Czy w decyzjach ustalających odpłatność za dom pomocy społecznej powinna być uwzględniona odpłatność rodziny (o ile taka występuje) oraz odpłatność po stronie gminy?

Kontrola z UW zakwestionowała prawidłowość decyzji, w których ustalono odpłatność po stronie gminy. Stanowisko kontrolujących wyraża pogląd, że w decyzjach ustalających odpłatność powinna być ustalona wyłącznie odpłatność mieszkańca.

Odpowiedź

Autor podziela stanowisko organu kontroli. W przekonaniu autora decyzja ustalająca opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej powinna dotyczyć jedynie mieszkańca placówki. W świetle przepisów ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej - dalej u.p.s., nie można jednak odrzucić możliwości ustalania w drodze decyzji zobowiązań finansowych członków rodziny mieszkańca domu pomocy społecznej.

Uzasadnienie
Na wstępie należy zastrzec, że przedstawiony w pytaniu problem nie jest jednolicie postrzegany ani w literaturze, ani w orzecznictwie. Pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny, zaś obowiązek wnoszenia opłaty obciąża kolejno mieszkańca, jego małżonka, zstępnych przed wstępnymi oraz gminę. Wiadomo również, że odpłatność w placówce ustala się w drodze decyzji.

Rozwiązanie to nie dotyczy jednak gminy. Przepisy u.p.s. nie zawierają podstawy do rozstrzygania o jej obciążeniach na rzecz domu pomocy społecznej, niezależnie czy wnosi ona opłatę zastępczą, czy nie. Zobowiązanie gminy powstaje z mocy prawa i nie ma podstaw do ustalania tego obowiązku w formie rozstrzygnięcia administracyjnego (podobnie S. Nitecki, Komentarz do ustawy o pomocy społecznej, Wrocław 2013 r., s. 531; B. Noga, S. Nitecki, Decyzje, postanowienia i pisma w sprawach z zakresu pomocy społecznej.

Wzory z komentarzem, Wrocław 2010 r., s. 149). Wobec powyższego, obowiązek ustalenia opłaty w formie decyzji należałoby odnieść do pozostałych zobowiązanych, pod warunkiem braku odmiennych regulacji. Za takie trzeba uznać postanowienia art. 61 ust. 2 pkt 2 u.p.s. Wynika z nich bezspornie, że małżonek, zstępni i wstępni wnoszą opłatę zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2u.p.s. Należy zatem przyjąć, że ustalenie opłaty w drodze decyzji powinno obejmować jedynie mieszkańca domu pomocy społecznej. Podobnie uważa S. Nitecki, zwracając uwagę na rolę wyżej wymienionej umowy (B. Noga, S. Nitecki, Decyzje,..., s. 147; S. Nitecki, Komentarz..., s. 720-721), odmiennego zdania jest natomiast W. Maciejko ([w:] W. Maciejko, P. Zaborniak, Ustawa o pomocy społecznej. Komentarz, Warszawa 2008 r., s. 298-299).

W świetle najnowszego orzecznictwa dotyczącego zwrotu wydatków przez małżonka i krewnych w związku z ponoszeniem opłat za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej autor uważa, że nie można definitywnie odrzucić możliwości ustalenia odpłatności dla osób wymienionych w art. 61 ust. 2 pkt 2 u.p.s., ale dopiero wówczas gdy odmówią oni zawarcia umowy. Nie ma natomiast uzasadnień do tego, by pomijać umowę z góry orzekając administracyjnie o podziale opłaty na wszystkich zobowiązanych. Gdyby taka była intencja ustawodawcy, nie byłoby przepisów obligujących kierownika ośrodka pomocy społecznej do zawarcia umowy.

Pytanie pochodzi z programu Serwis Prawa Pacy i Ubezpieczeń Społecznych.