1. Powstanie organów samorządu zawodowego
Izby samorządów zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów tworzono stopniowo. W wyniku uchwalenia w dniu 15 grudnia 2000 r. ustawy o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów (Dz. U. z 2001 r. Nr 5, poz. 42 z późn. zm.; u.s.z.a.) ustawodawca przewidział powstanie izb samorządu zawodowego, którymi są:
- izby architektów,
- izby inżynierów budownictwa,
- izby urbanistów.
Jednocześnie określono, na czym polega wykonywanie zawodu przez osoby zrzeszone w tych izbach. I tak, zgodnie z art. 2 u.s.z.a.:
- wykonywanie zawodu architekta polega na współtworzeniu kultury przez projektowanie architektoniczne obiektów budowlanych, ich przestrzennego otoczenia oraz ich realizację, nadzorze nad procesem ich powstawania oraz edukacji architektonicznej;
- wykonywanie zawodu inżyniera budownictwa polega na projektowaniu obiektów budowlanych, ich realizacji, nadzorze nad procesem ich powstawania, utrzymaniu tych obiektów oraz edukacji w tym zakresie;
- wykonywanie zawodu urbanisty polega na projektowaniu zagospodarowania przestrzeni w skali regionalnej i lokalnej zgodnie z wymaganiami ładu przestrzennego, ochrony wartości architektonicznych i krajobrazowych z wymaganiami ochrony środowiska, racjonalności struktur osadniczych i sieci infrastruktury oraz na edukacji w tym zakresie.
Przepisy u.s.z.a. weszły w życie po upływie 12 miesięcy od dnia ogłoszenia, czyli dnia 25 stycznia 2002 r. W regulacjach tych przewidziano także tworzenie komitetów organizacyjnych dla poszczególnych izb.
Zadaniem komitetów organizacyjnych, zgodnie z art. 61 ust. 2 u.s.z.a., było:
1. opracowanie projektów regulaminów pierwszych zjazdów okręgowych izb i Krajowych Zjazdów Izb oraz regulaminów wyborów delegatów na te zjazdy;
2. ustalenie liczny, obszaru i siedzib okręgowych izb;
3. zwołanie, zgodnie z przepisami ustawy, pierwszych zajazdów okręgowych izb i Krajowych Zjazdów Izb do dnia 31 grudnia 2002 r.
Zadaniem komitetów było również ustanowienie spośród swoich członków pełnomocników okręgowych oraz ustalenie dla nich okręgów i siedzib. Komitety organizacyjne posiadały uprawnienia Krajowych Rad Izb i okręgowych rad izb do czasu ich wyboru.
Do dnia zwołania pierwszych zjazdów okręgowych izb i Krajowych Zjazdów Izb oraz przez 3 miesiące od tego dnia prawo wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie oraz samodzielnego projektowania przestrzeni w skali regionalnej i lokalnej lub kierowania zespołem prowadzącym takie projektowanie przysługiwało na zasadach dotychczasowych (art. 62 pkt 1 u.s.z.a.), czyli bez obowiązku przynależności do izby samorządu zawodowego.
Jednocześnie, zgodnie z art. 61 ust. 5 u.s.z.a., osoby posiadające uprawnienia budowlane składały do właściwych pełnomocników okręgowych:
1. wniosek o wpisanie na listę członków okręgowej izby, oraz
2. dokumenty poświadczające posiadane uprawnienia.
Pełnomocnik okręgowy, po sprawdzeniu prawidłowości złożonych dokumentów, bezzwłocznie miał dokonać wpisów wymienionych osób na listę członków okręgowej izby. Natomiast w przypadku odmowy wpisu na listę, pełnomocnik okręgowy przekazywał wniosek do Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego lub Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast w celu przeprowadzenia postępowania w sprawie wpisu i wydania decyzji.
Postępowanie to jest zgodne z ogólnie obowiązującą zasadą automatycznego dokonywania wpisu na listę właściwej izby samorządu zawodowego, jeżeli wnioskodawca posiada odpowiednie uprawnienia budowlane. Organ samorządu zawodowego nie może odmówić dokonania wpisu na listę członków okręgowej izby samorządu zawodowego, jeśli dana osoba posiada odpowiedni rodzaj uprawnień budowlanych, określony w art. 5 u.s.z.a.
Utworzenie samorządu zawodowego architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów jest wynikiem długoletnich działań zainteresowanych środowisk, które przy pomocy własnych organów chciały mieć wpływ na działalność budowlaną i w ten sposób dążyć do zapewnienia wysokiego poziomu świadczonych usług oraz rzetelności osób wykonujących samodzielne funkcje techniczne w budownictwie.
Powstanie samorządów zawodowych zgodne jest również z art. 17 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Konstytucja), który stanowi, iż w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.
Powierzając ustawom regulowanie problematyki samorządu zawodowego Konstytucja wprowadza jednak pewne ograniczenia. Nie mogą one bowiem naruszać wolności wykonywania zawodu ani też uszczuplać wolności podejmowania działalności gospodarczej. W przypadku samorządów zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów, warunki powyższe należy uznać za spełnione.
Samorządy zawodowe architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów tworzą członkowie zrzeszeni w izbach. Przynależność powstaje z chwilą uzyskania wpisu na listę członków okręgowej izby właściwej według miejsca zamieszkania.
Jednostkami organizacyjnymi samorządów zawodowych są:
1. Krajowa Izba Architektów, Krajowa Izba Inżynierów Budownictwa oraz Krajowa Izba Urbanistów;
2. okręgowe izby architektów, okręgowe izby inżynierów budownictwa oraz okręgowe izby urbanistów.
Siedzibą Krajowych Izb jest Warszawa, natomiast obszary działania okręgowych izb oraz ich siedziby ustalają właściwe Krajowe Izby, uwzględniając podział terytorialny państwa.
2. Zadania samorządu zawodowego
Do zadań izb jako samorządu zawodowego należy:
- sprawowanie nadzoru nad należytym i sumiennym wykonywaniem zawodu przez członków;
- reprezentowanie i ochrona interesów zawodowych swoich członków;
- ustalanie zasad etyki zawodowej i nadzór nad jej przestrzeganiem;
- nadawanie i pozbawianie uprawnień budowlanych w specjalnościach, w zakresie których posiadają swoje kompetencje;
- uznawanie kwalifikacji zawodowych;
- nadawanie i pozbawianie tytułu rzeczoznawcy budowlanego;
- przeprowadzanie egzaminów oraz potwierdzanie kwalifikacji osób, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 3–5, tj.:
a) posiadających dyplom ukończenia studiów wyższych o kierunkach architektura, urbanistyka lub gospodarka przestrzenna, a także doświadczenie zawodowe zdobyte w czasie dwuletniej pracy związanej z gospodarką przestrzenną;
b) posiadających dyplom ukończenia studiów wyższych innych niż o kierunkach architektura, urbanistyka lub gospodarka przestrzenna, które w obowiązującym programie nauczania realizują zagadnienia związane z architekturą i urbanistyką lub gospodarką przestrzenną w wymiarze co najmniej 90 godzin, uzupełnionych studiami podyplomowymi w zakresie planowania przestrzennego, urbanistyki lub gospodarki przestrzennej, a także mających doświadczenie zawodowe zdobyte w czasie trzyletniej pracy związanej z gospodarką przestrzenną;
c) posiadających dyplom ukończenia studiów wyższych innych niż określone powyżej, uzupełnionych studiami podyplomowymi w zakresie planowania przestrzennego, urbanistyki lub gospodarki przestrzennej, mających doświadczenie zawodowe zdobyte w czasie trzyletniej pracy związanej z gospodarką przestrzenną, a także złożony egzamin ze znajomości przepisów prawnych dotyczących gospodarki przestrzennej oraz praktycznego zastosowania wiedzy w zakresie urbanistyki;
- współdziałanie z organami administracji rządowej i organami samorządu terytorialnego oraz z innymi samorządami i stowarzyszeniami zawodowymi;
- opiniowanie minimalnych wymagań programowych w zakresie kształcenia zawodowego architektów, inżynierów budownictwa lub urbanistów oraz wnioskowanie w tych sprawach;
- współdziałanie w doskonaleniu kwalifikacji zawodowych architektów, inżynierów budownictwa lub urbanistów;
- zarządzanie majątkiem i działalnością gospodarczą samorządu zawodowego;
- prowadzenie postępowań w zakresie odpowiedzialności zawodowej i dyscyplinarnej członków samorządów zawodowych;
- opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących architektury, budownictwa lub zagospodarowania przestrzennego;
- organizowanie i prowadzenie instytucji samopomocowych oraz innych form pomocy materialnej dla członków samorządów zawodowych;
- prowadzenie list członków samorządów zawodowych;
- realizacja zadań statutowych.
Powyższe wyliczenie nie ma charakteru wyczerpującego, na co wskazuje użycie przez ustawodawcę zwrotu „w szczególności". Oznacza to, że izby jako niezależne w wykonywaniu swoich zadań mogą podjąć jeszcze inne działania, które uznają za celowe.
(...)
Izby samorządów zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów tworzono stopniowo. W wyniku uchwalenia w dniu 15 grudnia 2000 r. ustawy o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów (Dz. U. z 2001 r. Nr 5, poz. 42 z późn. zm.; u.s.z.a.) ustawodawca przewidział powstanie izb samorządu zawodowego, którymi są:
- izby architektów,
- izby inżynierów budownictwa,
- izby urbanistów.
Jednocześnie określono, na czym polega wykonywanie zawodu przez osoby zrzeszone w tych izbach. I tak, zgodnie z art. 2 u.s.z.a.:
- wykonywanie zawodu architekta polega na współtworzeniu kultury przez projektowanie architektoniczne obiektów budowlanych, ich przestrzennego otoczenia oraz ich realizację, nadzorze nad procesem ich powstawania oraz edukacji architektonicznej;
- wykonywanie zawodu inżyniera budownictwa polega na projektowaniu obiektów budowlanych, ich realizacji, nadzorze nad procesem ich powstawania, utrzymaniu tych obiektów oraz edukacji w tym zakresie;
- wykonywanie zawodu urbanisty polega na projektowaniu zagospodarowania przestrzeni w skali regionalnej i lokalnej zgodnie z wymaganiami ładu przestrzennego, ochrony wartości architektonicznych i krajobrazowych z wymaganiami ochrony środowiska, racjonalności struktur osadniczych i sieci infrastruktury oraz na edukacji w tym zakresie.
Przepisy u.s.z.a. weszły w życie po upływie 12 miesięcy od dnia ogłoszenia, czyli dnia 25 stycznia 2002 r. W regulacjach tych przewidziano także tworzenie komitetów organizacyjnych dla poszczególnych izb.
Zadaniem komitetów organizacyjnych, zgodnie z art. 61 ust. 2 u.s.z.a., było:
1. opracowanie projektów regulaminów pierwszych zjazdów okręgowych izb i Krajowych Zjazdów Izb oraz regulaminów wyborów delegatów na te zjazdy;
2. ustalenie liczny, obszaru i siedzib okręgowych izb;
3. zwołanie, zgodnie z przepisami ustawy, pierwszych zajazdów okręgowych izb i Krajowych Zjazdów Izb do dnia 31 grudnia 2002 r.
Zadaniem komitetów było również ustanowienie spośród swoich członków pełnomocników okręgowych oraz ustalenie dla nich okręgów i siedzib. Komitety organizacyjne posiadały uprawnienia Krajowych Rad Izb i okręgowych rad izb do czasu ich wyboru.
Do dnia zwołania pierwszych zjazdów okręgowych izb i Krajowych Zjazdów Izb oraz przez 3 miesiące od tego dnia prawo wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie oraz samodzielnego projektowania przestrzeni w skali regionalnej i lokalnej lub kierowania zespołem prowadzącym takie projektowanie przysługiwało na zasadach dotychczasowych (art. 62 pkt 1 u.s.z.a.), czyli bez obowiązku przynależności do izby samorządu zawodowego.
Jednocześnie, zgodnie z art. 61 ust. 5 u.s.z.a., osoby posiadające uprawnienia budowlane składały do właściwych pełnomocników okręgowych:
1. wniosek o wpisanie na listę członków okręgowej izby, oraz
2. dokumenty poświadczające posiadane uprawnienia.
Pełnomocnik okręgowy, po sprawdzeniu prawidłowości złożonych dokumentów, bezzwłocznie miał dokonać wpisów wymienionych osób na listę członków okręgowej izby. Natomiast w przypadku odmowy wpisu na listę, pełnomocnik okręgowy przekazywał wniosek do Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego lub Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast w celu przeprowadzenia postępowania w sprawie wpisu i wydania decyzji.
Postępowanie to jest zgodne z ogólnie obowiązującą zasadą automatycznego dokonywania wpisu na listę właściwej izby samorządu zawodowego, jeżeli wnioskodawca posiada odpowiednie uprawnienia budowlane. Organ samorządu zawodowego nie może odmówić dokonania wpisu na listę członków okręgowej izby samorządu zawodowego, jeśli dana osoba posiada odpowiedni rodzaj uprawnień budowlanych, określony w art. 5 u.s.z.a.
Utworzenie samorządu zawodowego architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów jest wynikiem długoletnich działań zainteresowanych środowisk, które przy pomocy własnych organów chciały mieć wpływ na działalność budowlaną i w ten sposób dążyć do zapewnienia wysokiego poziomu świadczonych usług oraz rzetelności osób wykonujących samodzielne funkcje techniczne w budownictwie.
Powstanie samorządów zawodowych zgodne jest również z art. 17 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Konstytucja), który stanowi, iż w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.
Powierzając ustawom regulowanie problematyki samorządu zawodowego Konstytucja wprowadza jednak pewne ograniczenia. Nie mogą one bowiem naruszać wolności wykonywania zawodu ani też uszczuplać wolności podejmowania działalności gospodarczej. W przypadku samorządów zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów, warunki powyższe należy uznać za spełnione.
Samorządy zawodowe architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów tworzą członkowie zrzeszeni w izbach. Przynależność powstaje z chwilą uzyskania wpisu na listę członków okręgowej izby właściwej według miejsca zamieszkania.
Jednostkami organizacyjnymi samorządów zawodowych są:
1. Krajowa Izba Architektów, Krajowa Izba Inżynierów Budownictwa oraz Krajowa Izba Urbanistów;
2. okręgowe izby architektów, okręgowe izby inżynierów budownictwa oraz okręgowe izby urbanistów.
Siedzibą Krajowych Izb jest Warszawa, natomiast obszary działania okręgowych izb oraz ich siedziby ustalają właściwe Krajowe Izby, uwzględniając podział terytorialny państwa.
2. Zadania samorządu zawodowego
Do zadań izb jako samorządu zawodowego należy:
- sprawowanie nadzoru nad należytym i sumiennym wykonywaniem zawodu przez członków;
- reprezentowanie i ochrona interesów zawodowych swoich członków;
- ustalanie zasad etyki zawodowej i nadzór nad jej przestrzeganiem;
- nadawanie i pozbawianie uprawnień budowlanych w specjalnościach, w zakresie których posiadają swoje kompetencje;
- uznawanie kwalifikacji zawodowych;
- nadawanie i pozbawianie tytułu rzeczoznawcy budowlanego;
- przeprowadzanie egzaminów oraz potwierdzanie kwalifikacji osób, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 3–5, tj.:
a) posiadających dyplom ukończenia studiów wyższych o kierunkach architektura, urbanistyka lub gospodarka przestrzenna, a także doświadczenie zawodowe zdobyte w czasie dwuletniej pracy związanej z gospodarką przestrzenną;
b) posiadających dyplom ukończenia studiów wyższych innych niż o kierunkach architektura, urbanistyka lub gospodarka przestrzenna, które w obowiązującym programie nauczania realizują zagadnienia związane z architekturą i urbanistyką lub gospodarką przestrzenną w wymiarze co najmniej 90 godzin, uzupełnionych studiami podyplomowymi w zakresie planowania przestrzennego, urbanistyki lub gospodarki przestrzennej, a także mających doświadczenie zawodowe zdobyte w czasie trzyletniej pracy związanej z gospodarką przestrzenną;
c) posiadających dyplom ukończenia studiów wyższych innych niż określone powyżej, uzupełnionych studiami podyplomowymi w zakresie planowania przestrzennego, urbanistyki lub gospodarki przestrzennej, mających doświadczenie zawodowe zdobyte w czasie trzyletniej pracy związanej z gospodarką przestrzenną, a także złożony egzamin ze znajomości przepisów prawnych dotyczących gospodarki przestrzennej oraz praktycznego zastosowania wiedzy w zakresie urbanistyki;
- współdziałanie z organami administracji rządowej i organami samorządu terytorialnego oraz z innymi samorządami i stowarzyszeniami zawodowymi;
- opiniowanie minimalnych wymagań programowych w zakresie kształcenia zawodowego architektów, inżynierów budownictwa lub urbanistów oraz wnioskowanie w tych sprawach;
- współdziałanie w doskonaleniu kwalifikacji zawodowych architektów, inżynierów budownictwa lub urbanistów;
- zarządzanie majątkiem i działalnością gospodarczą samorządu zawodowego;
- prowadzenie postępowań w zakresie odpowiedzialności zawodowej i dyscyplinarnej członków samorządów zawodowych;
- opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących architektury, budownictwa lub zagospodarowania przestrzennego;
- organizowanie i prowadzenie instytucji samopomocowych oraz innych form pomocy materialnej dla członków samorządów zawodowych;
- prowadzenie list członków samorządów zawodowych;
- realizacja zadań statutowych.
Powyższe wyliczenie nie ma charakteru wyczerpującego, na co wskazuje użycie przez ustawodawcę zwrotu „w szczególności". Oznacza to, że izby jako niezależne w wykonywaniu swoich zadań mogą podjąć jeszcze inne działania, które uznają za celowe.
(...)