Nie wolno mu bowiem dopuścić pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do zatrudnienia na określonym stanowisku pracy. Dlatego też, zanim osoba taka przystąpi do pracy, musi najpierw poddać się badaniom lekarskim i dostarczyć pracodawcy zaświadczenie stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania pracy na stanowisku określonym w skierowaniu otrzymanym od pracodawcy.

1. Istota badań profilaktycznych

Badania profilaktyczne należą do szczególnie ważnych środków profilaktycznych, gdyż ich istotą jest zapobieganie wykonywania przez pracownika takiej pracy, która ze względu na jego stan zdrowia mogłaby okazać się dla niego niebezpieczna. Dzięki właściwemu doborowi osób zatrudnianych, z punktu widzenia ich kwalifikacji zdrowotnych do wykonywania określonych prac, badania pozwalają chronić nie tylko życie i zdrowie samych pracowników, ale również życie i zdrowie ich współpracowników oraz korzystnie wpływają na stan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w zakładzie pracy. Zgodnie z obowiązującym prawem każdy pracownik musi posiadać odpowiednie kwalifikacje zdrowotne do wykonywania pracy na danym stanowisku. Potwierdza je zaświadczenie lekarskie wydane po przeprowadzeniu obligatoryjnych badań profilaktycznych. Dopuszczenie przez pracodawcę pracownika do wykonywania pracy przeciwwskazanej stanowi dla niego, w konkretnym stanie zdrowia, niego zagrożenie takie samo, jak zadziałanie czynników uznawanych w orzecznictwie sądowym uznawane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy.

Badania profilaktyczne mają i inny cel. Chroniąc pracownika, ograniczają również ryzyko związane z możliwością wystąpienia wypadku przy pracy czy choroby zawodowej, działając pośrednio, na rzecz pracodawcy. W przyjętej konstrukcji prawnej dotyczącej badań profilaktycznych wyraźnie widać jednak przewagę ochrony najważniejszych dóbr człowieka, jakimi są jego zdrowie i życie, nad ochroną miejsca pracy lub innymi doraźnymi interesami pracownika i pracodawcy. Wprawdzie badania profilaktyczne „pomagają” niekiedy wyeliminować pracownika z grona zatrudnionych, ale z drugiej dostarczają mu informacji o stanie zdrowia oraz chronią przed niewłaściwymi ze zdrowotnego punktu widzenia zdrowia decyzjami zawodowymi, a tym samym przed jego własnym brakiem przezorności.

 2. Badania wstępne

Stosownie do postanowień art. 229 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p., pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom, na swój koszt, profilaktyczną opiekę lekarską. Na opieką tę składają się m.in.:

1) badania wstępne – wykonywane są przed rozpoczęciem pracy wobec:

a) osób przyjmowanych do pracy,

b) pracowników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy i innych pracowników przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. W szczególności wykonanie tego badania będzie konieczne w razie polecenia pracownikowi wykonywania innej pracy w trybie art. 42 § 4 k.p., jeżeli będzie ona wiązała się z czynnikami szkodliwymi i warunkami uciążliwymi (innymi od dotychczasowych).

Badaniom wstępnym nie podlegają jednak osoby przyjmowane ponownie do pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą, o ile zachowuje aktualność orzeczenie lekarskie wydane po wykonaniu badania profilaktycznego w czasie trwania poprzedniej umowy o pracę. Jak stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 2 lutego 1999 r. (II SA/Wr 975/97, Pr. Pracy 1999, nr 6, poz. 45), nie uchyla obowiązku przeprowadzenia badań lekarskich przedstawienie przez pracownika wyników badań przeprowadzonych dla innych celów niż podjęcie pracy;

 

3. Tryb i zasady przeprowadzania badań profilaktycznych

Szczegółowym aktem prawnym regulującym zagadnienie pracowniczych badań profilaktycznych (w szczególności ich zakres i częstotliwość) jest rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.) – dalej r.b.l.p.

Powyższy przepis określa m.in.zakres wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich pracowników, o których mowa w art. 229 § 1, 2 i 5 k.p., tryb ich przeprowadzania oraz sposób dokumentowania i kontroli tych badań, tryb wydawania i przechowywania orzeczeń lekarskich, stwierdzających, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego (art. 201 § 2 k.p.), o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku (art. 229 § 4 k.p.), dodatkowe wymagania kwalifikacyjne, jakie powinni spełniać lekarze przeprowadzający badania profilaktyczne oraz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, niezbędną z uwagi na warunki pracy.

Badania profilaktyczne są wykonywane według zasad, których znajomość jest niezbędna nie tylko lekarzowi, ale i pracodawcy. Zanim lekarz wyda orzeczenie, pracodawca jest obowiązany wystawić skierowanie na dane badanie, które zgodnie z § 4 ust. 2 r.b.l.p. powinno zawierać:

1) określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane,

2) w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy – określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona; w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowiska pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu,

3) w przypadku pracowników – określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony,

 

4) informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach (na tej podstawie lekarz dokonuje oceny zagrożeń występujących na stanowisku pracy).

 

Powyższe skierowanie jest przechowywane w dokumentacji medycznej pacjenta. Bardzo istotną kwestią jest jego właściwe sporządzenie (w szczególności określenie wszystkich czynników szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia, występujących na stanowisku pracy), gdyż może ono stanowić ważny dokument w postępowaniu sądowym, zwłaszcza gdy pracownik ulegnie wypadkowi przy pracy lub zachoruje na chorobę zawodową.

(...)

Wystawienie przez pracodawcę skierowanie na profilaktyczne badanie lekarskie rodzi po stronie pracownika obowiązek poddania się tym badaniom. Zgodnie bowiem z art. 211 pkt 5 k.p., pracownik jest obowiązany poddawać się wstępnym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich. Za niedopełnienie tego obowiązku pracodawca może go pociągnąć do odpowiedzialności porządkowej (dyscyplinarnej), a w przypadku narażenia pracodawcy na szkodę – także do odpowiedzialności materialnej, jak również rozwiązać z nim stosunek pracy w trybie niezwłocznym z winy pracownika.

Przepisy nie określają wzoru skierowania, pozostawiając to umowie zawartej pomiędzy pracodawcą, a placówką medycyny pracy.

 

(…)

Każde badanie profilaktyczne, zgodnie z § 2 ust. 5 r.p.b.l., kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym brak (lub istnienie) przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku.

Przepisy r.p.b.l. wprowadzają zasadę jawności powyższych zaświadczeń lekarskich, gdyż zgodnie z § 3 ust. 5 r.p.b.l., zobowiązują lekarza przeprowadzającego badanie do wydania pracodawcy i pracownikowi zaświadczenia lekarskiego zawierającego treść orzeczenia w tej sprawie.

4. Kto może przeprowadzać badania profilaktyczne?

...

5. Profilaktyczna opieka lekarska tylko na podstawie pisemnej umowy

...


6. Tryb odwoławczy

...

7. Finansowanie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami

...

8. Przechowywanie zaświadczeń lekarskich

...

9. Sankcje za niedopełnienie obowiązków związanych profilaktyczną opieką lekarską nad pracownikami

...