Niewypłacalność dłużnika powoduje dodatkowo tak zwany „efekt domina”, polegający na tym, że ze względu na brak lub opóźnienie płatności wykonawca lub podwykonawca nie jest w stanie realizować swoich zobowiązań względem podwykonawców, dalszych podwykonawców, dostawców czy pracowników, czego konsekwencją mogą być kolejno następujące upadłości.
Instytucjami, które mogą zapobiegać opisanym wyżej scenariuszom są z jednej strony: solidarna odpowiedzialność inwestora oraz wykonawcy za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy bądź dalszego podwykonawcy, określona w art. 647(1) § 5 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93 z późn. zm., zwanej w dalszej treści artykułu Kodeksem cywilnym) a z drugiej strony gwarancja zapłaty, wynikająca z treści art. 649(1) do 6495 Kodeksu cywilnego. Obydwie te instytucje mają charakter iuris cogentis, a zatem nie mogą być wyłączane ani zmieniane przez wolę stron, wyrażoną w treści umowy o roboty budowlane. Stanowią o tym explicite odpowiednio art. 647(1) § 6 kodeksu cywilnego, wskazując, iż nieważne są postanowienia umów, regulujące w sposób odmienny kwestię solidarnej odpowiedzialności inwestora i wykonawcy za wierzytelność podwykonawcy oraz art. 649(2) § 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym niedopuszczalne jest wyłączenie bądź ograniczenie prawa wykonawcy do żądania od inwestora gwarancji zapłaty.
Przedmiotem niniejszego artykułu będzie omówienie instytucji gwarancji zapłaty za wykonanie robót budowlanych, która pomimo tego, iż funkcjonuje w polskim porządku prawnym od siedmiu lat, nie jest jeszcze rozpowszechniona na tyle, by spełniać swoją rolę zabezpieczającą wykonawców bądź podwykonawców przed skutkami odmowy zapłaty bądź niewypłacalności inwestora bądź wykonawcy lub generalnego wykonawcy.
Instytucja gwarancji zapłaty została wprowadzona do Kodeksu cywilnego ustawą z dnia 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz.U. z 2010 r., Nr 40, poz. 222), która weszła w życie w dniu 16 kwietnia 2010 r. Z treści uzasadnienia powyższej ustawy wynika, iż jej celem jest zapobieganie skutkom nieregulowania przez inwestorów oraz wykonawców robót budowlanych zobowiązań na rzecz podmiotów, realizujących te roboty na ich rzecz, tj. wykonawców i podwykonawców, w szczególności małych i średnich przedsiębiorców.
Na marginesie należy zauważyć, że przed uchwaleniem powyższej ustawy gwarancja zapłaty uregulowana była odrębnym aktem prawnym, a mianowicie ustawą z dnia 9 lipca 2003 r. o gwarancji zapłaty za roboty budowlane (Dz.U. 2003 nr 180 poz. 1758 z późn. zm.). W wyniku wydania przez Trybunał Konstytucyjny w dniu 27 listopada 2006 r. wyroku w sprawie o sygn. akt K 47/04, art. 4 ust. 4 oraz art. 5 ust. 1 i 2 ustawy zostały wyeliminowane z porządku prawnego ze względu na niezgodność z art. 2 Konstytucji i z dniem 30 czerwca 2007 r. utraciły moc obowiązującą. W konsekwencji niezbędne stało się uchwalenie aktu, który wyeliminowałby powstałą w ten sposób lukę prawną, a rozwiązanie w postaci uchylenia odrębnej ustawy i wprowadzenia instytucji gwarancji zapłaty za roboty budowlane bezpośrednio do Kodeksu cywilnego należy ocenić pozytywnie, ponieważ prowadzi ono do większej spójności systemu prawnego.
Zgodnie z art. 649(1) § 1 Kodeksu cywilnego, udzielenie gwarancji zapłaty za roboty budowlane zabezpiecza terminową zapłatę umówionego wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych przez inwestora na rzecz wykonawcy bądź generalnego wykonawcy. Z treści art. 649(3) § 1 Kodeksu cywilnego wynika natomiast, że wykonawca lub generalny wykonawca może żądać gwarancji zapłaty do wysokości ewentualnego roszczenia z tytułu wynagrodzenia wynikającego z umowy oraz z tytułu robót dodatkowych lub koniecznych do wykonania umowy.
 |
Więcej informacji i narzędzi znajdziesz w programie Serwis Budowlany Bądź na bieżąco ze zmianami prawnymi i korzystaj z aktualnych materiałów |
 |
@page_break@
Z treści komentowanych przepisów wynika zatem, że gwarancja zapłaty nie obejmuje innych należności, poza samym tylko wynagrodzeniem, takich jak należności z tytułu przestoju, z tytułu kar umownych bądź z tytułu odsetek za opóźnienie w płatności. Wobec powyższego należy zauważyć, że w przypadku uzyskania przez wykonawcę gwarancji zapłaty powinien on korzystać z niej niezwłocznie po wystąpieniu opóźnienia w zapłacie objętych gwarancją należności, aby uniknąć wystąpienia odsetek za opóźnienie, których gwarancja nie będzie zabezpieczać.
Kodeks cywilny w art. 649(1) § 2 przewiduje cztery formy gwarancji zapłaty: gwarancję bankową, gwarancję ubezpieczeniowa, akredytywę bankową lub poręczenie banku, udzielone na zlecenie inwestora. W praktyce gwarancja zapłaty najczęściej udzielana jest w postaci gwarancji bankowej bądź ubezpieczeniowej. Koszt udzielenia oraz utrzymania gwarancji zapłaty, zgodnie z art. 649(1) § 3 Kodeksu cywilnego ponoszą strony, a zatem inwestor i wykonawca bądź generalny wykonawca.
Żądanie udzielenia przez inwestora gwarancji zapłaty, zgodnie z art. 649(3) § 1 Kodeksu cywilnego może zostać zgłoszone w każdym czasie, a zatem również po upływie terminu wymagalności roszczenia z tytułu wynagrodzenia wykonawcy bądź dalszego podwykonawcy. Może zatem stanowić narzędzie uzyskania zapłaty wierzytelności, co do której inwestor pozostaje w opóźnieniu bądź też co do której strony pozostają w sporze.
Z komentowanego przepisu wynika natomiast, iż dopuszczalne jest żądanie gwarancji zapłaty wyłącznie w zakresie tych robót dodatkowych lub koniecznych do wykonania umowy, które inwestor zaakceptował na piśmie, co wobec dość częstego występowania takich robót stanowi dość istotne ograniczenie możliwości sięgania do tej instytucji przez wykonawcę bądź generalnego wykonawcę.
Art. 649(4) § 1 Kodeksu cywilnego przewiduje, że wykonawca bądź generalny wykonawca kierując do inwestora żądanie udzielenia gwarancji zapłaty wyznacza termin udzielenia tej gwarancji, nie krótszy niż 45 dni. W przypadku bezskutecznego upływu powyższego terminu wykonawca bądź generalny wykonawca może odstąpić od umowy z winy inwestora ze skutkiem na dzień odstąpienia. Paragraf 2 komentowanego artykułu stanowi natomiast, że brak udzielenia gwarancji zapłaty stanowi przeszkodę w wykonaniu robót budowlanych z przyczyn dotyczących inwestora, a zatem uprawnia wykonawcę bądź generalnego wykonawcę do wstrzymania robót.
Funkcję zabezpieczającą wykonawcę bądź generalnego wykonawcę pełni natomiast art. 649(2) § 2 Kodeksu cywilnego, stanowiąc, że bezskuteczne jest odstąpienie przez inwestora od umowy, spowodowane żądaniem udzielenia gwarancji zapłaty, zgłoszonym przez wykonawcę bądź generalnego wykonawcę. Ustawodawca nie określił jednak przesłanek, którą mogą wskazywać na to, że odstąpienie od umowy jest spowodowane takim żądaniem, co w praktyce może znacząco utrudniać stosowanie komentowanego przepisu. Należy bowiem oczekiwać, że odstępując od umowy inwestor będzie starał się wskazać inną przyczynę odstąpienia, niż ta, która skutkuje bezskutecznością odstąpienia. Wykonawca bądź generalny wykonawca będzie natomiast musiał udowodnić, jaka była prawdziwa przyczyna odstąpienia od umowy, zgodnie z regułą dowodową, określoną w art. 6 Kodeksu cywilnego.
Za problematyczny można uznać brak określenia w przepisach minimalnej treści gwarancji zapłaty, co powoduje, iż w praktyce powyższą treść narzucać może inwestor. W konsekwencji udzielona gwarancja zapłaty stanowić będzie co prawda formalne wypełnienie obowiązku, wynikającego z art. 649(4) § 1 Kodeksu cywilnego, niemniej może w znacznym stopniu ograniczać możliwość skorzystania z niej przez wykonawcę bądź generalnego wykonawcę. W tym zakresie wskazane jest podjęcie stosownej inicjatywy ustawodawczej.
Na zakończenie należy wskazać, że zgodnie z brzmieniem art. 649(5) Kodeksu cywilnego przepisy regulujące gwarancję zapłaty stosuje się również do umów zawartych pomiędzy wykonawcą bądź generalnym wykonawcą a dalszymi wykonawcami bądź podwykonawcami. Konsekwencją treści powyższego przepisu jest rozciągnięcie ochrony odpowiednio na wszystkie podmioty, biorące udział w realizacji umowy o roboty budowlane po stronie wykonawcy.