Obowiązek zapewnienia pracownikom odpowiednich napojów i posiłków (jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych) wynika z art. 232 k.p. ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – dalej k.p., dotyczy pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążliwych. Napoje i posiłki pracodawca zapewnia nieodpłatnie.
 
Ponadto, z § 112 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy - dalej r.p.b., wynika, że pracodawca ma obowiązek zapewnić:
 
• wszystkim pracownikom – wodę zdatną do picia lub inne napoje,
 
• a pracownikom zatrudnionym stale lub okresowo w warunkach szczególnie uciążliwych zapewnić oprócz wody – inne napoje.
 
Dalej czytamy w tym przepisie: Ilość, rodzaj i temperatura tych napojów powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy i potrzeb fizjologicznych pracowników. Szczegółowe zasady zaopatrzenia w napoje pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążliwych określają odrębne przepisy.
Szczegóły tego obowiązku określono w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów. Jeśli chodzi o napoje, pracodawca zapewnia je nieodpłatnie pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych. Rodzaj i temperatura napojów powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy.
 
Pracodawca zapewnia napoje pracownikom zatrudnionym:
1) podczas upałów, tj.:
- w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25oC
- na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28oC
2) w niskich temperaturach
tj. w warunkach mikroklimatu zimnego, charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza (WCI) powyżej 1000
3) na otwartej przestrzeni
chodzi o zatrudnienie przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10oC lub powyżej 25oC
4) przy pracy powodującej utratę energii
tj. przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet
 
WAŻNE!
Pracodawca powinien zapewnić pracownikom napoje w ilości zaspokajającej ich potrzeby. Mają to być zimne lub gorące napoje w zależności od warunków wykonywania pracy. Jeśli zaś chodzi o pracę w warunkach gorącego mikroklimatu, napoje muszą być wzbogacone w sole mineralne i witaminy.
 
Ważne jest w tym przypadku porozumienie z zakładowymi organizacjami związkowymi albo po uzyskaniu opinii przedstawicieli pracowników, jeśli u pracodawcy nie działa organizacja związkowa. W ten sposób trzeba ustalić:
– stanowiska pracy, na których zatrudnieni pracownicy powinni otrzymywać posiłki i napoje,
– szczegółowe zasady ich wydawania,
– warunki uzasadniające zapewnienie posiłków w sposób.
 
Przy czym, obowiązek zapewnienia pracownikom posiłków i napojów profilaktycznych dotyczy tylko tych pracowników wykonujących pracę związaną z wysiłkiem fizycznym, którzy są zatrudnieni na stanowiskach ustalonych w porozumieniu związkami lub po zasięgnięciu opinii pracowników. Tylko w tym przypadku wystąpi prawo do takich świadczeń (patrz wyrok NSA z dnia 10 kwietnia 2001 r., SA/Bk 178/01).
 
Ponadto, w odniesieniu do wspomnianych wyżej napojów:
 
– pracownicy otrzymują je w dniach wykonywania prac uzasadniających ich wydawanie (dotyczy też posiłków),
– powinny być one dostępne dla pracowników w ciągu całej zmiany roboczej,
– pracodawca powinien zapewnić zachowanie odpowiednich warunków higienicznosanitarnych spożywania napojów (dotyczy też posiłków),
– pracownikom nie przysługuje ekwiwalent pieniężny za posiłki i napoje.
 
Omawiane obowiązki dotyczące zasad zapewnienia napojów i posiłków dotyczą nie tylko pracowników. Pracodawca ma bowiem obowiązek zapewnić bezpieczne i higieniczne (art. 304 k.p.):
 
– warunki pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą,
– warunki zajęć odbywanych na terenie zakładu pracy przez studentów i uczniów niebędących jego pracownikami.
 
(...)