Pytanie:
Czy można uzyskać odszkodowanie za szkody wyrządzone w budynku mieszkalnym - polegające na zniszczeniu komina i poszycia dachowego - przez ptaki z gatunku bocian biały?
Jaka jest procedura wystąpienia o pokrycie tych szkód?
Do jakiego organu powinien zwrócić się poszkodowany?
Odpowiedź:
Teoretycznie istnieje możliwość uzyskania odszkodowania w drodze cywilnoprawnej za szkody w mieniu wyrządzone przez ptaki objęte ochroną. Pozwanym powinna być Rada Ministrów, która nie wydała rozporządzenia na podstawie delegacji art. 126 ust. 12 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody - dalej u.o.p. Podstawą prawną domagania się odszkodowania jest brak odpowiedniego rozporządzenia wykonawczego, które gdyby zostało wydane umożliwiałoby dochodzenie roszczeń odszkodowawczych za szkody w mieniu wyrządzone przez inne zwierzęta niż wskazane w art. 126 ust. 1 i 7 u.o.p.
Gdyby stosować obowiązujące przepisy prawa, to nie ma prawnych możliwości dochodzenia odszkodowania za szkody wyrządzone przez bociana, albowiem takiej odpowiedzialności Skarbu Państwa nie przewiduje ustawa.
Uzasadnienie:
Postępowanie związane z roszczeniem odszkodowawczym ma charakter cywilnoprawny i nie stanowi postępowania administracyjnego. Dzisiaj Skarb Państwa odpowiada za szkody wyrządzane przez następujące zwierzęta objęte ochroną: wilki, bobry, żubry, rysie i niedźwiedzie. Natomiast regulacje u.o.p. nie przewidują możliwości wypłaty odszkodowań za szkody wyrządzone przez inne zwierzęta objęte ochroną niż wyżej wymienione. Zmiana obowiązującego stanu prawnego byłaby możliwa w przypadku nowelizacji przedmiotowej ustawy (z inicjatywą taką mogą wystąpić podmioty wskazane w Konstytucji RP).
Pewną "furtkę" umożliwiającą dochodzenie roszczeń daje art. 126 ust. 12 u.o.p., który stanowi, że Rada Ministrów może określić w drodze rozporządzenia, inne przypadki niż wymienione w art. 126 ust. 1 u.o.p., za które odpowiada Skarb Państwa, kierując się potrzebą utrzymania ochrony gatunkowej zwierząt zagrożonych wyginięciem i wyrządzających szkody w gospodarce człowieka.
Prawne ramy odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody powstałe wskutek bezczynności ustawodawcy stworzył art. 77 Konstytucji RP, który stanowi, że każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.
Odpowiedzialność za zaniechanie legislacyjne szczegółowo normuje art. 4171 § 4 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny. Zapisano w nim, że jeśli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, choć przewiduje to przepis prawa, to pokrzywdzony ma prawo domagania się odszkodowania. Niezgodność z prawem niewydania tego aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody. W praktyce jest tak: Skarb Państwa odpowiada za szkody w mieniu tylko w odniesieniu do zwierząt wskazanych wprost w ustawie. Ponadto w sformułowaniu art. 126 ust. 12 u.o.p. jest użyte słowo "może", czyli nie musi. Jeśli więc Rada Ministrów uznaje, że nie ma potrzeby rozciągania odpowiedzialności na inne zwierzęta objęte ochroną, to aktu wykonawczego nie wydaje. Tymczasem szkody wyrządzają nie tylko bociany ale również wydry, kormorany i łabędzie. Póki co, zwierzęta te są pod ochroną, a mienie rolników nie.
W procesie trzeba będzie dowieźć, że właściciel uczynił wszystko, aby powstaniu szkody zapobiec. A zatem, czy przeniósł gniazdo bocianie w inne miejsce w okresie przedlęgowym, czy zwracał się do organu ochrony środowiska o pomoc w podjęciu działań zapobiegających powstaniu szkody, czy zamontował urządzenie odstraszające bociany, etc. Jeśli więc poszkodowany podjął jakiekolwiek działania związane z przeciwdziałaniem szkodzie i kierował pisma do organu ochrony środowiska, a organ mu nie udzielił żadnej odpowiedzi, to - moim zdaniem - można zaryzykować dochodzenie odszkodowania przed sądem cywilnym. Jest to jednak długa procedura, a wynik sprawy nie musi być zadowalający, z uwagi na treść art. 126 u.o.p.
Zdecydowanie szybszym rozwiązaniem jest zabezpieczenie komina po odlocie bocianów. Po zrzuceniu gniazda (poza okresem lęgowym), można zainstalować na kominie specjalny, metalowy stożek utrudniający ptakom siadanie i uniemożliwiający budowę gniazda. Konstrukcja stożka zależy od konstrukcji samego komina. Gniazdo zbudowane na kominie można także przenieść w inne miejsce, na pobliskie drzewo lub budynek. Jeśli komin nie zostanie zabezpieczony na początku sezonu i bociany zniosą jaja, lub w gnieździe są już młode, nie wolno podejmować żadnych działań, do czasu odchowania potomstwa.
Na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt bocian jest gatunkiem ściśle chronionym. Oznacza to, że w okresie lęgowym nie można go płoszyć, niepokoić, zrzucać gniazd itp.
Za szkody wyrządzone przez bociana nie można dochodzić odszkodowania
Gdyby stosować obowiązujące przepisy prawa, to nie ma prawnych możliwości dochodzenia odszkodowania za szkody wyrządzone przez bociana, albowiem takiej odpowiedzialności Skarbu Państwa nie przewiduje ustawa.Natomiast teoretycznie istnieje możliwość uzyskania odszkodowania w drodze cywilnoprawnej.
