uwzględniając Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w szczególności jego art. 82 ust. 2 lit. b),
uwzględniając wniosek Komisji Europejskiej,
po przekazaniu projektu aktu ustawodawczego parlamentom narodowym,
uwzględniając opinię Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego 1 ,
po konsultacji z Komitetem Regionów,
stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą 2 ,
(1) Celem niniejszej dyrektywy jest ustanowienie gwarancji procesowych mających zapewnić dzieciom, to jest osobom, które nie ukończyły 18 lat, będącym podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym możliwość zrozumienia i śledzenia przebiegu takiego postępowania oraz wykonywania przysługującego im prawa do rzetelnego procesu sądowego, oraz zapobieganie ponownemu popełnianiu przez dzieci czynów zabronionych, a także wspieranie ich integracji społecznej.
(2) Dzięki ustanowieniu wspólnych norm minimalnych dotyczących ochrony praw procesowych dzieci będących podejrzanymi lub oskarżonymi niniejsza dyrektywa zmierza do zwiększenia wzajemnego zaufania państw członkowskich do ich systemów wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych, przyczyniając się tym samym do ułatwiania wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach karnych. Takie wspólne normy minimalne powinny również spowodować usunięcie przeszkód dla swobodnego przepływu obywateli na terytoriach państw członkowskich.
(3) Chociaż państwa członkowskie są stronami europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (zwanej dalej "EKPC"), Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych oraz Konwencji ONZ o prawach dziecka, z doświadczenia wynika, że fakt ten sam w sobie nie zawsze jest gwarancją wystarczającego stopnia zaufania do systemów wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych innych państw członkowskich.
(4) W dniu 30 listopada 2009 r. Rada przyjęła rezolucję dotyczącą harmonogramu działań mających na celu umocnienie praw procesowych osób podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym 3 (zwanego dalej "harmonogramem"). W harmonogramie wezwano do stopniowego przyjmowania środków dotyczących prawa do tłumaczenia pisemnego i ustnego (środek A), prawa do informacji o prawach i informacji o zarzutach (środek B), prawa do porady prawnej i pomocy prawnej (środek C), prawa do kontaktu z krewnymi, pracodawcami i organami konsularnymi (środek D) oraz specjalnych zabezpieczeń dla podejrzanych lub oskarżonych wymagających szczególnego traktowania (środek E). W harmonogramie podkreślono, że kolejność praw ma charakter orientacyjny, co oznacza, że może zostać zmieniona stosownie do priorytetów. Harmonogram ma funkcjonować jako całość - dopiero po realizacji wszystkich jego części płynące z niego korzyści będą w pełni odczuwalne.
(5) W dniu 11 grudnia 2009 r. Rada Europejska z zadowoleniem przyjęła harmonogram i włączyła go do programu sztokholmskiego - Otwarta i bezpieczna Europa dla dobra i ochrony obywateli 4 (pkt 2.4). Rada Europejska podkreśliła niewyczerpujący charakter harmonogramu, wzywając Komisję do przeanalizowania dalszych elementów minimalnych praw procesowych podejrzanych i oskarżonych oraz oceny, czy inne kwestie, takie jak na przykład domniemanie niewinności, wymagają podjęcia działań w celu wspierania lepszej współpracy w tej dziedzinie.
(6) Dotychczas przyjęto, zgodnie z harmonogramem, cztery środki dotyczące praw procesowych w postępowaniu karnym, a mianowicie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE 5 , 2012/13/UE 6 , 2013/48/UE 7 oraz (UE) 2016/343 8 .
(7) W niniejszej dyrektywie wspiera się prawa dziecka, uwzględniając wytyczne Rady Europy w sprawie wymiaru sprawiedliwości przyjaznego dzieciom.
(8) W przypadku gdy dzieci są podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym lub są objęte postępowaniem dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania na podstawie decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiWS 9 (tj. są "osobami, których dotyczy wniosek"), państwa członkowskie powinny zadbać o to, by przede wszystkim uwzględniać najlepszy interes dziecka, zgodnie z art. 24 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej "Kartą").
(9) Należy zwrócić szczególną uwagę na dzieci będące podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym, tak aby zachować ich potencjał do rozwoju i reintegracji społecznej.
(10) Niniejszą dyrektywę należy stosować do dzieci będących podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym oraz do dzieci będących osobami, których dotyczy wniosek. W stosunku do dzieci będących osobami, których dotyczy wniosek, odpowiednie przepisy niniejszej dyrektywy należy stosować od chwili aresztowania tych dzieci w wykonującym nakaz państwie członkowskim.
(11) Niniejszą dyrektywę lub jej niektóre przepisy należy również stosować do podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym oraz do osób, których dotyczy wniosek, którzy w momencie objęcia postępowaniem byli dziećmi, ale następnie ukończyli 18 lat, zaś stosowanie niniejszej dyrektywy jest właściwe w świetle wszelkich okoliczności danej sprawy, w tym z uwagi na stopień dojrzałości oraz konieczność szczególnego traktowania danej osoby.
(12) Jeżeli dana osoba ma ukończone 18 lat w momencie, gdy staje się podejrzanym lub oskarżonym w postępowaniu karnym, lecz czyn zabroniony został popełniony, gdy osoba ta była dzieckiem, zachęca się państwa członkowskie do stosowania gwarancji procesowych przewidzianych w niniejszej dyrektywie do momentu ukończenia przez tę osobę 21 lat, przynajmniej w odniesieniu do czynów zabronionych, które zostały popełnione przez tego samego podejrzanego lub oskarżonego i które są przedmiotem wspólnego postępowania i ścigania ze względu na nierozerwalny związek z postępowaniem karnym wszczętym przeciwko tej osobie, zanim ukończyła ona 18 lat.
(13) Państwa członkowskie powinny ustalać wiek dziecka na podstawie własnego oświadczenia dziecka, weryfikacji jego stanu cywilnego, badania dokumentacji, innych dowodów oraz, jeżeli takie dowody okażą się niedostępne lub nierozstrzygające, na podstawie badania lekarskiego. Badanie lekarskie powinno zostać przeprowadzone jako środek ostateczny, w ścisłym poszanowaniu praw dziecka, jego integralności cielesnej i godności ludzkiej. W razie utrzymujących się wątpliwości dotyczących wieku danej osoby, na potrzeby niniejszej dyrektywy należy przyjąć domniemanie, że osoba ta jest dzieckiem.
(14) Niniejszej dyrektywy nie należy stosować do niektórych czynów zabronionych mniejszej wagi. Należy ją jednak stosować, jeżeli dziecko będące podejrzanym lub oskarżonym jest pozbawione wolności.
(15) W niektórych państwach członkowskich organ inny niż sąd właściwy w sprawach karnych jest uprawniony do wymierzania innych kar niż pozbawienie wolności w odniesieniu do czynów zabronionych mniejszej wagi. Taki przypadek może mieć miejsce na przykład w odniesieniu do wykroczeń drogowych, które popełniane są na szeroką skalę i które mogą zostać stwierdzone w wyniku kontroli ruchu drogowego. W takich sytuacjach wymóg, aby właściwe organy zapewniały wszystkie prawa wynikające z niniejszej dyrektywy, byłby nieuzasadniony. W przypadku gdy prawo państwa członkowskiego przewiduje wymierzanie przez taki organ kar w odniesieniu do czynów zabronionych mniejszej wagi, a przewidziane zostało prawo do odwołania się lub możliwość przekazania w inny sposób sprawy do sądu właściwego w sprawach karnych, niniejszą dyrektywę należy stosować jedynie do postępowania przed sądem w wyniku takiego odwołania lub przekazania sprawy.
(16) W niektórych państwach członkowskich niektóre czyny zabronione mniejszej wagi, w szczególności wykroczenia drogowe, wykroczenia związane z naruszeniem ogólnych przepisów władz lokalnych oraz wykroczenia polegające na naruszeniu porządku publicznego, uznaje się za przestępstwa. W takich sytuacjach wymóg, aby właściwe organy zapewniały wszystkie prawa wynikające z niniejszej dyrektywy, byłby nieuzasadniony. Jeżeli prawo państwa członkowskiego przewiduje, że kara za czyn zabroniony mniejszej wagi nie może polegać na pozbawieniu wolności, niniejszą dyrektywę należy stosować jedynie do postępowania przed sądem właściwym w sprawach karnych.
(17) Niniejszą dyrektywę należy stosować wyłącznie do postępowań karnych. Nie należy jej stosować do postępowań innego rodzaju, w szczególności do postępowań przewidzianych specjalnie dla dzieci, które mogą prowadzić do podjęcia środków ochronnych, poprawczych lub wychowawczych.
(18) Niniejszą dyrektywę należy wykonywać z uwzględnieniem przepisów dyrektyw 2012/13/UE i 2013/48/UE. W niniejszej dyrektywie wprowadza się dalsze uzupełniające gwarancje dotyczące informacji, które należy przekazać dziecku i podmiotowi odpowiedzialności rodzicielskiej w celu uwzględnienia szczególnych potrzeb i konieczności szczególnego traktowania dzieci.
(19) Dzieci powinny otrzymywać informację o ogólnych aspektach przebiegu postępowania. W tym celu należy w szczególności udzielić im zwięzłych wyjaśnień dotyczących następnych kroków proceduralnych w postępowaniu, w takiej mierze, w jakiej jest to możliwe ze względu na dobro postępowania karnego, a także wyjaśnień dotyczących roli organów uczestniczących w postępowaniu. Udzielane informacje powinny być uzależnione od okoliczności sprawy.
(20) Dzieci powinny otrzymać informację dotyczącą prawa do badania lekarskiego na najwcześniejszym właściwym etapie postępowania, nie później jednak niż w momencie pozbawienia wolności, jeżeli środek taki stosowany jest w stosunku do dziecka.
(21) W przypadku pozbawienia dziecka wolności pouczenie o prawach przekazane dziecku zgodnie z dyrektywą 2012/13/UE powinno zawierać jasne informacje dotyczące praw dziecka wynikających z niniejszej dyrektywy.
(22) Państwa członkowskie powinny informować, ustnie lub pisemnie, podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej o przysługujących prawach procesowych. Informacje te należy przekazać jak najszybciej oraz w takim stopniu szczegółowości, jaki jest niezbędny do zabezpieczenia rzetelności postępowania i skutecznego wykonywania przez dziecko tych praw.
(23) W pewnych okolicznościach, które mogą także dotyczyć tylko jednej z osób, na których spoczywa odpowiedzialność rodzicielska, informacji należy udzielić innej stosownej osobie dorosłej wskazanej przez dziecko i zaakceptowanej w tej roli przez właściwy organ. Jedną z takich okoliczności jest sytuacja, w której istnieją obiektywne i faktyczne przesłanki wskazujące lub pozwalające przypuszczać, że udzielenie informacji podmiotowi odpowiedzialności rodzicielskiej mogłoby poważnie utrudnić postępowanie karne, w szczególności w przypadkach, gdy dowody mogłyby zostać zniszczone lub zniekształcone, gdy wywierano by wpływ na świadków lub gdy podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej mógłby wraz z dzieckiem uczestniczyć w popełnieniu zarzucanego czynu zabronionego.
(24) Jeżeli okoliczności, które skłoniły właściwe organy do udzielenia informacji stosownej osobie dorosłej innej niż podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej, ustaną, wszelkie informacje, które dziecko otrzymuje zgodnie z niniejszą dyrektywą i które pozostają istotne w toku postępowania, powinny zostać udzielone podmiotowi odpowiedzialności rodzicielskiej. Nie powinno to niepotrzebnie wydłużać postępowania karnego.
(25) Dzieci będące podejrzanymi lub oskarżonymi mają prawo dostępu do adwokata zgodnie z dyrektywą 2013/48/UE. Z uwagi na fakt, że dzieci wymagają szczególnego traktowania i nie zawsze są w stanie w pełni rozumieć i śledzić postępowanie karne, w sytuacjach przewidzianych w niniejszej dyrektywie powinny korzystać z pomocy adwokata. W takich sytuacjach państwa członkowskie powinny zadbać o to, by dziecko korzystało z pomocy adwokata, jeżeli dziecko lub podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej nie zapewnili takiej pomocy we własnym zakresie. Państwa członkowskie powinny zapewnić pomoc prawną z urzędu, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia, by dziecko skutecznie korzystało z pomocy adwokata.
(26) Pomoc adwokata w rozumieniu niniejszej dyrektywy oznacza, że dziecko ma prawo dostępu do adwokata na mocy dyrektywy 2013/48/UE. W związku z powyższym, jeżeli zastosowanie przepisu dyrektywy 2013/48/UE sprawiłoby, że dziecko nie mogłoby skorzystać z pomocy adwokata na mocy niniejszej dyrektywy, takiego przepisu nie powinno stosować się do prawa dzieci do dostępu do adwokata na mocy dyrektywy 2013/48/UE. Z drugiej strony odstępstwa i wyjątki od zasady pomocy adwokata przewidziane w niniejszej dyrektywie nie powinny mieć wpływu na dostęp do adwokata zgodnie z dyrektywą 2013/48/UE lub na prawo do pomocy prawnej z urzędu zgodnie z Kartą i EKPC oraz prawem krajowym i pozostałym prawem unijnym.
(27) Ustanowione w niniejszej dyrektywie przepisy dotyczące pomocy adwokata powinny być stosowane bez zbędnej zwłoki po tym, jak dziecko zostanie poinformowane, że jest podejrzanym lub oskarżonym. Na potrzeby niniejszej dyrektywy pomoc adwokata oznacza świadczenie pomocy prawnej i reprezentację przez adwokata w postępowaniu karnym. Jeżeli zgodnie z niniejszą dyrektywą podczas przesłuchania zapewniona ma być pomoc adwokata, adwokat powinien być obecny. Z zachowaniem prawa dziecka do dostępu do adwokata zgodnie z dyrektywą 2013/48/UE, pomoc adwokata nie oznacza, że adwokat musi być obecny podczas każdej czynności dochodzeniowo-śledczej lub związanej z gromadzeniem dowodów.
(28) Pod warunkiem że jest to zgodne z prawem do rzetelnego procesu sądowego, nie stosuje się ciążącego na państwach członkowskich obowiązku zapewnienia dzieciom będącym podejrzanymi lub oskarżonymi pomocy adwokata zgodnie z niniejszą dyrektywą w następujących sytuacjach: identyfikacja dziecka; ustalenie, czy należy wszcząć postępowanie; kontrola posiadania broni lub kontrola podobnych kwestii związanych z bezpieczeństwem; prowadzenie czynności dochodzeniowo-śledczych lub związanych z gromadzeniem dowodów innych niż czynności określone wprost w niniejszej dyrektywie, takie jak kontrola osobista, badanie fizyczne, badanie krwi, badanie na obecność alkoholu lub podobne badania, wykonywanie zdjęć lub pobieranie odcisków palców; doprowadzenie dziecka przed właściwy organ lub przekazanie dziecka podmiotowi odpowiedzialności rodzicielskiej lub innej stosownej osobie dorosłej, zgodnie z prawem krajowym.
(29) W przypadku gdy dziecko, które początkowo nie było podejrzanym lub oskarżonym, a było na przykład świadkiem, staje się podejrzanym lub oskarżonym, powinno ono mieć prawo do nieobciążania samego siebie i prawo do nieskładania wyjaśnień, w myśl prawa unijnego i EKPC, zgodnie z wykładnią Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (Trybunału Sprawiedliwości) oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Dlatego też niniejsza dyrektywa zawiera wyraźne odniesienie do sytuacji, w której takie dziecko staje się podejrzanym lub oskarżonym w czasie przesłuchania przez policję lub inny organ ścigania w postępowaniu karnym. Jeżeli w trakcie takiego przesłuchania dziecko niebędące podejrzanym lub oskarżonym staje się podejrzanym lub oskarżonym, przesłuchanie powinno zostać wstrzymane do czasu powiadomienia dziecka o tym, że jest ono podejrzanym lub oskarżonym, oraz otrzymania pomocy adwokata zgodnie z niniejszą dyrektywą.
(30) Pod warunkiem że jest to zgodne z prawem do rzetelnego procesu sądowego, państwa członkowskie powinny mieć możliwość odstąpienia od obowiązku zapewnienia pomocy adwokata, jeżeli jest to nieproporcjonalne w świetle okoliczności sprawy, z zastrzeżeniem że należy przede wszystkim uwzględniać najlepszy interes dziecka. W każdym razie dzieci powinny korzystać z pomocy adwokata, gdy są one postawione przed właściwym sądem lub sędzią, który ma rozstrzygnąć w sprawie aresztowania na wszystkich etapach postępowań objętych zakresem stosowania niniejszej dyrektywy, jak również w czasie trwania aresztowania. Ponadto nie należy orzekać kary pozbawienia wolności, jeżeli dziecko nie korzystało z pomocy adwokata w sposób umożliwiający mu skuteczne wykonywanie prawa do obrony, a w każdym przypadku podczas rozprawy. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość wprowadzenia praktycznych rozwiązań w tym zakresie.
(31) Państwa członkowskie powinny mieć możliwość stosowania czasowych odstępstw od obowiązku zapewnienia pomocy adwokata na etapie postępowania przygotowawczego, jeżeli przemawiają za tym ważne powody, to jest jeżeli istnieje pilna potrzeba zapobieżenia poważnym szkodliwym skutkom dla życia, wolności lub integralności cielesnej lub w przypadku, gdy wymagane jest podjęcie natychmiastowego działania przez organy prowadzące postępowanie przygotowawcze, aby zapobiec poważnemu utrudnianiu postępowania karnego dotyczącego poważnego przestępstwa, między innymi w celu zdobycia informacji dotyczących osób podejrzanych o współudział w poważnym przestępstwie, lub aby zapobiec utracie ważnych dowodów dotyczących poważnego przestępstwa. W okresie obowiązywania czasowego odstępstwa przyjętego na podstawie jednego z tych ważnych powodów właściwe organy powinny mieć możliwość przesłuchiwania dzieci pod nieobecność adwokata, pod warunkiem że zostały one poinformowane o prawie do nieskładania wyjaśnień i są w stanie to prawo wykonywać, a także pod warunkiem że takie przesłuchanie nie narusza prawa do obrony, w tym prawa do nieobciążania samego siebie. Powinna istnieć możliwość prowadzenia przesłuchania w niezbędnym zakresie wyłącznie w celu uzyskania informacji istotnych dla zapobieżenia poważnym szkodliwym skutkom dla życia, wolności lub integralności cielesnej lub dla zapobieżenia poważnemu utrudnianiu postępowania karnego. Jakiekolwiek nadużycie takiego czasowego odstępstwa co do zasady nieodwracalnie naruszyłoby prawo do obrony.
(32) Państwa członkowskie powinny wyraźnie określić w swoim prawie krajowym powody i kryteria tych czasowych odstępstw oraz powinny w sposób ograniczony korzystać z możliwości ich stosowania. Wszelkie czasowe odstępstwa powinny być proporcjonalne, ściśle ograniczone w czasie, nie powinny opierać się wyłącznie na rodzaju lub wadze zarzucanego czynu zabronionego i nie powinny naruszać szeroko pojętej rzetelności postępowania. Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby w sytuacji, gdy na czasowe odstępstwo zezwolił, zgodnie z niniejszą dyrektywą, właściwy organ niebędący sędzią ani sądem, decyzja w sprawie zezwolenia na czasowe odstępstwo mogła zostać poddana ocenie sądu przynajmniej na etapie postępowania sądowego.
(33) Poufność porozumiewania się między dzieckiem a adwokatem ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do obrony i jest istotną częścią prawa do rzetelnego procesu sądowego. Państwa członkowskie powinny zatem przestrzegać - bez jakichkolwiek odstępstw - zasady poufności spotkań i innych form porozumiewania się pomiędzy adwokatem a dzieckiem przy korzystaniu z pomocy adwokata, przewidzianej w niniejszej dyrektywie. Niniejszą dyrektywę stosuje się z zastrzeżeniem procedur odnoszących się do sytuacji, w których istnieją obiektywne i faktyczne przesłanki pozwalające podejrzewać, że adwokat uczestniczył wraz z dzieckiem w popełnieniu czynu zabronionego. Wszelka działalność adwokata o charakterze przestępczym nie powinna być uznawana za zgodną z prawem pomoc świadczoną dziecku w ramach niniejszej dyrektywy. Obowiązek poszanowania zasady poufności oznacza nie tylko, że państwa członkowskie powinny powstrzymać się od zakłócania takiego porozumiewania się lub od uzyskiwania dostępu do jego treści, lecz również, że w przypadku pozbawienia dzieci wolności lub innego umieszczenia ich w miejscu znajdującym się pod kontrolą władz publicznych, państwa członkowskie powinny zapewnić, aby rozwiązania dotyczące porozumiewania się respektowały i chroniły taką poufność. Powyższe stosuje się z zastrzeżeniem wszelkich mechanizmów istniejących w ośrodkach detencyjnych mających na celu zapobieganie przesyłaniu pozbawionym wolności osobom nielegalnych przedmiotów, takich jak nadzór korespondencji, pod warunkiem że takie mechanizmy nie umożliwiają właściwym organom zapoznawania się z treścią wiadomości przesyłanych między dzieckiem a adwokatem. Niniejszą dyrektywę stosuje się również z zastrzeżeniem procedur prawa krajowego, zgodnie z którymi można odmówić przekazania korespondencji, jeżeli nadawca nie wyraża zgody na uprzednie przedłożenie tej korespondencji właściwemu sądowi.
(34) Niniejszą dyrektywę stosuje się z zastrzeżeniem naruszenia zasady poufności mogącego zdarzyć się podczas zgodnej z prawem kontroli operacyjnej prowadzonej przez właściwe organy. Niniejszą dyrektywę stosuje się także z zastrzeżeniem działań prowadzonych na przykład przez krajowe służby specjalne w celu ochrony bezpieczeństwa narodowego zgodnie z art. 4 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) lub objętych zakresem stosowania art. 72 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), zgodnie z którym część III tytuł V TFUE odnoszący się do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości nie może naruszać wykonywania przez państwa członkowskie obowiązków dotyczących utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego.
(35) Dzieci będące podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym powinny mieć prawo do indywidualnej oceny służącej zidentyfikowaniu ich szczególnych potrzeb w zakresie ochrony, kształcenia, szkolenia i integracji społecznej, służącej ustaleniu, czy i w jakim zakresie dzieci wymagałyby zastosowania szczególnych środków w trakcie postępowania karnego, zakresu ich odpowiedzialności karnej oraz adekwatności określonej kary lub środka wychowawczego.
(36) W indywidualnej ocenie należy w szczególności uwzględnić osobowość i stopień dojrzałości dziecka, jego sytuację ekonomiczną, społeczną i rodzinną, w tym otoczenie, w którym dziecko żyje, a także konieczność szczególnego traktowania dziecka ze względu na np. trudności w uczeniu się i komunikowaniu.
(37) Powinna istnieć możliwość dostosowania zakresu i stopnia szczegółowości indywidualnej oceny do okoliczności danej sprawy, biorąc pod uwagę wagę zarzucanego czynu zabronionego i środki, jakie mogłyby zostać zastosowane, w przypadku gdy dziecko zostanie uznane winnym takiego czynu. Indywidualną ocenę, która została przeprowadzona w odniesieniu do tego samego dziecka w nieodległej przeszłości, można wykorzystać, jeżeli zostanie uaktualniona.
(38) Właściwe ograny powinny uwzględniać informacje zawarte w indywidualnej ocenie przy określaniu wszelkich szczególnych środków dotyczących dziecka, takich jak udzielenie praktycznego wsparcia; przy ocenie zasadności i skuteczności wszelkich środków zapobiegawczych względem dziecka, takich jak rozstrzygnięcia w sprawie aresztowania lub środków alternatywnych; oraz uwzględniając indywidualne cechy dziecka i jego sytuację przy podejmowaniu wszelkich rozstrzygnięć lub czynności w postępowaniu karnym, w tym przy wydawaniu wyroku. Jeżeli indywidualna ocena nie jest jeszcze dostępna, nie powinno to uniemożliwiać właściwym organom podejmowania takich środków lub rozstrzygnięć, z zastrzeżeniem poszanowania warunków ustanowionych w niniejszej dyrektywie, w tym warunku, zgodnie z którym indywidualna ocena powinna zostać przeprowadzona na najwcześniejszym właściwym etapie postępowania. Zasadność i skuteczność środków lub rozstrzygnięć podjętych przed przeprowadzeniem indywidualnej oceny może zostać ponownie zbadana po udostępnieniu indywidualnej oceny.
(39) Indywidualna ocena powinna zostać dokonana na najwcześniejszym właściwym etapie postępowania i w odpowiednim czasie, tak by informacje w niej zawarte mogły zostać wzięte pod uwagę przez prokuratora, sędziego lub inny właściwy organ przed wniesieniem aktu oskarżenia na potrzeby rozprawy. Jeżeli nie dokonano indywidualnej oceny, powinna jednak istnieć możliwość wniesienia aktu oskarżenia, pod warunkiem że leży to w najlepszym interesie dziecka. Może to mieć na przykład miejsce w przypadku, gdy dziecko zostało aresztowane, a oczekiwanie na udostępnienie indywidualnej oceny mogłoby spowodować zbędne przedłużenie aresztowania.
(40) Państwa członkowskie powinny mieć możliwość odstąpienia od obowiązku przeprowadzenia indywidualnej oceny, jeżeli takie odstępstwo uzasadniają okoliczności sprawy, biorąc pod uwagę między innymi wagę zarzucanego czynu zabronionego oraz środki, które mogłyby zostać podjęte, gdyby dziecko zostało uznane winnym popełnienia takiego czynu, i pod warunkiem że takie odstępstwo jest zgodne z najlepszym interesem dziecka. W tym kontekście należy wziąć pod uwagę wszelkie istotne aspekty, w tym to, czy dziecko w nieodległej przeszłości zostało poddane indywidualnej ocenie w ramach postępowania karnego lub czy dana sprawa może być prowadzona dalej bez aktu oskarżenia.
(41) Obowiązek opieki nad dziećmi będącymi podejrzanymi lub oskarżonymi leży u podstaw właściwego wymierzania sprawiedliwości, w szczególności gdy dzieci są pozbawione wolności, a zatem znajdują się w szczególnie niekorzystnym położeniu. Aby zapewnić integralność osobistą dziecka, które zostało pozbawione wolności, powinno ono mieć prawo do badania lekarskiego. Takie badanie lekarskie powinno zostać przeprowadzone przez lekarza lub inną osobę posiadającą zawodowe kwalifikacje z inicjatywy właściwych organów, w szczególności gdy dają ku temu powody konkretne wskazania zdrowotne, lub na wniosek dziecka, podmiotu odpowiedzialności rodzicielskiej lub adwokata dziecka. Państwa członkowskie powinny wprowadzić praktyczne rozwiązania dotyczące badań lekarskich, które będą przeprowadzane zgodnie z niniejszą dyrektywą, a także dotyczące dostępu dzieci do tych badań. W rozwiązaniach tych można między innymi uregulować sytuację, w której w niewielkim odstępie czasu zlecane są co najmniej dwa badania lekarskie tego samego dziecka.
(42) Dzieci będące podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym nie zawsze są w stanie zrozumieć treść przesłuchań, w których uczestniczą. W celu zapewnienia takim dzieciom dostatecznej ochrony, przesłuchania przez policję lub przez inne ograny ścigania należy zatem nagrywać w postaci zapisu audiowizualnego, jeżeli jest to działanie proporcjonalne, biorąc pod uwagę między innymi ewentualną obecność adwokata oraz ewentualny fakt pozbawienia dziecka wolności, z zastrzeżeniem że należy przede wszystkim uwzględniać najlepszy interes dziecka. Niniejsza dyrektywa nie nakłada na państwa członkowskie wymogu sporządzania zapisu audiowizualnego przesłuchań dzieci przez sędziego lub przez sąd.
(43) Jeżeli zapis audiowizualny ma zostać sporządzony zgodnie z niniejszą dyrektywą, lecz problemy techniczne, których nie można rozwiązać, uniemożliwiają sporządzenie takiego zapisu, policja lub inne ograny ścigania powinny mieć możliwość przesłuchania dziecka bez sporządzania zapisu audiowizualnego, pod warunkiem że podjęto należyte starania w celu rozwiązania tego problemu technicznego, a przesunięcie przesłuchania na późniejszy termin nie jest właściwe oraz że jest to zgodne z najlepszym interesem dziecka.
(44) Niezależenie od tego, czy przesłuchanie dziecka jest nagrywane w postaci zapisu audiowizualnego, powinno ono być w każdym wypadku przeprowadzone w sposób uwzględniający wiek i stopień dojrzałości danego dziecka.
(45) Dzieci znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji, gdy są pozbawione wolności. Należy zatem podjąć szczególne starania, aby unikać pozbawiania wolności, a w szczególności aresztowania dzieci na jakimkolwiek etapie postępowania, zanim sąd ostatecznie rozstrzygnie, czy dane dziecko popełniło czyn zabroniony, z uwagi na możliwe ryzyko zaburzenia ich rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego oraz gdyż pozbawienie wolności może powodować trudności w zakresie ich reintegracji społecznej. Państwa członkowskie mogą wprowadzić praktyczne rozwiązania, takie jak wytyczne lub instrukcje dla funkcjonariuszy policji w sprawie stosowania tych wymogów w sytuacji zatrzymania policyjnego. W każdym razie wymogi takie stosuje się z zastrzeżeniem możliwości zatrzymania dziecka przez funkcjonariuszy policji lub innych organów ścigania, gdy wydaje się to uzasadnione w przypadkach takich jak ujęcie na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu czynu zabronionego.
(46) Właściwe organy powinny zawsze rozważać środki stanowiące alternatywę wobec aresztowania (zwane dalej "środkami alternatywnymi") i stosować takie środki wówczas, gdy jest to możliwe. Takie środki alternatywne mogą obejmować zakaz przebywania dziecka w określonych miejscach, nakaz zamieszkania w konkretnym miejscu, ograniczenia dotyczące kontaktów z konkretnymi osobami, obowiązek stawiania się przed właściwymi organami, udział w programach edukacyjnych lub, pod warunkiem wyrażenia zgody przez dziecko, poddanie się leczeniu terapeutycznemu lub leczeniu odwykowemu.
(47) Aresztowanie dziecka powinno być przedmiotem okresowej kontroli dokonywanej przez sąd, który może również występować w osobie jednego sędziego. Powinna istnieć możliwość przeprowadzania takiej okresowej kontroli z urzędu przez sąd lub na wniosek dziecka, adwokata dziecka lub organu sądowego, który nie jest sądem, w szczególności prokuratora. Państwa członkowskie powinny zapewnić praktyczne rozwiązania w tym względzie, w tym w odniesieniu do sytuacji, w której okresowa kontrola została już dokonana z urzędu przez sąd, a dziecko lub jego adwokat wnosi o dokonanie kolejnej kontroli.
(48) Jeżeli dzieci przebywają w areszcie, powinny one korzystać ze specjalnych środków ochrony. W szczególności należy je odseparować od osób dorosłych, chyba że rozwiązanie przeciwne zostanie uznane za zgodne z najwyższym dobrem dziecka, zgodnie z art. 37 lit. c) Konwencji ONZ o prawach dziecka. Po ukończeniu przez aresztowane dziecko 18 lat powinna istnieć możliwość, w uzasadnionych przypadkach, dalszego odseparowania od osób dorosłych z uwzględnieniem okoliczności dotyczących danej osoby. Należy zwrócić szczególną uwagę na sposób traktowania aresztowanych dzieci ze względu na właściwą im potrzebę szczególnego traktowania. Dzieci powinny mieć dostęp do placówek edukacyjnych odpowiadających ich potrzebom.
(49) Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby dzieci będące podejrzanymi lub oskarżonymi przetrzymywane w policyjnej izbie zatrzymań były odseparowane od osób dorosłych, chyba że rozwiązanie przeciwne zostanie uznane za zgodne z najwyższym dobrem dziecka lub, w wyjątkowych okolicznościach, takie odseparowanie nie jest możliwe, pod warunkiem że dzieci przetrzymywane są razem z osobami dorosłymi w sposób zgodny z najwyższym dobrem dziecka. Na przykład na obszarach słabo zaludnionych, w drodze wyjątku, powinna istnieć możliwość przetrzymywania dzieci w policyjnej izbie zatrzymań wraz z osobami dorosłymi, o ile nie jest to sprzeczne z najwyższym dobrem dziecka. W takich sytuacjach wymagana jest szczególna czujność ze strony właściwych organów, aby chronić integralność cielesną i dobre samopoczucie dziecka.
(50) Powinna istnieć możliwość przetrzymywania dzieci w areszcie z młodymi osobami dorosłymi, o ile nie jest to sprzeczne z najwyższym dobrem dziecka. Do państw członkowskich należy określenie, jakie osoby są uważane za młode osoby dorosłe zgodnie ze swoimi przepisami i procedurami krajowymi. Zachęca się państwa członkowskie do określenia, że osoby w wieku powyżej 24 lat nie są uznawane za młode osoby dorosłe.
(51) W przypadku gdy dzieci przebywają w areszcie, państwa członkowskie powinny podjąć właściwe środki ustanowione w niniejszej dyrektywie. Takie środki powinny między innymi zapewniać skuteczne i regularne wykonywanie prawa do życia rodzinnego. Dzieci powinny mieć w szczególności prawo do utrzymywania regularnych kontaktów z rodzicami, rodziną i przyjaciółmi, za pośrednictwem wizyt i korespondencji, chyba że ze względu na najlepszy interes dziecka i interes wymiaru sprawiedliwości potrzebne są wyjątkowe ograniczenia.
(52) Państwa członkowskie powinny także podjąć właściwe środki, aby zapewnić poszanowanie wolności religii lub przekonań dziecka. W związku z powyższym państwa członkowskie powinny w szczególności powstrzymać się od ingerowania w kwestię religii lub przekonań dziecka. Państwa członkowskie nie są jednak zobowiązane do podejmowania aktywnych działań w celu wspierania dzieci w praktykach religijnych.
(53) W odpowiednich przypadkach państwa członkowskie powinny także podjąć właściwe środki w innych sytuacjach pozbawienia wolności. Podjęte środki powinny być proporcjonalne i właściwe do charakteru pozbawienia wolności, takiego jak zatrzymanie policyjne lub aresztowanie, oraz do czasu jego trwania.
(54) Profesjonaliści, którzy mają bezpośredni kontakt z dziećmi, powinni uwzględniać szczególne potrzeby dzieci z różnych grup wiekowych oraz powinni zadbać o dostosowanie postępowania do tych potrzeb. W tym celu powinni oni odbyć specjalne szkolenia w zakresie pracy z dziećmi.
(55) Dzieci powinny być traktowane w sposób odpowiedni do ich wieku, stopnia ich dojrzałości i zdolności pojmowania, z uwzględnieniem ich ewentualnych szczególnych potrzeb, w tym wynikających z ewentualnych trudności w komunikowaniu się.
(56) Uwzględniając różnice między tradycjami i systemami prawnymi w państwach członkowskich, podczas postępowania karnego należy w jak największym stopniu zapewnić prywatność dzieci, między innymi z myślą o ułatwieniu reintegracji społecznej dzieci. Państwa członkowskie powinny zadbać o to, by rozprawa oraz posiedzenia sądowe z udziałem dzieci były zwyczajowo prowadzone z wyłączeniem jawności lub powinny one zezwolić sądom lub sędziom na podjęcie decyzji o prowadzeniu takiej rozprawy oraz takich posiedzeń sądowych z wyłączeniem jawności. Pozostaje to bez wpływu na publikację wyroków zgodnie z art. 6 EKPC.
(57) Dzieci powinny mieć prawo do tego, by podczas rozprawy oraz posiedzeń sądowych, w których uczestniczą, towarzyszył im podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej. Jeżeli odpowiedzialność rodzicielska za to samo dziecko spoczywa na więcej niż jednej osobie, dziecko powinno mieć prawo do tego, by towarzyszyły mu wszystkie takie osoby, chyba że nie jest to wykonalne pomimo starań poczynionych w rozsądnym zakresie przez właściwe organy. Państwa członkowskie powinny przyjąć praktyczne rozwiązania, by dzieci mogły wykonywać prawo do tego, by podczas rozprawy oraz posiedzeń sądowych, w których uczestniczą, towarzyszył im podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej, a także rozwiązania dotyczące warunków, zgodnie z którymi osoba towarzysząca może zostać wykluczona czasowo z uczestnictwa w rozprawie lub posiedzeniu sądowym. Takie rozwiązania mogłyby między innymi regulować sytuację, w której podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej czasowo nie może towarzyszyć dziecku lub w której podmiot ten nie chce skorzystać z możliwości towarzyszenia dziecku, pod warunkiem że uwzględniony jest najlepszy interes dziecka.
(58) W pewnych okolicznościach, które mogą także dotyczyć tylko jednej z osób, na których spoczywa odpowiedzialność rodzicielska, dziecko powinno mieć prawo do tego, by podczas rozprawy oraz posiedzeń sądowych towarzyszyła mu stosowna osoba dorosła inna niż podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej. Jedną z takich okoliczności jest sytuacja, w której towarzyszący dziecku podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej mógłby poważnie utrudnić postępowanie karne, w szczególności w przypadkach, gdy istnieją obiektywne i faktyczne przesłanki pozwalające podejrzewać, że dowody mogłyby zostać zniszczone lub zniekształcone, gdy wywierano by wpływ na świadków lub gdy podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej mógłby wraz z dzieckiem uczestniczyć w popełnieniu zarzucanego czynu zabronionego.
(59) Zgodnie z niniejszą dyrektywą, dzieci powinny mieć również prawo do tego, by podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej towarzyszył im na innych etapach postępowania, podczas których dziecko jest obecne, np. podczas przesłuchania przez policję.
(60) Prawo oskarżonego do osobistej obecności na rozprawie stanowi część prawa do rzetelnego procesu sądowego określonego w art. 47 Karty i art. 6 EKPC, zgodnie z wykładnią Trybunału Sprawiedliwości i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Państwa członkowskie powinny podjąć właściwe środki, aby skłaniać dzieci do udziału w dotyczącej ich rozprawie, w tym poprzez wzywanie ich osobiście i poprzez przesyłanie kopii wezwania podmiotowi odpowiedzialności rodzicielskiej lub, jeżeli byłoby to sprzeczne najlepszym interesem dziecka, innej stosownej osobie dorosłej. Państwa członkowskie powinny zapewnić praktyczne rozwiązania dotyczące obecności dziecka na dotyczącej go rozprawie. Rozwiązania te mogą obejmować przepisy dotyczące warunków, na jakich dziecko może być czasowo wykluczone z uczestnictwa w rozprawie.
(61) Pewne prawa przewidziane w niniejszej dyrektywie powinny przysługiwać dzieciom będącym osobami, których dotyczy wniosek, od chwili ich aresztowania w wykonującym nakaz państwie członkowskim.
(62) Postępowania dotyczące europejskiego nakazu aresztowania mają kluczowe znaczenie dla współpracy państw członkowskich w sprawach karnych. Niezbędne w takiej współpracy jest dotrzymywanie terminów przewidzianych w decyzji ramowej 2002/584/WSiSW. Dlatego też, choć dzieci będące osobami, których dotyczy wniosek, powinny mieć pełną możliwość wykonywania swoich praw na mocy niniejszej dyrektywy w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania, terminy te powinny być dotrzymywane.
(63) Państwa członkowskie powinny podjąć właściwe środki, aby zapewnić, by sędziowie i prokuratorzy prowadzący postępowania karne z udziałem dzieci posiadali specjalne kwalifikacje w tej dziedzinie lub mieli skuteczny dostęp do specjalnych szkoleń, w szczególności w odniesieniu do praw dzieci, odpowiednich technik prowadzenia przesłuchań, psychologii dziecięcej oraz komunikowania się w języku dostosowanym do poziomu dziecka. Państwa członkowskie powinny także podjąć właściwe środki w celu wsparcia prowadzenia takich specjalnych szkoleń dla prawników występujących w roli obrońców w postępowaniach karnych z udziałem dzieci.
(64) Na potrzeby monitorowania i oceny skuteczności niniejszej dyrektywy konieczne jest gromadzenie, spośród dostępnych danych, odpowiednich danych dotyczących wdrażania praw określonych w niniejszej dyrektywie. Takie dane obejmują dane zarejestrowane przez organy sądowe i organy ścigania oraz, w miarę możliwości, dane administracyjne zgromadzone przez placówki służby zdrowia i opieki społecznej w odniesieniu do praw określonych w niniejszej dyrektywie, w szczególności dotyczące liczby dzieci, którym umożliwiono dostęp do adwokata, liczby przeprowadzonych indywidualnych ocen, liczby przesłuchań nagranych w postaci zapisu audiowizualnego oraz liczby dzieci pozbawionych wolności.
(65) Państwa członkowskie powinny szanować i gwarantować prawa określone w niniejszej dyrektywie bez dyskryminacji z jakichkolwiek względów, takich jak rasa, kolor skóry, płeć, orientacja seksualna, język, wyznanie, poglądy polityczne lub inne, narodowość, pochodzenie etniczne lub społeczne, stan posiadania, niepełnosprawność lub urodzenie.
(66) Niniejsza dyrektywa potwierdza prawa podstawowe i zasady uznane w Karcie i EKPC, w tym zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania, prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, prawo człowieka do integralności, prawa dziecka, integrację osób niepełnosprawnych, prawo do skutecznego środka prawnego i do bezstronnego sądu, domniemanie niewinności i prawo do obrony. Niniejszą dyrektywę należy wykonywać zgodnie z tymi prawami i zasadami.
(67) W niniejszej dyrektywie ustanawia się normy minimalne. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość rozszerzenia zakresu praw określonych w niniejszej dyrektywie w celu zapewnienia wyższego poziomu ochrony. Taki wyższy poziom ochrony nie powinien stanowić przeszkody we wzajemnym uznawaniu orzeczeń sądowych, które te normy minimalne mają ułatwiać. Poziom ochrony zapewnianej przez państwa członkowskie nigdy nie powinien być niższy niż poziom wynikający z norm określonych w Karcie lub EKPC, zgodnie z ich wykładnią dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości i Europejski Trybunał Praw Człowieka.
(68) Ponieważ cele niniejszej dyrektywy, mianowicie ustanowienie wspólnych norm minimalnych dotyczących gwarancji procesowych dla dzieci będących podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym, nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast ze względu na rozmiary i skutki tego środka możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii, może ona podejmować działania zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 TUE. Zgodnie z zasadą proporcjonalności, określoną w tym artykule, niniejsza dyrektywa nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów.
(69) Zgodnie z art. 1 i 2 Protokołu nr 21 w sprawie stanowiska Zjednoczonego Królestwa i Irlandii w odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, załączonego do TUE i do TFUE, oraz z zastrzeżeniem art. 4 tego Protokołu, wymienione państwa członkowskie nie uczestniczą w przyjęciu niniejszej dyrektywy, nie są nią związane ani jej nie stosują.
(70) Zgodnie z art. 1 i 2 Protokołu nr 22 w sprawie stanowiska Danii, załączonego do TUE i do TFUE, Dania nie uczestniczy w przyjęciu niniejszej dyrektywy, nie jest nią związana ani jej nie stosuje.
(71) Zgodnie ze wspólną deklaracją polityczną państw członkowskich i Komisji z dnia 28 września 2011 r. dotyczącą dokumentów wyjaśniających 10 państwa członkowskie zobowiązały się do złożenia, w uzasadnionych przypadkach, wraz z powiadomieniem o transpozycji, jednego lub więcej dokumentów wyjaśniających związki między elementami dyrektywy a odpowiadającymi im częściami krajowych instrumentów transpozycyjnych. W odniesieniu do niniejszej dyrektywy ustawodawca uznaje, że przekazanie takich dokumentów jest uzasadnione,
PRZYJMUJĄ NINIEJSZĄ DYREKTYWĘ:
Senat nie zgodził się w czwartek na zniesienie obowiązku zawierania umów o pracę z cudzoziemcami będącymi pracownikami tymczasowymi przez agencje pracy tymczasowej, ale umożliwił agencjom zawieranie umów cywilnoprawnych. Senatorowie zdecydowali natomiast o skreśleniu przepisu podnoszącego kary grzywny dla pracodawców przewidziane w kodeksie pracy. W głosowaniu przepadła też poprawka Lewicy podnosząca z 2 tys. zł do 10 tys. zł kary grzywny, jakie w postępowaniu mandatowym może nałożyć Państwowa Inspekcja Pracy.
13.03.2025
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie zgodziło się na usunięcie z ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców przepisu podnoszącego w kodeksie pracy kary dla pracodawców. Senacka Komisja Rodziny, Polityki Senioralnej i Społecznej zaakceptowała we wtorek jedynie poprawki Biura Legislacyjnego Senatu do tej ustawy. Nie można jednak wykluczyć, że na posiedzeniu Senatu inni senatorowie przejmą poprawki zgłaszane przez stronę pracodawców.
11.03.2025
Podczas ostatniego posiedzenia Sejmu, ku zaskoczeniu zarówno przedsiębiorców, jak i części posłów koalicji rządzącej, Lewica w ostatniej chwili „dorzuciła” do ustawy o warunkach dopuszczalności powierzania pracy cudzoziemcom poprawki zaostrzające kary za naruszanie przepisów prawa pracy - m.in. umożliwiające orzeczenie kary ograniczenia wolności. Jednocześnie zignorowano postulaty organizacji pracodawców, mimo wcześniejszych zapewnień rządu o ich poparciu.
27.02.2025
Już nie 30 tys. zł, a 50 tys. zł ma grozić maksymalnie pracodawcy, który zawrze umowę cywilnoprawną, choć powinien - umowę o pracę. Podobnie temu, który nie wypłaca w terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi albo uprawnionemu do tego świadczenia członkowi jego rodziny. A jeśli nie wypłaca przez okres co najmniej 3 miesięcy, to kara ma wynieść nawet 60 tys. złotych - zdecydował Sejm, przyjmując poprawkę Lewicy, zmieniającą Kodeks pracy w... ustawie dotyczącej cudzoziemców.
25.02.2025
500 zł zarobi członek obwodowej komisji wyborczej w wyborach Prezydenta RP, 600 zł - zastępca przewodniczącego, a 700 zł przewodniczący komisji wyborczej – wynika z uchwały Państwowej Komisji Wyborczej. Jeżeli odbędzie się ponownie głosowanie, zryczałtowana dieta wyniesie 75 proc. wysokości diety w pierwszej turze. Termin zgłaszania kandydatów na członków obwodowych komisji wyborczych mija 18 kwietnia
20.01.2025
1 stycznia 2025 r. weszły w życie liczne zmiany podatkowe, m.in. nowe definicje budynku i budowli w podatku od nieruchomości, JPK CIT, globalny podatek wyrównawczy, PIT kasowy, zwolnienie z VAT dla małych firm w innych krajach UE. Dla przedsiębiorców oznacza to często nowe obowiązki sprawozdawcze i zmiany w systemach finansowo-księgowych. Firmy muszą też co do zasady przeprowadzić weryfikację nieruchomości pod kątem nowych przepisów.
02.01.2025| Identyfikator: | Dz.U.UE.L.2016.132.1 |
| Rodzaj: | Dyrektywa |
| Tytuł: | Dyrektywa 2016/800 w sprawie gwarancji procesowych dla dzieci będących podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym |
| Data aktu: | 11/05/2016 |
| Data ogłoszenia: | 21/05/2016 |
| Data wejścia w życie: | 10/06/2016 |