stanie dopełnić swego obowiązku.

Zobacz także: Służba bhp pełni w zakładzie pracy funkcje doradcze i kontrolne>>

@page_break@

Tym samym ciężar dowodu przerzucony został na pracodawcę, który jest obowiązany do dokonania takiej oceny, a następnie do wykazania jej zasadności. W wyroku z dnia 17 listopada 2011 r. I OSK 612/11, Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że powierzenie wykonywania zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy ograniczone zostało do przypadku, gdy pracodawca nie jest w stanie zatrudnić własnych pracowników w celu powierzenia im zadań służby bhp. Tym samym art. 23711 § 2 k.p. stanowi lex specialis (przepis szczególny) w stosunku do § 1 tego przepisu, a nie jego rozwinięcie polegające na tym, pracodawca niezależnie od stanu zatrudnienia może powierzyć zadania służby bhp specjalistom spoza zakładu. Należy bowiem podkreślić, że główny obowiązek polega na wyznaczeniu jednego lub kilku pracowników wykonujących zadania służby bhp, a obowiązek pomocniczy polega na korzystaniu z usług osób kompetentnych z zewnątrz tylko w przypadku, gdy tego rodzaju środki ochronne i zapobiegawcze nie mogą być organizowane i zapewnione wskutek braku odpowiednio kompetentnego personelu w przedsiębiorstwie i/lub zakładzie. Jeżeli bowiem omawiana regulacja dopuszczałaby możliwość dokonania wyboru przez pracodawcę, to podważone zostałoby pełne stosowanie oraz użyteczny skutek tejże regulacji.
W przypadku pracodawcy zatrudniającego powyżej 600 pracowników co do zasady nie można również skorzystać z usług agencji pracy tymczasowej do zatrudnienia fachowca z dziedziny bhp. Trzeba bowiem przypomnieć, że zgodnie z art. 2 pkt 3 w zw. z art. 20 ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (Dz. U. Nr 166, poz. 1608 z późn. zm.), istotą pracy tymczasowej jest wykonywanie na rzecz danego pracodawcy użytkownika, przez okres nie dłuższy niż 18 miesięcy, zadań:
1) o charakterze sezonowym, okresowym, doraźnym lub
2) których terminowe wykonanie przez pracowników zatrudnionych przez pracodawcę użytkownika nie byłoby możliwe.

Zobacz także: Pracowników tymczasowych uwzględnia się w rejestrze wypadków przy pracy>>

Natomiast przez okres nieprzekraczający 36 miesięcy dopuszczalne jest zatrudnianie pracownika tymczasowego, w celu zapewnienia wykonywania obowiązków nieobecnego pracownika zatrudnionego przez pracodawcę użytkownika.
Mając na uwadze powyższe wymagania prawne, jeżeli pracodawca jest obowiązany do utworzenia służby bhp, nie może zatrudnić takiego pracownika na podstawie umowy cywilnoprawnej ani skorzystać z usług agencji pracy tymczasowej (jeśli okoliczności nie mają związku z zastępstwem zatrudnionego już na umowę o pracę pracownika), chyba że będzie w stanie wykazać, iż nie ma możliwości dopełnienia swego obowiązku (np. pomimo publikowania licznych ogłoszeń w lokalnych mediach nie zgłosił się żaden kandydat chętny do podjęcia współpracy).

Zobacz także: Ergonomia stanowisk pracy w czynnościach kontrolnych pracownika służby bhp>>

Zobacz także: Czy pracownik służby bhp może mieć wgląd do danych osobowych pracowników?>>

Więcej na ten temat w Serwisie BHP.