Stan wyjątkowy jest jednym z trzech rodzajów stanów nadzwyczajnych – art. 228 Konstytucji RP. W takich warunkach uczelnie działają w sposób ekstraordynaryjny – ograniczony. Ograniczenia te widać przede wszystkim w sferze wolności i praw człowieka i obywatela. Należy jednak pamiętać o dyrektywie wynikającej z art. 228 ust. 5 Konstytucji RP, która dotyczy wszystkich stanów nadzwyczajnych: działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. Jeżeli zatem wprowadza się jakiś stan nadzwyczajny (w tym stan wyjątkowy), to związane z nim ograniczenia (będące odpowiedzią na określone zagrożenia) mają na celu przywrócenie stanu poprzedniego – „normalności”.

Stan wyjątkowy czy stan klęski żywiołowej - ograniczeń może być więcej>>

 

Ograniczenie autonomii uczelni

Stan wyjątkowy – zgodnie z art. 230 Konstytucji RP – można wprowadzić w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego. Szczegóły funkcjonowania uczelni wyższych w okresie stanu wyjątkowego określa ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r., poz. 1928). Zawarte tam ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela dotyczyć mogą bezpośrednio życia akademickiego, lub tylko w sposób pośredni mogą to życie limitować.

Całokształt przepisów o stanie wyjątkowym na pewno powoduje ograniczenie autonomii uczelni i zwiększenie władczych kompetencji organów administracji rządowej – kosztem innych podmiotów, w tym samorządu terytorialnego, ale właśnie także uczelni wyższych. Niewątpliwie organ uczelni – rektor musi liczyć się z zarządzeniami władz państwowych, które w trakcie stanu wyjątkowego nabierają szczególnego znaczenia. W normalnej sytuacji, zgodnie z art. 50 ust. 3 pkt 1 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce – służby państwowe odpowiedzialne za utrzymanie porządku publicznego i bezpieczeństwa wewnętrznego mogą wkroczyć na teren uczelni na wezwanie rektora. W „zwyczajnym” czasie bez wezwania rektora służby te mogą wkroczyć jedynie w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia ludzkiego lub klęski żywiołowej. W czasie stanu wyjątkowego organy porządku i bezpieczeństwa publicznego mogą w celu przywrócenia porządku publicznego wkroczyć na teren szkoły wyższej bez wezwania przez rektora, którego należy niezwłocznie o tym zawiadomić. Organy te nie muszą zatem czekać na wyraźne wezwanie rektora. Mogą działać same, jednocześnie muszą o tym poinformować rektora.

 

 

Możliwość zawieszenia wszystkich zajęć

Na pewno tym, co w sposób bezpośredni wpływa na życie uczelni, jest zawieszenie niektórych praw, o czym mowa w art. 16 ww. ustawy. I tak, zawieszone zostaje prawo do akcji protestacyjnych studentów organizowanych przez studenckie samorządy, stowarzyszenia lub organizacje (art. 16 ust. 1 pkt 5 ustawy). I co najistotniejsze, w czasie stanu wyjątkowego mogą być wprowadzone ograniczenia związane z jednym z najważniejszych obszarów funkcjonowania uczelni: działalnością edukacyjną: art. 21 pkt 3 ustawy pozwala na ograniczenie działalności edukacyjnej, poprzez okresowe zawieszenie zajęć dydaktycznych w szkołach włącznie ze szkołami wyższymi, z wyjątkiem szkół duchownych i seminariów duchownych. Ustawa pochodzi z roku 2002: ograniczenie w zakresie działalności edukacyjnej (zawieszenie zajęć dydaktycznych w szkołach wyższych) oznaczało i oznacza, że w budynkach należących do szkoły nie można gromadzić się w celu przeprowadzenia zajęć (wykładów, ćwiczeń, lektoratów itd.) – nie wyklucza to jednak działalności edukacyjnej prowadzonej w sposób zdalny (za pomocą internetu).

Chociaż restrykcyjna wykładnia, uzasadniana względami bezpieczeństwa, wskazywałaby jednak, że i te – zdalne zajęcia – nie mogłyby być prowadzone. Zakaz zdalnych zajęć byłby jednak wykluczony w sytuacji, gdy stan wyjątkowy wprowadzany jest ze względu np. na zagrożenia w cyberprzestrzeni lub gdy zagrożony jest konstytucyjny ustrój państwa. Wprowadzenie stanu wyjątkowego w przypadku pandemii koronowirusa nie uzasadnia zaniechania zajęć zdalnych.

 

 

Również inne ograniczenia mogą pośrednio wpływać na działalność uczelni wyższych i studentów – chodzi tu o inne ograniczenia z art. 16 ust. 1 ustawy o stanie wyjątkowym, np. zawieszenie organizowania i przeprowadzania zgromadzeń z kolei juwenalia i inne studenckie imprezy nie mogą się odbywać na podstawie pkt 2 tego artykułu (zawieszenie prawa do organizowania i przeprowadzania imprez masowych oraz prowadzonych w ramach działalności kulturalnej imprez artystycznych i rozrywkowych, niebędących imprezami masowymi).

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.