NIK: awarie paraliżują pracę systemu e-ksiąg wieczystych

Opieszałość w rejestracji wnioskw o wpis w księdze wieczystej może zagrażać bezpieczeństwu obrotu nieruchomościami uważa Najwyższa Izba Kontroli. Choć dotyczy ona 5 proc. badanych przez NIK spraw, to już w przypadku Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa odsetek ten wynosi aż 38 proc. wnioskw niezarejestrowanych w terminie. NIK wskazuje, że do opźnień w rozpoznawaniu spraw przyczyniają się rwnież częste awarie systemu informatycznego, wykorzystywanego do prowadzenia elektronicznych ksiąg wieczystych, ktrych usuwanie trwa długo.

Celem kontroli NIK było zbadanie i ocena sprawności rozpoznawania przez sądy rejonowe, wydziały wieczystoksięgowe wniosków o założenie bądź wpis do księgi wieczystej oraz ocena realizacji projektu „Nowa Księga Wieczysta” przez Ministerstwo Sprawiedliwości i sądy.
Z raportu NIK wynika, że sądy wieczystoksięgowe nie przestrzegają terminu nanoszenia w księdze stosownej wzmianki o wpłynięciu wniosku o zmianę wpisu. Zdaniem NIK może to mieć wpływ na bezpieczeństwo transakcji. Takie zaniedbanie NIK stwierdziła w 6 proc. badanych spraw.
Księgi wieczyste muszą zawierać aktualne dane dotyczące nieruchomości, jej właścicieli, obciążeń, itp. Pewność, że informacje w księgach są aktualne i prawdziwe gwarantuje, że obrót nieruchomościami jest bezpieczny (np. brak informacji o aktualnym właścicielu). Gdy do sądu wpływa wniosek o zmianę wpisu, powinien być niezwłocznie zarejestrowany, a w księdze powinna być odnotowana wzmianka, że taki wniosek wpłynął (niezależnie od tego, czy i kiedy ostatecznie zmieni się zapis w księdze). Tym samym informuje się wszystkich zainteresowanych, że obecny stan prawny nieruchomości może się zmienić. Największe stwierdzone przez NIK opóźnienie w tej kwestii wynosiło 298 dni (wobec przewidzianego przepisami czasu na tę czynność – 1 dzień) i dotyczyło Sądu Rejonowego dla Wrocławia Krzyków.
Mimo pewnej poprawy sprawności rozpoznawania przez sądy wniosków o założenie lub wpis do księgi wieczystej, wzrosła liczba spraw niezałatwionych – ocenia NIK. Wina nie leży jednak wyłącznie po stronie sądów. Większość z nich pracuje coraz sprawniej, chociaż w wielu wydajność pracy jest niewystarczająca. Główną przyczyną jest bowiem lawinowy wzrost spraw. W niektórych sądach nie ma też wystarczającej liczby sędziów.
Opieszałość w rozpatrywaniu można zaobserwować w sprawach o wpisanie do księgi jako właściciela nieruchomości Skarbu Państwa lub samorządu. Ustawodawca nałożył na Skarb Państwa i samorządy obowiązek złożenia wniosku do sądu o wpisanie ich praw własności we wszystkich przypadkach, gdzie tego jeszcze nie dokonano, a nieruchomość faktycznie należy do nich. Sąd ma miesiąc na rozpatrzenie sprawy. NIK stwierdziła, że terminu tego nie dochowano w aż 1/3 badanych tego typu spraw.
NIK ocenia, że wdrożenie projektu „Nowa Księga Wieczysta” znacznie usprawniło i przyspieszyło wydawanie odpisów z ksiąg. Łatwiej też uzyskać, bo praktycznie na bieżąco, wgląd do prowadzonych ksiąg. Jednak nie udało się jeszcze zlikwidować zaległości w rozpoznawaniu spraw wieczystoksięgowych przez sądy. W ocenie NIK komputeryzacja i automatyzacja może pomóc osiągnąć ten cel. Równocześnie ważne jest jednak zapewnienie odpowiedniej do wpływu spraw wydajności pracowników, jak też zwiększenie ich liczby – podkreśla NIK. Izba zwróciła też uwagę na to, że system informatyczny wykorzystywany do prowadzenia ksiąg wieczystych często się psuje, a usuwanie awarii niejednokrotnie trwa długo. To także wpływa na przedłużenie czasu rozpatrywania spraw i wydawania odpisów w ksiąg wieczystych.

Reasumując, nieprawidłowości wykryte przez NIK w realizacji przez sądy procesu rozpoznawania spraw wieczystoksięgowych polegały głównie na:
• nieterminowym rejestrowaniu wniosków o założenie księgi wieczystej oraz o wpis do księgi wieczystej (w 5% próby wniosków kontrolowanej w 37 sądach oraz w 38,1% próby wniosków badanej w Sądzie Rejonowym dla Warszawy Mokotowa),
• nieprzestrzeganiu terminu zaznaczania w księdze wieczystej wzmianek o wnioskach o dokonanie wpisu w księdze wieczystej (w 6% badanej próby wniosków),
• nieprzestrzeganiu terminu rozpoznania wniosków o ujawnienie prawa własności Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego (w 31,6% badanej próby wniosków).