Wszyscy zatrudnieni – zarówno na podstawie stosunku pracy, jak i na podstawie umów cywilnoprawnych, objętych obowiązkiem przystąpienia do ubezpieczeń społecznych – mogą uzyskać prawo do świadczeń w przypadku niezdolności do pracy z powodu choroby. Pracownikom takie świadczenia przysługują zawsze, gdyż są oni objęci obowiązkowym ubezpieczeniem chorobowym. W przypadku zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych warunkiem uzyskania prawa do zasiłków jest zgłoszenie do ubezpieczenia chorobowego, które jest dla tych osób dobrowolne.
Pracownikom przysługują dwa rodzaje świadczeń chorobowych:
1) wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy spowodowanej chorobą – tzw. wynagrodzenie chorobowe, wypłacane przez pracodawcę,
2) zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego, wypłacany przez ZUS bezpośrednio lub za pośrednictwem pracodawcy jako płatnika.
Wynagrodzenie chorobowe przysługuje pracownikom za czas choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, które trwają łącznie do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego, a w przypadku pracownika, który ukończył 50 rok życia - okres wypłaty wynagrodzenia chorobowego wynosi 14 dni w ciągu roku kalendarzowego. Po upływie tego okresu pracownik otrzymuje zasiłek chorobowy.
Osobom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych przysługuje wyłącznie zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego. Zasiłek ten przysługuje zatrudnionemu od pierwszego dnia niezdolności do pracy, pod warunkiem jednak upłynięcia 90-dniowego okresu wyczekiwania, tj. okresu po upływie którego ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku.
Jak już wcześniej wskazano, art. 92 § 1 pkt 1 k.p. przewiduje obowiązek pracodawcy wypłacania wynagrodzenia przez okres pierwszych 33 dni choroby, a w przypadku pracownika, który ukończył 50 rok życia - okres wypłaty wynagrodzenia chorobowego wynosi do 14 dni w ciągu roku kalendarzowego. Przyjmuje się, że okres ten rozpoczyna swój bieg zawsze 1 stycznia i kończy się 31 grudnia, nawet wówczas, gdyby nie został wyczerpany. Jeżeli zatem nieprzerwana niezdolność do pracy z powodu choroby przypada na przełomie roku, a w dniu 31 grudnia pracownik miał prawo do wynagrodzenia gwarancyjnego, od 1 stycznia ma nadal prawo do wynagrodzenia gwarancyjnego ale już w ramach nowego okresu zasiłkowego.
To oznacza, że od 1 stycznia pracownikowi temu przysługuje kolejny, 33-dniowy okres wypłaty wynagrodzenia chorobowego, liczony od 1 stycznia.
Pracodawca ma więc obowiązek ciągłego wypłacania wynagrodzenia chorobowego po rozpoczęciu nowego roku kalendarzowego, przez kolejne 33 dni, a w przypadku pracownika, który ukończył 50 rok życia - przez 14 dni.
Wielu pracodawców, „idąc na rękę” zatrudnionym, w związku ze świętami Bożego Narodzenia, dokonuje wypłat wynagrodzeń należnych za miesiąc grudzień znacznie wcześniej niż przewidują to przepisy kodeksy pracy albo przepisy płacowe. Zazwyczaj wypłata taka dokonywana jest przed Wigilią, pomiędzy 20 a 24 grudnia. W sytuacji, gdy pracownik zachoruje po Świętach, należy mu się wówczas za ostatnie dni miesiąca wynagrodzenie chorobowe, które jest liczone według zasad określonych dla zasiłku chorobowego. Może więc dochodzić do różnic, najczęściej na korzyść pracownika (otrzymuje on wynagrodzenie de facto wyższe, niż gdyby otrzymał za część miesiąca wynagrodzenie za pracę i za pozostałą część - wynagrodzenie chorobowe).
Zgodnie z art. 87 § 1 pkt 3 k.p. z wynagrodzenia za pracę podlegają potrąceniu zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi. Jednak – zgodnie z wykładnią zawartą w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2001 r. (I PKN 552/00, OSNP 2003, nr 12, poz. 291) wypłaconego przed terminem wynagrodzenia za pracę nie można uznać zaliczkę udzieloną pracownikowi i przez to nie można jej potrącić w trybie przewidzianym w powyższym przepisie k.p. SN wskazał też, że wypłacone kwoty mogą podlegać jednak zarachowaniu na poczet wynagrodzenia należnego za dany okres obrachunkowy, ale zarazem zasady rozliczeń powinny w takiej sytuacji wynikać z umowy o pracę. Gdy nie ma określonych zasad, brak jest podstawy prawnej rozliczenia różnicy. W praktyce oznacza to, że pracodawca wypłaca wcześniej wynagrodzenie za grudzień na własne ryzyko.
Za okresy niezdolności do pracy, w których pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (w tym wynagrodzenia chorobowego) zasiłek chorobowy nie przysługuje. Jednak – mimo, że zasiłek nie jest za ten okres wypłacany – okresy te wlicza się do okresu zasiłkowego na podstawie art. 12 ust. 1 zd. 2 u.ś.c.m. Rozpoczęty więc w poprzednim roku okres nieprzerwanego pobierania wynagrodzenia chorobowego będzie w całości zaliczony do okresu zasiłkowego.
Również w przypadku, gdy niezdolność do pracy jest wywołana tą samą chorobą, działa tu podobna zasada – okres pobierania wynagrodzenia chorobowego w poprzednim i bieżącym roku zaliczają się do okresu zasiłkowego. Warunkiem oczywiście jest, aby przerwa nie była w tym wypadku krótsza niż 60 dni (art. 9 ust. 2 w zw. z art. 12 ust. 1 u.ś.c.m.).
W przypadku zasiłku chorobowego kwestia przełomu roku jest w zasadzie prawnie obojętna. Przyjmuje się bowiem, że jeżeli mamy do czynienia z nieprzerwaną niezdolnością do pracy, a 31 grudnia poprzedniego roku pracownik otrzymywał już zasiłek chorobowy i w dalszym ciągu, tj. 1 stycznia i w kolejnych dniach następnego roku jest niezdolny do pracy, to wówczas pracownik otrzymuje zasiłek chorobowy finansowany ze środków ZUS za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy.
Przepis art. 92 § 1 pkt 1-2 k.p. przewiduje, że wynagrodzenie chorobowe przysługuje pracownikowi w następujących przypadkach niezdolności do pracy spowodowanej:
1) chorobą (w tym chorobą przypadającą w czasie ciąży),
2) odosobnieniem (kwarantanny) w związku z chorobą zakaźną,
3) wypadkiem w drodze do lub z pracy.
W przypadku gdy niezdolność jest spowodowana wypadkiem przy pracy wynagrodzenie chorobowe nie przysługuje, gdyż wypadek przy pracy nie jest przesłanką do wypłacania takiego wynagrodzenia. W tej sytuacji – zamiast wynagrodzenia chorobowego – od pierwszego dnia niezdolności do pracy spowodowanej powyższym wypadkiem przysługuje zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego. Zasiłek ten przysługuje niezależnie od okresu podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu (art. 8 ust. 1-2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322; zob. w tej kwestii także cyt. wyżej „Komentarz...” Centrali ZUS, s. 2).
Jeżeli więc na przełomie roku wypłacany jest zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego, to wówczas obowiązują te same zasady jak w przypadku zasiłku z ubezpieczenia chorobowego. Za cały okres niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem wypłaca się zasiłek chorobowy.
