Na podstawie nowelizacji ustawy z 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych z początkiem 2020 r. Prezes UOKiK zyskał nową kompetencję w zakresie karania przedsiębiorców nieterminowo wywiązujących się z ciążących na nich zobowiązań. W pierwszym roku obowiązywania nowych regulacji wszczętych zostało blisko 100 postępowań, z których cztery zostały w ostatnim czasie zakończone wydaniem precedensowych decyzji. Czym są zatory płatnicze, jak wygląda postępowanie przed Prezesem UOKiK w tym zakresie, jakie są możliwe sankcje i sposoby ich uniknięcia oraz co wynika z wydanych w ostatnim czasie decyzji?
Czytaj: UOKiK ukarał pierwsze firmy za zatory płatnicze>>
Nowe remedium na zatory płatnicze
Mianem zatorów płatniczych określa się sytuację, w której przedsiębiorca nie otrzymuje od swojego kontrahenta na czas należnych mu świadczeń pieniężnych. Nagromadzenie zadłużeń wywołuje w gospodarce tzw. efekt kuli śnieżnej – przedsiębiorcy, którzy nie otrzymali zapłaty na czas nie są w stanie uregulować własnych długów, co skutkuje powstaniem analogicznych problemów u innych podmiotów.
Co wywołuje zatory płatnicze? Ustalanie w umowach zbyt długich terminów zapłaty oraz opóźnienia w płatnościach. Pierwszemu ze zidentyfikowanych źródeł problemu mają przeciwdziałać ustawowo określone limity, w jakich powinny być regulowane zobowiązania umowne pomiędzy przedsiębiorcami oraz odsetki za opóźnienia w transakcjach handlowych. Walka z nadmiernymi, nieterminowymi płatnościami została natomiast powierzona Prezesowi UOKiK.
Czytaj w LEX: Ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych z perspektywy zarządzania wierzytelnościami >
Mianem nadmiernego opóźnienia ze spełnieniem świadczeń pieniężnych określany jest stan, w którym w okresie trzech kolejnych miesięcy suma wartości świadczeń pieniężnych niespełnionych lub spełnionych po terminie wynosi 2 mln, a w dla lat 2020-2021 – 5 mln zł. W przypadku podejrzenia jego wystąpienia Prezes UOKiK wszczyna z urzędu postępowanie, obejmujące swym zakresem trzy kolejne miesiące przypadające w okresie ostatnich dwóch lat. Postępowanie powinno zakończyć się w ciągu 5 miesięcy od jego wszczęcia.
Czytaj w LEX: Sprawozdania o stosowanych terminach zapłaty w transakcjach handlowych - praktyczny przewodnik >
![Windykacja. Praktyczny poradnik dla wierzycieli [PRZEDSPRZEDAŻ] ebook](/gfx/prawopl/_thumbs/produkty_foto/23046/978-83-8223-515-9_,mXqL62OeqFTLkrXdmIyYmw.jpg)
Analiza prawdopodobieństwa zamiast postępowania wyjaśniającego
Postępowania w sprawie zatorów płatniczych cechuje brak postępowania wyjaśniającego. Na jakiej zatem podstawie Prezes UOKiK może powziąć podejrzenie opóźniania się przez przedsiębiorcę z regulowaniem zadłużeń? W 2020 r. tego typu postępowania były wszczynane na podstawie informacji przekazywanych przez Krajowej Administracji Skarbowej. Od 2022 r. odpowiednim narzędziem w tym zakresie staną się sprawozdania w sprawie stosowanych terminów zapłaty, które do 31 stycznia każdego roku zobowiązane będą składać podatkowe grupy kapitałowe oraz inni podatnicy, których przychód w poprzednim roku obrotowym przekroczył 50 mln euro. Zgromadzone w ten sposób dane umożliwią Prezesowi Urzędu prostą oraz szybką ocenę, czy w danym okresie sprawozdawczym przedsiębiorca przestrzegał terminów płatności, ujawniając jakiekolwiek nieprawidłowości „czarno na białym”.
Sprawdź w LEX: Czy jest możliwa korekta złożonego sprawozdania o terminach zapłaty w transakcjach handlowych za 2020 rok? >
Jakie sankcje za naruszenie zakazu?
Naruszenie zakazu nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych obarczone jest sankcją w postaci kary pieniężnej w wysokości obliczanej na podstawie ściśle określonego wzoru, którego zmiennymi są wartość niespełnionego lub spełnionego po terminie świadczenia, okres opóźnienia oraz odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych. Ustawa nie pozostawia przy tym Prezesowi UOKiK w zasadzie żadnego pola manewru – nałożenie kary na przedsiębiorcę nieterminowo regulującego swoje zobowiązania jest, co do zasady, obligatoryjne.
Działania przedsiębiorcy podejmowane przed, w toku lub tuż po zakończeniu postępowania przed Prezesem UOKiK mogą natomiast wpłynąć na wymiar zastosowanej sankcji. Spełnienie wszystkich świadczeń pieniężnych wraz z odsetkami przed wszczęciem lub w ciągu 14 dni od wszczęcia postępowania stanowi podstawę obniżenia kary o 20%. Zapłata obniżonej w ten sposób kary oraz zrzeczenie się prawa do ponownego rozpoznania sprawy mają natomiast skutkować obniżeniem kary o dodatkowe 10%.
Szans na minimalizację wymiaru kary nie ma już natomiast w przypadku surowo karanej „recydywy” – poza brakiem możliwości obniżenia podstawowego wymiaru kary, ustawodawca przewidział jej obowiązkowe podwyższenie o aż 50% w przypadku ponownego stwierdzenia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych przez przedsiębiorcę w ciągu 2 lat od uprawomocnienia się decyzji. Niestety w przypadku procedury dotyczącej zatorów płatniczych nie znajdują zastosowania instrumenty umożliwiające uniknięcia odpowiedzialności lub zmniejszenia jej zakresu przewidziane dla postępowań z zakresu praktyk ograniczających konkurencję, brak jest zatem szans na skorzystanie z procedury leniency lub dobrowolnego poddania się karze.
Kiedy można uniknąć kary?
Automatyzm nakładania kar pieniężnych z tytułu naruszenia zakazu nadmiernego opóźniania się w płatnościach w transakcjach handlowych doznaje jednak pewnych wyjątków. Racjonalizacji odpowiedzialności przedsiębiorców w tym zakresie ma służyć instytucja odstąpienia od nałożenia kary, którą Prezes UOKiK ma obowiązek zastosować przede wobec przedsiębiorców, którzy sami padli ofiarą zatorów płatniczych. W przypadku, gdy wartość należności nieotrzymanych lub otrzymanych po terminie jest w danym okresie równa lub przewyższa wartość nieuregulowanego wydłużenia, mimo istnienia opóźnień przedsiębiorca nie spotka się z surową sankcją.
Podobnie w przypadku, gdy do opóźnień doszło na skutek tzw. siły wyższej. W dzisiejszych czasach słysząc to hasło niemal automatycznie nasuwa się pytanie – czy pandemia oraz związane z nią ograniczenia działalności gospodarczej mogą być w ten sposób kwalifikowane? Trudno odpowiedzieć w sposób jednoznaczny. Z pewnością istnieją przypadki, w których pandemię COVID będzie można uznać za siłę wyższą, uniemożliwiającą przedsiębiorcy bieżące, terminowe regulowanie płatności. W innych sytuacjach takie uzasadnienie nie będzie natomiast wystarczające. Krótko mówiąc: ocena tego zagadnienia wymaga indywidualnej analizy, uwzględniającej okoliczności konkretnej sprawy.
Sprawdź w LEX: Czy duży podmiot, który dokonuje zakupów za gotówkę, ma obowiązek informować kontrahenta że jest dużym podmiotem? >
Pewną „furtką” pozostawioną Prezesowi UOKiK przez ustawodawcę jest również możliwość (nie obowiązek) odstąpienia od wymierzenia kary pieniężnej w innych „uzasadnionych przypadkach”. Wobec lapidarności regulacji oraz braku wskazówek w dotychczasowym orzecznictwie lub wytycznych Prezesa UOKiK, interpretacja tego pojęcia stanowi jeszcze większe wyzwanie niż wykładnia terminu „siły wyższej”.
Czytaj w LEX: Faktury elektroniczne >
Kara i inne dolegliwości
Analizując sankcje związane z zatorami płatniczymi, należy również pamiętać, że kara nakładana przez Prezesa UOKiK nie jest jedyną dolegliwością, z którą spotka się przedsiębiorca, u którego stwierdzono występowanie nadmiernych opóźnień w płatnościach – jego wierzycielom nadal przysługiwać będą dochodzone w trybie prywatnoprawnym roszczenia o zapłatę zaległych należności oraz podwyższonych odsetek ustawowych za opóźnienia w transakcjach handlowych.
Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy i postępowanie odwoławcze
Specyficzną cechą postępowań w sprawie nadmiernych opóźnień w transakcjach handlowych, wyróżniającą je od innych postępowań prowadzonych przez Prezes UOKiK jest szeroko rozumiana procedura odwoławcza.
Jakie środki prawne przysługują w tej chwili ukaranym przedsiębiorcom? Przede wszystkim mogą oni wystąpić do Prezesa Urzędu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy. Następnie, mogą złożyć nie odwołanie do sądu cywilnego, tak jak w przypadku pozostałych kategorii spraw prowadzonych przez Prezesa Urzędu (np. postępowań w sprawie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów), lecz skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Czytaj w LEX: Bezpieczny biznes, czyli jak uniknąć zatorów płatniczych i nie stracić płynności finansowej >
Pierwsze decyzje, różne rozstrzygnięcia
Wszystkie cztery z pierwszych decyzji Prezesa UOKiK w sprawie zatorów płatniczych zakończyły się wydaniem decyzji stwierdzających nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych w badanym okresie, który w każdym przypadku obejmował okres od lutego do kwietnia 2020 r. Odmiennie ukształtowały się natomiast rozstrzygnięcia w kwestii zastosowanych sankcji.
Sprawdź w LEX: Kiedy spółka może nadal stosować na fakturach terminy płatności powyżej 60 dni? >
Na dwóch przedsiębiorców, prowadzących działalność w sektorze transportowym – Locotranssed i Havi Logistics, nałożone zostały kary pieniężne w wysokości 44 tys. i 426 tys. zł. Jak wynika z komunikatu Urzędu, ukarani przedsiębiorcy zalegali z płatnościami na kwoty odpowiednio 24,5 oraz 155 mln zł. Na chwilę obecną brak jest informacji na temat działań podejmowanych przez przedsiębiorców w celu minimalizacji wymiaru nałożonych sankcji. Następne tygodnie pokażą, czy ukarani przedsiębiorcy skorzystają z wyżej wspominanych instrumentów obniżenia wymiaru kary, czy pojawią się pierwsze wnioski o ponowne rozpatrzenie sprawy lub pierwsze skargi na decyzje Prezesa UOKiK w sprawie zatorów płatniczych.
Sprawdź w LEX: Czy fakturę uproszczoną można wystawić z odroczonym terminem płatności? >
Wobec dwóch pozostałych przedsiębiorców – UPS Polska, firmy kurierskiej i Galicja Tomaszek, producenta sprzętu AGD, mebli kuchennych oraz właściciela sklepów z elektroniką – Prezes UOKiK odstąpił od wymierzenia kary. Choć na podstawie zgromadzonych danych stwierdzono istnienie nadmiernych opóźnień, w toku postępowania przedsiębiorcy ci wykazali bowiem, że powstałe po ich stronie opóźnienia wynikają z tego, że sami są ofiarami zatorów płatniczych, tj. że w badanym okresie (luty-kwiecień 2020) sami nie otrzymali lub otrzymali po terminie płatności należne na większe kwoty.
Wnioski
Powyższe rozstrzygnięcia potwierdzają, jak istotna jest aktywność przedsiębiorcy, wobec którego prowadzone jest postępowanie w sprawie zatorów płatniczych. Choć istota tego typu postępowań sprowadza się do czystych kalkulacji, przedsiębiorca ma możliwość „obrony”, m.in. poprzez wykazanie, z czego wynikają badane opóźnienia w regulowaniu należności. Decyzje w sprawie UPS Polska i Galicja Tomaszek pokazują, że aktywna postawa strony może pozwolić uniknąć dotkliwej sankcji.
Jednocześnie, wiele budzących wątpliwości wątków dotyczących postępowań w sprawie zatorów płatniczych pozostaje nadal aktualnych. Przede wszystkim, chodzi tu o możliwość kwalifikacji pandemii COVID-19 jako siły wyższej, określającej kolejną przesłankę odstąpienia od wymierzenia kary. Z całą pewnością jest to – i w najbliższym czasie będzie – okoliczność często powoływana przez przedsiębiorców dotkniętych negatywnymi skutkami pandemii i wprowadzanych w związku z nią ograniczeń w działalności gospodarczej. Jakie jednak będzie w tym zakresie stanowisko Prezesa UOKiK? Tego być może dowiemy się z następnych decyzji.
Autorki:
Katarzyna Racka, radca prawny w BWHS Wojciechowski Springer i Wspólnicy
Weronika Herbet, prawnik w BWHS Wojciechowski Springer i Wspólnicy
