Pytanie pochodzi z Kompasu Księgowo-Kadrowego

Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, będąca podatnikiem VAT od początku 2017 r. podlega obowiązkowi przekazywania do urzędu skarbowego jednolitego pliku kontrolnego. W związku z przesłaniem JPK za styczeń 2017 r. zostały przeprowadzone czynności sprawdzające urzędu skarbowego, w wyniku których okazało się, że w ewidencji zakupu zostały ujęte faktury, wystawione przez przedsiębiorstwo X, które zostało wykreślone z rejestru VAT. W protokole z czynności sprawdzających znalazła się informacja o pouczeniu podatnika, że jeżeli będzie wykazywał faktury wystawione przez podmioty, co do których jest świadom, że nie są podatnikami VAT, sam może zostać wykreślny z rejestru VAT. Po otrzymaniu protokołu dokonana została korekta deklaracji VAT za styczeń 2017 r. W poprzednich miesiącach (w 2016 r.) podatnik również odliczał VAT z faktur wystawianych przez ww. przedsiębiorstwo X. Z nieoficjalnego źródła wiadomo, że prawdopodobnie przedsiębiorstwo X zostało wykreślone z rejestru VAT w 2015 r.
 
Czy w związku z czynnościami sprawdzającymi w styczniu 2017 r. podatnik jest zobowiązany do korekty wcześniejszych deklaracji VAT (za 2016 r.)?
 
Odpowiedź
Problem jest jednak dość złożony i zależy od całokształtu okoliczności.
Brak jest bowiem generalnego zakazu odliczenia VAT z faktury wystawionej przez podmiot niezarejestrowany czy nawet wykreślony. Z drugiej jednak strony – trzeba zwracać uwagę, czy kontrahent jest czynnym podatnikiem VAT.
 
Uzasadnienie
W myśl art. 88 ust. 3a pkt 4 ustawy z 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług - dalej u.p.t.u., nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne w przypadku gdy wystawione faktury, faktury korygujące lub dokumenty celne:
 
a) stwierdzają czynności, które nie zostały dokonane - w części dotyczącej tych czynności,
 
b) podają kwoty niezgodne z rzeczywistością - w części dotyczącej tych pozycji, dla których podane zostały kwoty niezgodne z rzeczywistością,
 
c) potwierdzają czynności, do których mają zastosowanie przepisy art. 58 i 83 Kodeksu cywilnego - w części dotyczącej tych czynności.
 
Również na podstawie art. 88 ust. 3a pkt 1 lit. a u.p.t.u. nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne w przypadku gdy sprzedaż została udokumentowana fakturami lub fakturami korygującymi wystawionymi przez podmiot nieistniejący.
 
Mimo wszystko brak jest generalnego zakazu odliczenia VAT z faktury wystawionej przez podmiot niezarejestrowany czy nawet wykreślony. Z drugiej jednak strony – trzeba zwracać uwagę, czy kontrahent jest czynnym podatnikiem VAT, choćby z prozaicznej przyczyny że może być podatnikiem zwolnionym – tu wprost art. 88 ust. 3a pkt 2 u.p.t.u. mówi o tym, że nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne w przypadku gdy transakcja udokumentowana fakturą nie podlega opodatkowaniu albo jest zwolniona od podatku.
 
Skoro kontrahent nie rozlicza się z podatków, nie składał deklaracji, nie reaguje na wezwania, może to dawać pewną podstawę do stwierdzenia, że ten podatnik w istocie nie istniał (a przynajmniej podmiot nie funkcjonował jako podatnik). Podatnik wtedy nie będzie mógł odliczyć podatku z faktury wystawionej przez podmiot nieuprawniony do tego, bądź podmiot nieistniejący, jeśli przynajmniej mógł przewidywać taki stan rzeczy. Jeśli z okoliczności nie wynika, że nie można było podejrzewać, iż faktura jest nieprawidłowa, to podatnik zachowuje prawo do odliczenia z niej podatku naliczonego.
 
Przy czym mając na uwadze, że zgodnie z art. 96 ust. 13 u.p.t.u. na wniosek zainteresowanego naczelnik urzędu skarbowego jest obowiązany potwierdzić, czy podatnik jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny lub zwolniony (a zainteresowanym może być zarówno sam podatnik, jak i osoba trzecia mająca interes prawny w złożeniu wniosku), jak również że coraz łatwiej można sprawdzić, czy dany podmiot jest czynnym podatnikiem VAT – przyjmuje się jednak, iż brak weryfikacji kontrahenta nie może usprawiedliwiać niewiedzy co do uczestniczenia w transakcji stanowiącej nadużycie.
 
Ministerstwo Rozwoju i Finansów w 2015 r. uruchomiło też usługę sprawdzenia statusu podmiotu w VAT na Portalu Podatkowym.
 
Praktyka organów podatkowych niekiedy wiąże możliwość odliczenia z kwestią, czy sprzedawca (nawet jeśli zostałby wykreślony) – zapłacił VAT należny do budżetu. Jest to pewne kryterium nie wynikające wprost z przepisów, ale bierze się z całościowej oceny, czy miało miejsce nadużycie podatkowe. Niestety nabywca nie ma już podstaw prawnych, by dowiedzieć się, czy kontrahent zapłacił podatek. Oczywiście nabywca towaru czy usługi nie odpowiada za nieprawidłowości sprzedawcy, ale kluczowy może stać się właśnie aspekt wykreślenia z VAT. Skoro bowiem organ wykreślił dany podmiot z rejestru czynnych podatników VAT, to miał ku temu powody, zaś nabywca powinien sprawdzić aspekt rejestracji. Wydaje się więc, że we wniosku, o którym mowa w art. 96 ust. 13 u.p.t.u. – wnioskodawca ma prawo "dopytać", od kiedy jego kontrahent jest wykreślony.
 
Warto też mieć na uwadze, że od 2017 r. zgodnie z art. 96 ust. 9a pkt 5 u.p.t.u. wykreśleniu z urzędu z rejestru jako podatnik VAT podlega także podatnik, który prowadząc działalność gospodarczą wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że dostawcy lub nabywcy biorący udział pośrednio lub bezpośrednio w dostawie tego samego towaru lub usługi uczestniczą w nierzetelnym rozliczaniu podatku w celu odniesienia korzyści majątkowej.
 
Przy czym problem jest jednak dość złożony i zależy od całokształtu okoliczności. Być może wykreślenie to było omyłkowe, kontrahent rozliczał się z VAT należnego, a dodatkowo dla całościowej oceny ma oczywiście znaczenie fakt, czy dostawa towarów bądź świadczenie usług zostały wykonane. Jeśli bowiem sprzedawca rzeczywiście prowadził działalność gospodarczą i dokonał czynności dokumentowanej fakturą, to nie można powiedzieć, iż jest to faktura pusta, o której mowa w art. 108 u.p.t.u.