Jak rozstać się z pracownikiem?

Każdy stosunek pracy może ulec rozwiązaniu. Sposoby ich rozwiązywania zależą od powodów, leżących u podstaw podjęcia decyzji o rozwiązaniu, a także od rodzaju łączącej strony umowy o pracę. Jednym z nich jest porozumienie stron.

Niektóre umowy już w dniu ich zawarcia wskazują termin końcowy istnienia stosunku pracy, inne których założeniem jest trwałość łączącego strony stosunku prawnego, obejmują czas nie określony.

W przypadku umów terminowych, zasadą jest, że ulegają one rozwiązaniu z upływem czasu, na który zostały zawarte (np. umowa na czas określony, na czas zastępstwa, na okres próbny).

W praktyce może się jednak zdarzyć, że z rozmaitych powodów strony będą zainteresowane rozwiązaniem łączącej je umowy przed upływem okresu, na jaki ją zawarły. W takiej sytuacji, mogą znaleźć zastosowanie przepisy dotyczące rozwiązywania umów o pracę na mocy porozumienia stron, za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia.

Jednym ze sposobów rozwiązania każdego rodzaju umowy o pracę jest zawarcie porozumienia stron. Istotą porozumienia jest to, że zawierające je strony mogą w sposób dowolny określić warunki, na jakich rozwiążą łączący je stosunek pracy. Mają więc prawo zdecydować nie tylko o samym fakcie rozwiązania umowy, ale także o terminie w jakim ulegnie ona rozwiązaniu oraz warunkach finansowych.

Z propozycją rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron może wystąpić każda ze stron stosunku pracy. Forma, w jakiej należy złożyć taką propozycję nie jest określona. Przyjmuje się więc, że istotne jest jedynie to, aby strony wystarczająco jasno przedstawiły swoją wolę i miały świadomość następstw prawnych zawartego porozumienia (M. Świątkowski, Kodeks pracy. Komentarz, tom I, s. 201). Jest jednak oczywistym, że ze względów praktycznych zasadnym jest zawarcie porozumienia na piśmie.

Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 września 1998 r. (I PKN 346/98, OSNAPiUS 1999, nr 20, poz. 652), wyrażenie zgody na rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron przez pracodawcę, który wcześniej złożył oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, jest jednoznaczne z tym, że cofnął on złożone wcześniej oświadczenie.

Jeśli jednak porozumienie zostało zawarte w okresie wypowiedzenia umowy o pracę, to od woli stron jest uzależnione to, czy w wyniku porozumienia chcą jedynie skrócić okres wypowiedzenia, czy też zastąpić porozumieniem stron złożone wcześniej oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o pracę.

Przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – dalej k.p., nie przewidują możliwości zakwestionowania przez pracownika faktu rozwiązania umowy o pracę w drodze porozumienia stron. Uchylenie się od skutków prawnych złożonego przez strony oświadczenia o rozwiązaniu tej umowy może jednak mieć miejsce gdy oświadczenie jest objęte wadą. Ocena wadliwości następuje w tym przypadku na podstawie art. 82-88 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny – dalej k.c., w związku z art. 300 k.p.

I tak, między innymi nieważne jest na podstawie art. 82 k.c. oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych), a także, na podstawie art. 83 k.c., oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.

Polecamy: Propozycję rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron należy sporządzić w formie pisemnej

Przepis art. 84 k.c. dopuszcza możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego innej osobie w razie błędu co do treści czynności prawnej, jeżeli błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć.

Wyjątkiem od tej zasady jest na gruncie prawa pracy przypadek, gdy oświadczenie woli zmierzające do rozwiązania umowy o pracę złożyła pracownica, która nie wiedziała, że jest w ciąży. W takiej sytuacji, może ona uchylić się od skutków tego oświadczenia niezależnie od tego, czy błąd został wywołany przez pracodawcę, czy wiedział on o błędzie lub mógł go z łatwością zauważyć (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2002., I PKN 156/01, OSNP 2004, nr 5, poz. 78).

Także ten, kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe (art. 87 k.c.).

Co ważne, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.

Uprawnienie to wygasa:

• w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia,
• w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.