Utworzony w 2008 r. przez Komisję Europejską, w związku z kryzysem finansowym, Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS) miał zapewnić sektorowi prywatnemu i do pewnego stopnia również publicznemu wsparcie dla finansowania inwestycji istotnych dla danej gospodarki i dla społeczeństwa. Budżet EFIS wynosił 33,5 mld EUR, w tym 26 mld z budżetu UE, a 7,5 mld zapewnił Europejski Bank Inwestycyjny (EBI). EFIS nie określał puli środków dla każdego z krajów UE.
EFIS udzielał wsparcia (poprzez EBI) w ramach dwóch okien inwestycyjnych, tj. obszarów interwencji określających m.in. wartość inwestycji i beneficjentów końcowych. Finansowanie takiego obszaru pochodziło z odrębnych instrumentów, które były objęte unijną gwarancją budżetową do określonej kwoty:
- „Infrastruktura i innowacje” – skierowane do długoterminowych projektów inwestycyjnych o dużej wartości, zwykle powyżej 100 mln zł;
- „MŚP i spółki o średniej kapitalizacji” – umożliwiające zwiększenie dostępu do finansowania dla podmiotów zatrudniających nie więcej niż 3 000 pracowników.
Kontrola NIK dotyczyła inwestycji z pierwszego z tych okien – rozpatrywane tam projekty inwestycyjne miały z definicji nakłady w wysokości co najmniej 25 mln euro, a innowacyjne – co najmniej 7 mln euro. Przy tym wartość finansowania nie mogła przekroczyć połowy całkowitych nakładów inwestycyjnych. Wsparcia udzielano w formie pożyczki, gwarancji lub wejścia kapitałowego, zaś warunki tego wsparcia i szczegóły umowy za każdym razem regulowano odrębnie.
Stabryła-Chudzio Katarzyna: Contribution of the EU Budget to the Implementation of the Social Cohesion Policy of the European Union >
Monitoring ministra niewłaściwy
Minister właściwy ds. rozwoju regionalnego koordynował pozyskiwanie środków z EFIS w ramach Projektu „EFIS dla polskiej gospodarki”. Projekt miał za zadanie podnieść stopę inwestycji w Polsce do 21,7 proc. w 2020 r. W ramach Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR) przyjęto również kierunek interwencji „Zwiększenie koordynacji funduszy UE z EFIS oraz zdolności instytucjonalnej do efektywnego korzystania przez Polskę ze środków europejskich w ramach programów zarządzanych centralnie przez KE”. Za te działania odpowiadał minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego.
Czytaj w LEX: Zadania własne samorządu gminnego a wykorzystywanie funduszy europejskich >>
Działania koordynacyjne ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego nie miały de facto istotnego wpływu na efektywne pozyskanie przez Polskę środków z EFIS, ponieważ minister nie uczestniczył ani w podejmowaniu decyzji o ubieganiu się o finansowanie inwestycji z EFIS (rola inwestora), ani w przyznawaniu gwarancji/kredytu z EFIS (rola EBI).
Minister rozpowszechniał informacje o możliwości pozyskania przez inwestorów środków z EFIS, promował tę formę pomocy i zachęcał spółki z udziałem Skarbu Państwa do ubiegania się o dofinansowanie, co NIK ocenia pozytywnie. Niemniej na koniec 2020 r. projekty rządowe stanowiły tylko 15 proc. projektów zaakceptowanych przez EBI – resztę uzyskały podmioty prywatne, znajdujące się poza gestią ministra i niezainteresowane współpracą z nim przy pozyskiwaniu środków.
Monitoring ministerialny nie obejmował informacji o faktycznym wydatkowaniu pozyskanych środków, a także o udziale środków własnych i funduszy UE w realizowanych projektach.
Czytaj w LEX: Opodatkowanie dotacji unijnych - podatek od towarów i usług >>
Przygotowana i wdrożona przez Ministra Koncepcja mechanizmu koordynacji działań administracji rządowej w zakresie EFIS miała na celu zwiększyć liczbę podmiotów aplikujących o środki EFIS. W 12 resortach jednostki podległe i nadzorowane odstąpiły od wnioskowania o wsparcie finansowe EFIS, ponieważ:
- nie kwalifikowały się do takiego dofinansowania (np. prowadziły działalność niekomercyjną),
- nie były zainteresowane zaciągnięciem zobowiązań finansowych,
- ich projekty nie spełniały ustalonych przez EBI kryteriów dofinansowania.
Prace nad przygotowaniem i złożeniem wniosku oraz przygotowaniem i zawarciem umowy z EBI przebiegały w kontrolowanych jednostkach bez zbędnej zwłoki. Kredytobiorcy zapewnili pełne finansowanie inwestycji przed jej uruchomieniem. Inwestorzy rozpatrywali kwestie opłacalności dofinansowania EFIS w porównaniu z innymi źródłami dofinansowania inwestycji. Niektóre podmioty, które zrezygnowały ze środków EFIS, pozyskały finansowanie bezzwrotne lub zwrotne na korzystniejszych warunkach niż rynkowe.
Głównymi przyczynami rezygnacji z pozyskiwania środków EFIS były:
- długoterminowość planowanych projektów,
- duży koszt ich realizacji,
- ryzyko towarzyszące projektom innowacyjnym.
Część podmiotów założyło realizację inwestycji ze środków własnych lub w ramach dofinansowania bezzwrotnego, w ramach dotacji z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju oraz dotacji z funduszy strukturalnych. W jednym wypadku podmiot uzyskał z EBI korzystniejsze warunki finansowe niż wsparcie oferowane w ramach EFIS.
Czytaj w LEX: Obszary pomiaru skuteczności strategii marek miejskich - wnioski z analizy dokumentów strategicznych >>
Na koniec 2021 r. EBI zaakceptował polskie projekty o łącznej wartości 3 566 mln euro, co stanowiło 5,4% wartości wszystkich projektów zaakceptowanych przez EBI w ramach EFIS. EFIS udostępnił 1 897 mln euro, tj. 5,8% środków przekazanych wszystkim podmiotom UE. Polska zajęła piąte miejsce pod względem wartości zawartych umów na koniec 2020 r., przy czym cztery pierwsze kraje pozyskały łącznie ok. 60% wartości wszystkich projektów. Polska skuteczniej pozyskiwała środki z EFIS w początkowym okresie działania Funduszu, tj. w latach 2016–2018.
Cel projektu „EFIS dla polskiej gospodarki, zakładający podniesienie stopy inwestycji w Polsce do 21,7% w 2020 r., nie został osiągnięty – stopa ta na koniec 2020 r. wyniosła 16,7%, a w 2021 r. spadła do 16,6%, co było najniższym wskaźnikiem od lat 90. Co jednak istotne, że na wielkość inwestycji w Polsce miało wpływ wiele innych czynników.
Inwestorzy decyzje o przystąpieniu do realizacji inwestycji podejmowali z kilkuletnim wyprzedzeniem, dzięki czemu byli przygotowani do ubiegania się o dofinansowanie z EFIS. Większość inwestorów rzetelnie zaplanowała proces realizacji inwestycji. Tylko Poznańskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego Sp. z o.o. nierzetelnie wykonało analizę wykonalności inwestycji, co było jedną z przyczyn wybudowania o 58% mieszkań mniej niż zakładano; zaś Kujawsko-Pomorskie Inwestycje Medyczne Sp. o.o. (KPIM) nie dysponowały pełną wiedzą o całokształcie inwestycji w momencie jej opracowywania, przez co musiały zapłacić 483 600 tys. zł tytułem ugody sądowej.
Czytaj w LEX: Wykorzystanie funduszy Unii Europejskiej przez samorządy gmin a problem spójności wewnątrzregionalnej >>
KPIM nie dochowały również zasad uczciwej konkurencji w jednym z przetargów, poza tym niezgodnie z przepisami udzieliły zamówienia uzupełniającego na budowę garażu wielokondygnacyjnego o koszcie ponad 17 mln zł.
Natomiast w ramach realizacji wniosku pokontrolnego NIK zarząd spółki Trasa Łagiewnicka SA uchwalił nowy regulamin udzielania zamówień publicznych.
Realizacja inwestycji przebiegała w zaplanowany sposób i w większości wypadków przyniosła zakładane efekty. Tylko w KPIM umowę z wykonawcą zmieniano dwudziestokrotnie, zaś zakres i wartość wprowadzonych zmian znacznie wykraczały poza pierwotne zobowiązania umowne, co świadczy o nierzetelności. Inwestycje przyczyniły się do powstania nowych obiektów dydaktycznych, lokali mieszkalnych, poprawy odprawy pociągów towarowych oraz usprawnienia ruchu drogowego.
Wnioski NIK
NIK wnosi o wzmocnienie koordynacji wykorzystania środków europejskich w zakresie:
- objęcia monitoringiem danych dotyczących faktycznego wydatkowania środków pozyskanych z programów zarządzanych centralnie przez UE;
- gromadzenia i objęcia monitoringiem danych dotyczących współfinansowania projektów ze źródeł środków europejskich współfinansowanych ze źródeł pozyskiwanych z programów zarządzanych centralnie przez UE oraz ze środków z Funduszy UE.
Izba podtrzymuje również wnioski skierowane do inwestorów w Wystąpieniach pokontrolnych, w których wnoszono o:
- sprawowanie rzetelnego nadzoru nad realizacją obowiązków przez inspektorów nadzoru inwestorskiego w zakresie dokumentowania w dzienniku budowy prowadzonych czynności;
- dokonywanie płatności na rzecz podwykonawców zgodnie z zawartymi umowami;
- ubezpieczanie składników majątkowych sfinansowanych ze środków EFIS;
- sporządzanie przed rozpoczęciem inwestycji, dokumentu wskazującego na celową, rzeczową i finansową zasadność przeprowadzania inwestycji, zawierającego m.in ocenę: wykonalności technicznej i prawnej, ograniczeń finansowych, ryzyk związanych z realizacją inwestycji oraz korzyści wynikających z realizacji inwestycji, w tym korzyści społecznych;
- dołożenie należytej staranności przy dokumentowaniu czynności podejmowanych w ramach postępowania o udzielenie o zamówienia publicznego przez osoby powołane do komisji przetargowych.
Cena promocyjna: 191.21 zł
|Cena regularna: 239 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 215.1 zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.