Czy z pracownikiem, który odmawia poddania się kontrolnym badaniom lekarskim, pracodawca może rozwiązać umowę o pracę?
Wyrok SN z dnia 10 maja 2000 r., I PKN 642/99 – „Zawinione (umyślne lub wskutek rażącego niedbalstwa) niewykonanie przez pracownika, zgodnego z prawem polecenia poddania się kontrolnym badaniom lekarskim, jako naruszające obowiązek wykonania polecenia dotyczącego pracy (art. 100 i art. 211 pkt 5 Kp.), może stanowić podstawę niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 Kp.”
Sprawa dotyczyła pracownika zatrudnionego na stanowisku zwrotniczego, do którego obowiązków należy kierowanie ruchem pociągów, co ma istotny wpływ na zapewnienie bezpieczeństwa. W związku z wcześniejszym skierowaniem pracownika na badania psychiatryczne przez Wydział Karny Sądu Rejonowego w P. pracodawca powziął podejrzenie, że pracownik nie jest osobą właściwą do kierowania ruchem pojazdów ze względu na zagrożenie dla bezpieczeństwo ruchu kolejowego i skierował go na kontrolne badania psychiatryczne. Pracownik nie wykonał tych badań. W tej sytuacji pracodawca odsunął od pracy pracownika uchylającego się od przeprowadzenia badania kontrolnego i skierował go do pracy w biurze sekcji, jednak pracownik odmawiał wykonywania poleceń dotyczących pracy w biurze, a także był nieobecny w pracy w dniach od 16 października do 3 listopada 1998 r. Swoim zachowaniem uniemożliwiał wyjaśnienie wątpliwości, co do stanu jego zdrowia. W konsekwencji pracodawca rozwiązał z pracownikiem umowę o pracę w trybie dyscyplinarnym, czyli art. 52 k.p.
Pracownik skierował pozew do sądu pracy o przywrócenie go do pracy. Sądy pracy (pierwszej i drugiej instancji) oddaliły pozew, ponieważ w ich ocenie pracownik, nie wykonując badań, naruszył podstawowe obowiązki pracownicze, a swoim zachowaniem zdezorganizował pracę na stanowisku zwrotniczego. Stanowisko zwrotniczego jest, bowiem, zgodnie z instrukcją Zarządu PKP, stanowiskiem bezpośrednio związanym z bezpieczeństwem ruchu pojazdów. Pracownik nie miał podstaw odmówić poddania się kontrolnym badaniom lekarskim, które są przeprowadzane poza terminami wynikającymi z częstotliwości badań okresowych i mogą polegać na specjalistycznych badaniach konsultacyjnych w przypadku podejrzenia utraty przez pracownika zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy. Skierowanie na badania kontrolne jest wystawiane z własnej inicjatywy zakładu pracy. Sąd drugiej instancji podzielił dokonaną przez Sąd Rejonowy ocenę zachowania powoda jako naruszającego podstawowe obowiązki pracownicze.
Pracownik jednak nie dał za wygraną i wniósł o kasację od tego wyroku podnosząc zarzut naruszenia m.in. art. 56 § 1 oraz art. 38 §1 k.p. Kasacja zawierała wniosek o uchylenie wyroków sądów obu instancji i o przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w P. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, o orzeczenie co do istoty sprawy przez przywrócenie powoda do pracy i zasądzenie kosztów procesu. W uzasadnieniu kasacji podniesiono, że sąd błędnie przyjął, iż powód odmówił przeprowadzenia badań, podczas gdy był on na badaniach u psychiatry 4 listopada 1998 r., lecz to lekarz odmówił przeprowadzenia badań. Nie został on przesłuchany. Ponadto związki zawodowe ani pracodawca nie powiadomili powoda o zgodzie na rozwiązanie umowy o pracę. Pracodawca, jako strona pozwana, wniósł o oddalenie kasacji.
Sąd Najwyższy, mimo że w ustaleniach sądów pracy dopatrzył się nieścisłości, jak np. nieustalenie z jakiego powodu pracownik był nieobecny w pracy przez 17 dni kalendarzowych (urlop za zgodą pracodawcy, czy samowolna nieobecność). Istotą decyzji Sądu Najwyższego było rozważenie, czy pracodawca udowodnił, że pracownik przez niewykonanie badań kontrolnych dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowego obowiązku pracowniczego. Zdaniem SN stawiany pracownikowi zarzut może być rozumiany jako zawinione niewykonanie polecenia pracodawcy dotyczącego pracy (art. 100 § 1 k.p.), a także jako zawinione niewykonanie obowiązku poddawania się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim, wynikającego z art. 211 pkt 5 k.p. Przekonujące są wywody Sądu Okręgowego, co do zasadności wydania powodowi polecenia wykonania badań kontrolnych. Dla przypisania powodowi ciężkiego naruszenia obowiązku wykonania polecenia pracodawcy i poddania się badaniom nie jest jednak wystarczające ustalenie, że 2 listopada pracownik stawił się do pracy bez wyników badań. W aktach znajduje się dokument [...], z którego wynika, że powód zgłosił się 4 listopada do lekarza psychiatry specjalistycznej przychodni kolejowej. Badanie zostało jednak odłożone do czasu otrzymania przez lekarza dokumentacji ze szpitala i opinii z zakładu pracy. Sąd Okręgowy nie odniósł się do tego dokumentu, ani nie przeprowadził żadnego postępowania dowodowego na okoliczność dalszego postępowania lekarza i postępowania pracownika w tej sprawie. W tej sytuacji przypisanie pracownikowi ciężkiego naruszenia jego podstawowych obowiązków polegającego na niewykonaniu badań kontrolnych zostało dokonane z naruszeniem art. 233 §1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.). Ta podstawa kasacji okazała się uzasadniona. Niezasadne są natomiast – stwierdził SN - pozostałe zarzuty stanowiące podstawę kasacji. Przepis art. 56 § 1 k.p. nie został naruszony, gdyż Sąd Okręgowy nie odmówił uwzględnienia wymienionego w nim roszczenia, mimo ustalenia, że z pracownikiem rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie. Zapadł wyrok oddalający apelację, ponieważ Sąd nie ustalił naruszenia przepisów. Zarzut naruszenia art. 52 § 3 k.p. jest niezrozumiały - nie twierdzi się w kasacji, by pracodawca zasięgał opinii organizacji niereprezentującej powoda, a sąd takie działanie zaaprobował. Nie są też zrozumiałe stwierdzenia o braku zgody na rozwiązanie umowy o pracę z powodem. Nie wiadomo z czego wynikać miałby obowiązek pracodawcy uzyskania takiej zgody. Sąd Najwyższy wydał wyrok, jak przytoczony na wstępie.
Wyrok SN z dnia 10 maja 2000 r., I PKN 642/99 – „Zawinione (umyślne lub wskutek rażącego niedbalstwa) niewykonanie przez pracownika, zgodnego z prawem polecenia poddania się kontrolnym badaniom lekarskim, jako naruszające obowiązek wykonania polecenia dotyczącego pracy (art. 100 i art. 211 pkt 5 Kp.), może stanowić podstawę niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 Kp.”
Sprawa dotyczyła pracownika zatrudnionego na stanowisku zwrotniczego, do którego obowiązków należy kierowanie ruchem pociągów, co ma istotny wpływ na zapewnienie bezpieczeństwa. W związku z wcześniejszym skierowaniem pracownika na badania psychiatryczne przez Wydział Karny Sądu Rejonowego w P. pracodawca powziął podejrzenie, że pracownik nie jest osobą właściwą do kierowania ruchem pojazdów ze względu na zagrożenie dla bezpieczeństwo ruchu kolejowego i skierował go na kontrolne badania psychiatryczne. Pracownik nie wykonał tych badań. W tej sytuacji pracodawca odsunął od pracy pracownika uchylającego się od przeprowadzenia badania kontrolnego i skierował go do pracy w biurze sekcji, jednak pracownik odmawiał wykonywania poleceń dotyczących pracy w biurze, a także był nieobecny w pracy w dniach od 16 października do 3 listopada 1998 r. Swoim zachowaniem uniemożliwiał wyjaśnienie wątpliwości, co do stanu jego zdrowia. W konsekwencji pracodawca rozwiązał z pracownikiem umowę o pracę w trybie dyscyplinarnym, czyli art. 52 k.p.
Pracownik skierował pozew do sądu pracy o przywrócenie go do pracy. Sądy pracy (pierwszej i drugiej instancji) oddaliły pozew, ponieważ w ich ocenie pracownik, nie wykonując badań, naruszył podstawowe obowiązki pracownicze, a swoim zachowaniem zdezorganizował pracę na stanowisku zwrotniczego. Stanowisko zwrotniczego jest, bowiem, zgodnie z instrukcją Zarządu PKP, stanowiskiem bezpośrednio związanym z bezpieczeństwem ruchu pojazdów. Pracownik nie miał podstaw odmówić poddania się kontrolnym badaniom lekarskim, które są przeprowadzane poza terminami wynikającymi z częstotliwości badań okresowych i mogą polegać na specjalistycznych badaniach konsultacyjnych w przypadku podejrzenia utraty przez pracownika zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy. Skierowanie na badania kontrolne jest wystawiane z własnej inicjatywy zakładu pracy. Sąd drugiej instancji podzielił dokonaną przez Sąd Rejonowy ocenę zachowania powoda jako naruszającego podstawowe obowiązki pracownicze.
Pracownik jednak nie dał za wygraną i wniósł o kasację od tego wyroku podnosząc zarzut naruszenia m.in. art. 56 § 1 oraz art. 38 §1 k.p. Kasacja zawierała wniosek o uchylenie wyroków sądów obu instancji i o przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w P. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, o orzeczenie co do istoty sprawy przez przywrócenie powoda do pracy i zasądzenie kosztów procesu. W uzasadnieniu kasacji podniesiono, że sąd błędnie przyjął, iż powód odmówił przeprowadzenia badań, podczas gdy był on na badaniach u psychiatry 4 listopada 1998 r., lecz to lekarz odmówił przeprowadzenia badań. Nie został on przesłuchany. Ponadto związki zawodowe ani pracodawca nie powiadomili powoda o zgodzie na rozwiązanie umowy o pracę. Pracodawca, jako strona pozwana, wniósł o oddalenie kasacji.
Sąd Najwyższy, mimo że w ustaleniach sądów pracy dopatrzył się nieścisłości, jak np. nieustalenie z jakiego powodu pracownik był nieobecny w pracy przez 17 dni kalendarzowych (urlop za zgodą pracodawcy, czy samowolna nieobecność). Istotą decyzji Sądu Najwyższego było rozważenie, czy pracodawca udowodnił, że pracownik przez niewykonanie badań kontrolnych dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowego obowiązku pracowniczego. Zdaniem SN stawiany pracownikowi zarzut może być rozumiany jako zawinione niewykonanie polecenia pracodawcy dotyczącego pracy (art. 100 § 1 k.p.), a także jako zawinione niewykonanie obowiązku poddawania się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim, wynikającego z art. 211 pkt 5 k.p. Przekonujące są wywody Sądu Okręgowego, co do zasadności wydania powodowi polecenia wykonania badań kontrolnych. Dla przypisania powodowi ciężkiego naruszenia obowiązku wykonania polecenia pracodawcy i poddania się badaniom nie jest jednak wystarczające ustalenie, że 2 listopada pracownik stawił się do pracy bez wyników badań. W aktach znajduje się dokument [...], z którego wynika, że powód zgłosił się 4 listopada do lekarza psychiatry specjalistycznej przychodni kolejowej. Badanie zostało jednak odłożone do czasu otrzymania przez lekarza dokumentacji ze szpitala i opinii z zakładu pracy. Sąd Okręgowy nie odniósł się do tego dokumentu, ani nie przeprowadził żadnego postępowania dowodowego na okoliczność dalszego postępowania lekarza i postępowania pracownika w tej sprawie. W tej sytuacji przypisanie pracownikowi ciężkiego naruszenia jego podstawowych obowiązków polegającego na niewykonaniu badań kontrolnych zostało dokonane z naruszeniem art. 233 §1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.). Ta podstawa kasacji okazała się uzasadniona. Niezasadne są natomiast – stwierdził SN - pozostałe zarzuty stanowiące podstawę kasacji. Przepis art. 56 § 1 k.p. nie został naruszony, gdyż Sąd Okręgowy nie odmówił uwzględnienia wymienionego w nim roszczenia, mimo ustalenia, że z pracownikiem rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie. Zapadł wyrok oddalający apelację, ponieważ Sąd nie ustalił naruszenia przepisów. Zarzut naruszenia art. 52 § 3 k.p. jest niezrozumiały - nie twierdzi się w kasacji, by pracodawca zasięgał opinii organizacji niereprezentującej powoda, a sąd takie działanie zaaprobował. Nie są też zrozumiałe stwierdzenia o braku zgody na rozwiązanie umowy o pracę z powodem. Nie wiadomo z czego wynikać miałby obowiązek pracodawcy uzyskania takiej zgody. Sąd Najwyższy wydał wyrok, jak przytoczony na wstępie.