Znaczenie hodowli koni na świecie opiera się głównie na ich wykorzystaniu w różnego rodzaju zawodach sportowych, pokazach, czempionatach, rekreacji, a także produkcji żywca rzeźnego. Obecnie ponad połowę pogłowia koni w Polsce stanowią konie zimnokrwiste i pogrubione, które w II połowie XX wieku z koni roboczych stały się głównie końmi rzeźnymi. Poza tym największe znaczenie ma w Polsce hodowla koni arabskich czystej krwi, która jako jedyna ma znaczenie międzynarodowe i ma realny wpływ na hodowlę światową.

Państwowa hodowla koni w Polsce jest prowadzona w 13 spółkach, których podstawową działalnością jest hodowla koni oraz w siedmiu spółkach, których działalnością zasadniczą jest hodowla roślin uprawnych lub hodowla innych zwierząt gospodarskich. Te spółki prowadzą hodowlę koni jako działalność dodatkową. W państwowych spółkach nadzorowanych przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (KOWR) hodowane są konie dziewięciu ras. W Polsce hodowlą koni zajmują się również podmioty prywatne.

Podstawowym celem działalności spółek jest realizacja programów hodowlanych.

Spółki hodowli koni prowadzą działalność w dwóch obszarach:

  •     spółki prowadzące stada ogierów utrzymują ogiery i udostępniają je pozostałym hodowcom oferując usługi w zakresie rozrodu koni dla hodowli terenowej;
  •     spółki utrzymujące stadniny koni prowadzą hodowlę w celu ochrony i doskonalenia najcenniejszego materiału genetycznego dla potrzeb krajowej hodowli oraz umożliwienia zachowania rodzimych ras. Prowadzona w stadninach hodowla powinna zapewnić uzupełnienie pogłowia w stadach ogierów, poprawę cech użytkowych, jak również zapewnić ciągłość hodowli ras rodzimych.

NIK skontrolowała Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, dziewięć spółek hodowli koni (w Janowie Podlaskim, Michałowie, Gładyszowie, Nowych Jankowicach, Dobrzyniewie, Iwnie, Prudniku, Książu i Białce). Kontrola objęła okres od 1 stycznia 2015 r. do 31 grudnia 2019 r.

Najważniejsze ustalenia kontroli

Sytuacja finansowa spółek hodowli koni uległa pogorszeniu, co spowodowane było przede wszystkim czynnikami od nich niezależnymi, w tym uzyskiwaniem niższych przychodów ze sprzedaży koni. Dotychczasowa strategia działania spółek hodowli koni, polegająca na utrzymywaniu hodowli koni przez inną działalność spółek (np. hodowlę bydła, produkcję mleka i produkcję roślinną) przestała przynosić efekty. Wpływ na to miały niekorzystne warunki klimatyczne w 2018 i 2019 r., tj. susza (spółki z uwagi na strukturę kapitałową nie otrzymywały dopłat z tego tytułu). Ponadto od 2015 r. znacząco uległy zmniejszeniu płatności bezpośrednie w ramach Wspólnej Polityki Rolnej.

Pogarszające się wyniki działalności spółek hodowli koni spowodowane były głównie:

  •     zmniejszeniem płatności bezpośrednich w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (za lata 2015-2018 o prawie 21 mln zł),
  •     brakiem rekompensat z tytułu suszy w 2018 i 2019 r. (oszacowane straty w 2018 r. wyniosły prawie 21 mln zł a 2019 r. nieco ponad 32 mln zł),
  •     niepełnym pokryciem kosztów hodowli koni przychodami z tej działalności (ujemny wynik z hodowli koni za 2015 r. wyniósł nieco ponad 10 mln zł, za 2016 r. - prawie 13 mln zł, za 2017 r. - 14,5 mln zł a za 2018 r nieco ponad 17 mln zł).

Zdaniem NIK pogarszająca się sytuacja finansowa spółek hodowli koni w niektórych przypadkach może spowodować zwiększenie ryzyka upadłości podmiotów o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej i stanowić zagrożenie dla stabilności hodowli koni. Zatem należałoby rozważyć zmianę statusu prawnego tych podmiotów.

Zyski netto uzyskane przez spółki hodowli koni arabskich czystej krwi osiągnięte zostały głównie dzięki wynikom sprzedaży koni na aukcjach organizowanych w Janowie Podlaskim. Przychody ze sprzedaży koni arabskich w 2015 r. (1,4 mln euro za klacz Pepita dla SK Janów Podlaski oraz 625 tys. euro za klacz Pistoria dla SK Michałów) pokryły straty poniesione w tym roku, tj. 2015 na pozostałej działalności w wysokości 2 mln 680 tys. zł (SK Janów Podlaski) i 263 tys. zł (SK Michałów).

W latach 2015 - 2018 systematycznie spadały ceny koni. Średnia cena w kontrolowanych spółkach wyniosła 29,4 tys. zł. Średnia cena za sprzedanego konia w trzech spółkach zajmujących się głównie hodowlą koni arabskich czystej krwi, tj. w SK w Michałowie i Janowie Podlaskim oraz należącej do spółki Małopolska Hodowla Roślin, której podlega stadnina w Białce, uległa zmniejszeniu ze 104 tys. zł z 2015 r. do 23,8 tys. zł w 2018 r. Zmniejszenie średniej ceny za konie sprzedane przez te spółki spowodowane było przede wszystkim rekordowym wynikiem ze sprzedaży koni w 2015 r. oraz mniejszym popytem w latach późniejszych na konie arabskie czystej krwi. Trzy spółki zajmujące się hodowlą arabów sprzedawały najcenniejsze konie na corocznych aukcjach organizowanych w Janowie Podlaskim pn. Pride of Poland i Summer Sale w ramach Dni Konia Arabskiego. W 2015 r. spółki sprzedały 52 konie za kwotę 19,3 mln zł, w 2016 r. 35 koni za 7,2 mln zł, w 2017 r. 13 koni za 1,7 mln zł, w 2018 r. 11 koni za 1,9 mln zł, a w 2019 r. 26 koni za 7,4 mln zł. W latach 2015-2019 poniesione przez te spółki koszty związane z organizacją corocznych aukcji i imprez towarzyszących wyniosły ponad 4 miliony 600 tys. zł, z tego koszty poniesione w 2015 r. za organizację Dni Konia Arabskiego w Janowie Podlaskim stanowiły ponad 44% tych kosztów (2 060,3 tys. zł netto).

W pozostałych kontrolowanych spółkach liczba sprzedanych koni i średnie ceny nie uległy, w okresie objętym kontrolą, znaczącym zmianom.

Hodowla koni w spółkach stała się deficytowa. Istotny wpływ na systematycznie pogarszającą się sytuację finansową spółek hodowli koni miały coraz niższe wyniki hodowli koni, której przychody nie pokrywały kosztów ponoszonych na tę działalność. W 2015 r. spośród 20 spółek prowadzących hodowlę koni, tj. 14 spółek hodowli koni i sześciu spółek prowadzących taką hodowlę, zysk z hodowli koni nieco ponad 7 mln zł miały dwie spółki, a stratę ponad 10 mln zł wykazało 18 spółek. W 2018 r. nieco ponad 23 tys. zł zysku miała jedna spółka, a stratę ponad 17 mln zł wykazało 19 spółek.

Wpływ na wyniki finansowe z hodowli koni miały przede wszystkim takie czynniki jak sytuacja na rynku koni użytkowych i sportowych, zmniejszenie zainteresowania na rynku koni arabskich czystej krwi oraz zmniejszające się zapotrzebowanie na ogiery reproduktory. Straty z tytułu prowadzonej hodowli koni pokrywane były przez spółki z działalności gospodarczej, np. produkcji roślinnej, produkcji mleka i hodowli bydła. Na deficytową działalność hodowli koni NIK zwracała uwagę po kontroli spółek hodowli koni przeprowadzonej w latach 2013-2014.

 

Wnioski po kontroli

Mając na uwadze pogarszające się wyniki finansowe spółek hodowli koni, sytuację na rynku koni w Polsce oraz zmieniające się uwarunkowania tej hodowli na rynku krajowym i światowym, Najwyższa Izba Kontroli wnosi:

  • do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o opracowanie (w ramach nadzoru na KOWR) nowej kompleksowej koncepcji funkcjonowania państwowej hodowli koni w Polsce z uwzględnieniem racjonalizacji tej hodowli oraz stopniowej poprawy działalności tego obszaru rolnictwa,
  • do Dyrektora Generalnego KOWR o:
    •     podjęcie działań w celu trwałej poprawy sytuacji finansowej spółek hodowli, z uwzględnieniem analizy realizacji Strategicznego programu hodowli koni, dotyczącego funkcjonowania spółek i hodowli koni,
    •     wzmocnienie nadzoru nad spółkami prowadzącymi hodowlę koni w zakresie sprzedaży i dzierżawy koni oraz gospodarowania ich majątkiem, a także w zakresie poprawy utrzymania obiektów budowlanych związanych z hodowlą koni.

Czytaj też: NIK: Problem szkód łowieckich narasta >