Precyzyjne zarządzanie czasem pracy pracowników przez pracodawcę odbywa się między innymi poprzez ustalanie wymiaru czasu pracy.W niniejszym opracowaniu przedstawiona zostanie zawarta w ustawie o działalności leczniczej szczególna regulacja dotycząca czasu pracy pracowników podmiotów leczniczych. Wskazany zostanie także sposób obliczania obowiązującego pracownika wymiaru czasu pracy.

1. Informacje ogólne
Każda osoba świadcząca pracę w oparciu o stosunek pracy obowiązana jest do wykonywania swoich obowiązków służbowych nie tylko w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, ale i czasie (art. 22 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p.). Określenie czasu pracy sprowadza się zarówno do określenia ilości godzin, w których pracownik obowiązany jest świadczyć pracę, jak i wskazania konkretnego przedziału godzinowego w ciągu danego dnia, w którym praca ma być przez pracownika wykonywana. Liczba godzin, w trakcie których pracownik obowiązany jest pozostawać do dyspozycji pracodawcy w obrębie każdego dnia roboczego i tygodnia pracy, określana jest mianem wymiaru czasu pracy.

Podstawowym źródłem regulującym czas pracy oraz wszelkie kwestie z nim związane jest Kodeks pracy. Do stosowania przepisów działu VI k.p. zobowiązani są wszyscy pracodawcy. Jeżeli jednak stosunek pracy określonej kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, to przepisy Kodeksu pracy stosuje się tylko w wypadkach tymi przepisami szczególnymi nieuregulowanych (art. 5 k.p.). Z sytuacją taką mamy do czynienia w odniesieniu do pracodawców w postaci podmiotów zajmujących się udzielaniem świadczeń zdrowotnych. Problematyka czasu pracy pracowników zatrudnionych w tych podmiotach do dnia 1 lipca 2011 r. regulowana była przepisami rozdziału 2 działu II ustawy z dnia 30 sierpnia 1990 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.) – dalej u.z.o.z. W rezultacie wejścia w życie w dniu 1 lipca 2011 r. ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654) – dalej u.dz.l. – uchylone zostały unormowania ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. W przepisach działu III u.dz.l. ustawodawca zawarł szczególną regulację dotyczącą czasu pracy osób zatrudnionych w podmiotach leczniczych. Nie ulega jednak wątpliwości, że regulacja ta, zawierająca się w przepisach art. 93–99 u.dz.l., nie jest wyczerpująca, stąd stosowanie przepisów Kodeksu pracy nie jest w pełnym zakresie wyłączone. Przepisy Kodeksu pracy będą miały zastosowanie przede wszystkim w kwestii sposobu obliczania wymiaru czasu pracy, bowiem zagadnienie to nie zostało unormowane w sposób odmienny przez przepisy ustawy o działalności leczniczej.

Szczególna regulacja w zakresie czasu pracy zawarta w ustawie o działalności leczniczej sprowadza się przede wszystkim do ustalenia charakterystycznych tylko dla pracowników podmiotów leczniczych norm czasu pracy (przez normę czasu pracy rozumieć należy maksymalną liczbę godzin określoną przez ustawodawcę, w ciągu których pracownik może świadczyć pracę na przestrzeni jednej doby oraz całego tygodnia). Normy te przewidują dla pracowników podmiotów leczniczych (z wyjątkiem pracowników technicznych, obsługi i gospodarczych) krótszy zakres czasowy pozostawania pracownika do dyspozycji pracodawcy w porównaniu z normami czasu pracy wynikającymi z Kodeksu pracy. Przepisy ustawy o działalności leczniczej przewidują także pewne odstępstwa od podstawowego wymiaru czasu pracy pracowników podmiotów leczniczych, co zostanie omówione poniżej.

1.1. Obliczanie wymiaru czasu pracy
Jak już wspomniano, przepisy ustawy o działalności leczniczej nie zawierają odmiennej regulacji w kwestii sposobu obliczania wymiaru czasu pracy. W tym więc zakresie zastosowanie będę miały przepisy Kodeksu pracy.
W przepisie art. 130 k.p. zawarte zostały przez ustawodawcę szczegółowe wskazówki dotyczące obliczania obowiązującego pracownika w przyjętym okresie rozliczeniowym wymiaru czasu pracy. Obowiązujący pracownika wymiar czasu pracy określany jest dla całego okresu rozliczeniowego niezależnie od jego długości. Pod pojęciem okresu rozliczeniowego rozumie się ustaloną we właściwym trybie liczbę kolejno następujących po sobie tygodni lub miesięcy, w ramach których ustala się, czy przepracowany przez pracownika czas odpowiada określonym przepisami ustawy dobowym i tygodniowym normom czasu pracy. W okresie rozliczeniowym ustala się także dochowanie 5-dniowego tygodnia pracy.
W piśmiennictwie wskazuje się, że wymiar czasu pracy pełni następujące funkcje:
• wyznacza czasowy zakres zobowiązania pracownika w ramach całego okresu rozliczeniowego,
• pozwala ustalić liczbę dni pracy oraz dni wolnych od pracy przypadających w okresie rozliczeniowym,
• stanowi punkt wyjścia dla oceny, czy w danym okresie rozliczeniowym doszło do przekroczenia przeciętnie tygodniowej normy czasu pracy.
Artykuł 130 k.p. stanowi, że obowiązujący pracownika wymiar czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym oblicza się:
1.
mnożąc 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym, a następnie
2.
dodając do otrzymanej liczby godzin iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku.
Wymiar czasu pracy pracownika w okresie rozliczeniowym ulega obniżeniu o liczbę godzin usprawiedliwionej nieobecności w pracy, przypadających do przepracowania w czasie tej nieobecności, zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy. Każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin.
Przepis ten stosuje się także do obliczania wymiaru czasu pracy pracowników podmiotów leczniczych, z odpowiednim jednak uwzględnieniem norm czasu pracy określonych dla tych pracowników przepisami ustawy o działalności leczniczej, co zostanie wyjaśnione w rozdziale poniżej.

2. Podstawowy wymiar czasu pracy pracowników podmiotów leczniczych
O skróconym wymiarze czasu pracy pracowników podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych mówić możemy w kontekście norm czasu pracy wynikających z przepisów Kodeksu pracy. Kodeks pracy ustala bowiem dobową normę czasu pracy na 8 godzin oraz normę tygodniową na godzin 40 (art. 129 § 1 k.p.). Ustawa o działalności leczniczej przewiduje nieco inne normy czasu pracy pracowników podmiotów leczniczych. Zgodnie z przepisem art. 93 ust. 1 u.dz.l. czas pracy pracowników takich podmiotów, w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie może przekraczać 7 godzin 35 minut na dobę i przeciętnie 37 godzin 55 minut na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. Wskazana w zdaniu poprzednim norma tygodniowa nie ma charakteru sztywnego, a przeciętny, co oznacza, że pracownik nie musi w każdym tygodniu przyjętego okresu rozliczeniowego przepracować dokładnie 37 godzin 55 minut. Pracownik może w jednym tygodniu pracować dłużej niż 37 godzin 55 minut, w innym natomiast krócej, tak jednak, aby w przyjętym okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż 3 miesiące (art. 93 ust. 4 u.dz.l.) wyszła średnia przepracowanych tygodniowo godzin równa 37 godzinom 55 minutom.

2.1. Wyliczenie wymiaru czasu pracy przy podstawowym czasie pracy
Obliczenia obowiązującego pracownika zatrudnionego na pełen etat wymiaru czasu pracy dokonuje się w następujący sposób:
1.
liczbę 37 godzin 55 minut mnoży się przez liczbę przypadających w okresie rozliczeniowym tygodni, uwzględniając tygodnie w rozumieniu art. 128 § 3 pkt 2 k.p., które rozpoczynają się w pierwszym dniu okresu rozliczeniowego i trwają 7 kolejnych dni kalendarzowych. Przykładowo w miesięcznym okresie rozliczeniowym będą cztery pełne tygodnie, które zawsze będą kończyły się 28. dnia miesiąca. W miesięcznym okresie rozliczeniowym 37 godzin 55 minut należy więc pomnożyć przez cztery, co daje łącznie 151 godzin 40 minut;
2.
dni wykraczające poza pełne tygodnie należy pomnożyć przez 7 godzin 35 minut. Przykładowo, gdy dany miesiąc liczy 31 dni, 7 godzin 35 minut pomnożyć należy przez trzy, pod warunkiem że te trzy dni przypadają od poniedziałku do piątku. Gdyby któryś z dni przypadał w sobotę bądź w sobotę i niedzielę, należałoby je pominąć w obliczeniach. Trzeba natomiast uwzględniać dni przypadające od poniedziałku do piątku, nawet jeżeli w zakładzie pracy praca jest wykonywana od wtorku do soboty, a poniedziałek jest dniem wolnym od pracy, czy też pracownicy wykonują dozwoloną pracę w niedzielę (co ma miejsce w przypadku zakładów opieki zdrowotnej). Mnożąc 7 godzin 35 minut przez trzy, otrzymujemy 22 godziny 45 minut;
3.
obliczone w sposób wskazany w punkcie 1 i 2 iloczyny sumuje się: 151 godzin 40 minut + 22 godziny 45 minut = 174 godziny 25 minut;
4.
od otrzymanego wyniku (wskazanego w punkcie 3) odejmuje się pomnożoną przez 7 godzin 35 minut liczbę świąt, które przypadają w danym miesiącu w dniu innym niż niedziela, chyba że święto to wypada w dniu wolnym od pracy określonego pracownika, wynikającym z przyjętego rozkładu czasu pracy. Od wyniku odejmuje się także liczbę godzin usprawiedliwionej nieobecności w pracy, przypadających do przepracowania w czasie tej nieobecności zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy. Jeżeli przykładowo lekarz nie stawił się do pracy z powodu choroby w dniach od poniedziałku do piątku, a zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy w okresie tym miał w każdy dniu przepracować 7 godzin 35 minut, otrzymany wynik ulegnie obniżeniu o 37 godzin 55 minut.

3. Skrócony wymiar czasu pracy niektórych kategorii pracowników podmiotów leczniczych
Przepis art. 93 ust. 3 u.dz.l. przewiduje skrócony czas pracy dla pracowników niewidomych zatrudnionych na stanowiskach wymagających kontaktu z pacjentami. Takich pracowników obowiązuje dobowa norma czasu pracy w ilości 6 godzin oraz przeciętna tygodniowa norma w ilości 30 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Zarówno dla pracowników niewidomych, jak i tych opisanych w akapicie poprzedzającym reguły obliczania wymiaru czasu pracy są identyczne jak te obowiązujące pracowników świadczących pracę w ramach podstawowego czasu pracy. W obliczeniach uwzględnić należy jednak odmienne normy dobowe i tygodniowe czasu pracy wskazanych kategorii pracowników zakładów.
W ustawie o działalności leczniczej ustawodawca zrezygnował z regulacji zawartej niegdyś w przepisie art. 32g ust. 3 u.z.o.z., skracającej czas pracy pracowników następujących komórek organizacyjnych:
1.
radiologii, radioterapii, medycyny nuklearnej – stosujących w celach diagnostycznych lub leczniczych źródła promieniowania jonizującego,
2.
fizykoterapii, patomorfologii, histopatologii, cytopatologii, cytodiagnostyki, medycyny sądowej lub prosektoriów.
Ustawodawca postanowił jednak, że pracownicy wymienionych komórek organizacyjnych w okresie od dnia 1 lipca 2011 r. do dnia 1 lipca 2014 r. nie mogą pracować dłużej niż 5 godzin dziennie i przeciętnie 25 godzin tygodniowo w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym (art. 214 u.dz.l.). Wskazany czas pracy stosuje się nie do wszystkich pracowników wymienionych komórek organizacyjnych, a jedynie do tych, którzy zajmują określone stanowiska pracy, tj. do pracowników zatrudnionych w:
1)
komórkach organizacyjnych (zakładach, pracowniach) radiologii, radioterapii i medycyny nuklearnej, jeżeli do ich podstawowych obowiązków należy:
a)
stosowanie w celach diagnostycznych lub leczniczych źródeł promieniowania jonizującego, a w szczególności: wykonujących badania lub zabiegi, asystujących lub wykonujących czynności pomocnicze przy badaniach lub zabiegach, obsługujących urządzenia zawierające źródła promieniowania lub wytwarzające promieniowanie jonizujące, lub wykonujących czynności zawodowe bezpośrednio przy chorych leczonych za pomocą źródeł promieniotwórczych lub
b)
prowadzenie badań naukowych z zastosowaniem źródeł promieniowania jonizującego lub
c)
dokonywanie pomiarów dozymetrycznych promieniowania jonizującego związanych z działalnością, o której mowa w lit. a i b;
2)
komórkach organizacyjnych (zakładach, pracowniach) fizykoterapeutycznych, jeżeli do ich podstawowych obowiązków należy kontrolowanie techniki stosowanych zabiegów lub samodzielne wykonywanie zabiegów;
(...)