Przedmiot omawianej monografii jest złożony. Po pierwsze, sprowadza się do ustalenia, jakie rodzaje instrumentów finansowych przewidziane w systemie normatywnym polskiego rynku kapitałowego mogą być wykorzystywane w gospodarce gminy. Chodzi przy tym nie tylko o możliwości ich pozyskiwania, ale przede wszystkim o faktyczne perspektywy ich zastosowania przez gminy.
Zbadania wymagają również regulacje prawne systemu finansów samorządowych pod kątem wymogów przewidzianych wobec gmin, które z tych instrumentów chciałyby skorzystać. Należy zatem zbadać, czy przepisy prawa wyznaczają ograniczenia w uczestnictwie gminy na rynku kapitałowym i tym samym czy różnicują pozycję gminy zarówno jako emitenta papierów wartościowych, jak i inwestora w porównaniu do innych podmiotów tego rynku.
Interesująco przedstawia się zbadanie prawnych aspektów uczestnictwa samorządu lokalnego na rynku kapitałowym. Dotychczas w nauce poddawano analizie jedynie część przedstawionej materii, tj. obligacje komunalne. Brakuje jednak całościowego opracowania, które ukazywałoby jednostkę samorządu terytorialnego w kontekście szerokiego spectrum instrumentów finansowych.
Powstaje zatem pytanie: które z instrumentów finansowych mogą pełnić znaczącą rolę w gospodarce gmin.
Przy wyborze zakresu monografii należało się kierować wieloma kryteriami. Problematyka ta jest bowiem wielowątkowa. Wymaga badań zarówno w zakresie prawa, jak i ekonomii, w tym finansów oraz rachunkowości.
W obszarze nauk prawnych temat wykorzystania instrumentów finansowych w gospodarce gminy implikuje konieczność badań nie tylko w zakresie prawa finansowego, w tym prawa finansów samorządowych, ale także prawa cywilnego, administracyjnego i handlowego. Z punktu widzenia rynku finansowego należy wyjaśnić zasady jednolitego rynku finansowego.
Emitenci papierów wartościowych mogą bowiem dokonywać sprzedaży walorów w ramach całej UE. Instrumenty finansowe emitowane w jednym państwie członkowskim mogą być zatem nabywane przez rezydentów innego państwa członkowskiego.
W związku z tym, że normy prawne stanowione są przez dwa ośrodki legislacyjne – polski parlament i organy UE – potrzebna jest znajomość prawa unijnego, a w szerszym kontekście także międzynarodowego. Złożoność problemu dowodzi więc konieczności badań interdyscyplinarnych. W nauce prawa nie ma jednak badań dotyczących problematyki miejsca instrumentów finansowych w gospodarce gminy.
Podstawowe problemy badawcze w zakresie podjętej tematyki można sprowadzić do następujących pytań ogólnych:
1. Jakiego rodzaju instrumenty finansowe oraz w jakim zakresie
mogą być wykorzystywane w gospodarce gminy?
2. Jakie są podstawy prawne oraz ograniczenia możliwości zawierania przez gminę umów, których przedmiotem są instrumenty finansowe?
3. Czy aktualna regulacja prawna w zakresie możliwości wykorzystania instrumentów finansowych w gospodarce gminy jest optymalna?
W pierwszej kolejności chodzi zatem o określenie, z jakiego rodzaju instrumentów finansowych mogą korzystać gminy w swej gospodarce finansowej, o ukazanie wszystkich możliwości stosowania nie tylko papierów wartościowych, ale także innych instrumentów finansowych.
Potrzebne jest całościowe nakreślenie możliwości ich wykorzystania zarówno jako formy pozyskiwania kapitału, lokowania wolnych środków, jak i ewentualnego wykorzystania ich jako formy zabezpieczenia gospodarki gminy przed zmianą określonych parametrów rynkowych.
Postawiony problem badawczy wymaga ustalenia zakresu regulacji prawnych rynku finansowego jako podstawowego miejsca, gdzie w roli towarów występują instrumenty finansowe. W obszarze tym następuje bowiem zamiana pieniądza na instrument finansowy, instrumentu finansowego na pieniądz lub jednego instrumentu finansowego na inny.
Instrumenty finansowe w ścisłym tego słowa znaczeniu są przedmiotem obrotu na rynku kapitałowym. Tradycyjnie jego trzon stanowiły bowiem papiery wartościowe. Należy zatem wskazać charakter prawny rynku kapitałowego oraz zasady przesądzające o funkcjonowaniu jego poszczególnych segmentów.
Samo pojęcie papieru wartościowego oraz instrumentu finansowego może budzić wątpliwości, a zatem nieodzowne jest zbadanie ich zakresu przedmiotowego, jak również wskazanie podstawowych rodzajów.
Książka pt. Instrumenty finansowe w gospodarce gminy w swym założeniu ma stanowić pierwsze kompleksowe opracowanie problematyki wykorzystania instrumentów finansowych w gospodarce gminy. Publikacja ma mieć także charakter porządkujący. Temat jest bowiem istotny i aktualny.
Wskazać należy, że użyte w tytule pojęcie „gospodarka gminy” jest pojęciem szerszym od terminu „gospodarka finansowa”. Mimo iż najważniejszą jej częścią jest gospodarka finansowa, zastosowanie instrumentów finansowych może mieć pośredni bądź bezpośrednio związek z innymi jej sferami, np. z gospodarką komunalną lub przestrzenną. Budowa lub modernizacja istniejącej infrastruktury (sieci wodociągów, kanalizacji, dróg gminnych), obiektów użyteczności publicznej (np. basenu, hali sportowej) bądź zakup środków transportu zbiorowego pociąga za sobą szczególne obciążenia finansowe dla większości gmin. @page_break@
Nierzadko gminy zmuszone są rezygnować z określonych inwestycji lub wykonywać je w ograniczonym zakresie, aby podołać zaciągniętym zobowiązaniom finansowym.
Wpływ na budżety gmin wywarł także światowy kryzys gospodarczy, którego skutki ograniczyły dostępność finansowania przedsięwzięć w sektorze samorządowym. Dokonywanie inwestycji z zakresu infrastruktury i obiektów użyteczności publicznej przynosi wartość dodaną dla społeczności lokalnych. Niewątpliwie przyczynia się również do wzrostu gospodarczego.
Potwierdzeniem tego są wyniki badań przeprowadzanych przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Bank Światowy i Europejski Bank Inwestycyjny, świadczące o współzależności inwestycji publicznych i wzrostu gospodarczego państwa.
Zamierzeniem badawczym książki jest także sformułowanie podstaw prawnych oraz ograniczeń możliwości zawierania przez gminę umów, których przedmiotem są instrumenty finansowe. Nie można prowadzić tych rozważań bez uwzględnienia podstaw samodzielności finansowej gminy oraz zasad gospodarki finansowej. Tezą w tym zakresie jest bowiem, że samodzielność finansowa gminy stanowi podstawę prawną jej uczestnictwa na rynku kapitałowym.
Z problematyką tą koresponduje pytanie o normatywne aspekty dualnego charakteru gminy na rynku kapitałowym. Po pierwsze, chodzi więc o gminę jako inwestora; a po drugie, jako emitenta. Jako tezę wskazać można, że użycie instrumentów finansowych jest w sposób krytyczny determinowane ustawowymi limitami zadłużenia.
Dla realizacji tak ustalonego celu głównego sformułowano następujące cele (pytania) szczegółowe:
– czy gmina może być inwestorem na rynku kapitałowym w zakresie posiadanych przez nią wolnych środków?
– czy poza emisją obligacji komunalnych zasadne jest emitowanie przez gminę innych papierów wartościowych?
– czy możliwe są inne formy stosowania instrumentów finansowych w gospodarce gminy niż emisja i lokowanie wolnych środków?
– jaki jest optymalny model regulacji pochodnych instrumentów finansowych w gospodarce gminy?
– jakie jest zastosowanie instrumentów finansowych w ramach realizacji ustawowych zadań nałożonych na gminę (pośrednia forma, tj. utworzenie spółki komunalnej)?
Tak sformułowany przedmiot i cele badawcze przesądziły o zakresie badań i układzie pracy. Materia rozprawy ujęta została w rozdziały, które pozwalają spojrzeć na problem zarówno od strony regulacji prawnych sektora samorządowego, jak i rynku finansowego.
