Jak wynika z przeprowadzonego przez NIK badania, niewielkie samorządy, w których liczba ludności nie przekracza pięciu tysięcy mieszkańców, mają kłopot z prawidłowym i efektywnym wykonywaniem przypisanych im zadań.
Do obowiązków, z którymi skontrolowane gminy nie radziły sobie najlepiej, należy zaliczyć zapewnienie prawidłowej gospodarki ściekowej (na koniec 2014 r., w 3 z 21 gmin objętych kontrolą nie było sieci kanalizacyjnej, a w 16 kolejnych dostęp do niej miało od 4 do 69 proc. gospodarstw domowych).
Inna ważna kwestia dotyczyła analizowania potrzeb z zakresu opieki zdrowotnej i realizowania profilaktycznych programów dla swoich mieszkańców. Podobnie jak w przypadku gospodarki ściekowej, zadanie to nie spotkało się z dużym zainteresowaniem ze strony samorządów, ponieważ tylko trzy skontrolowane gminy podejmowały działania z zakresu rozpoznawania potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców.
Z badań wynika również, że większość gmin (15 z 21 zbadanych) nie prowadziła cmentarzy komunalnych, i nie skorzystała z możliwości zawarcia porozumienia z innymi samorządami w celu wspólnej realizacji tego zadania. Do tego dochodzi wzrost odsetku dróg gminnych w stanie niezadowalającym lub złym (z 32 proc. w 2011 r. do 35 proc. w 2014 r.).
W opinii NIK, samorządy zapewniły za to uczniom naukę w szkołach podstawowych i gimnazjach. W zdecydowanej większości gmin wzrosły również wydatki na oświatę (od 1,2 proc. do 35 proc.), dzięki czemu były one wyższe od otrzymywanej subwencji oświatowej. Niestety poprawie warunków nauczania, wynikającej z mniejszej liczby uczniów w klasach oraz ze wzrostu wydatków samorządów na oświatę i wychowanie, nie towarzyszyła poprawa wyników nauczania -w kilku przypadkach wyniki egzaminów zewnętrznych na koniec szkoły podstawowej i gimnazjum pogarszały się.
Zdaniem Najwyższej Izby Kontroli, przyszłość małych gmin będzie coraz bardziej zależna od ich sytuacji demograficznej. Dotychczasowe kryteria przyznawania subwencji lub wpłat do budżetu państwa, oparte na liczbie mieszkańców, mogą bowiem znacząco ograniczyć źródła dochodów niewielkich samorządów.
Rosnący poziom zadłużenia, spowodowany m.in. koniecznością realizowania zadań inwestycyjnych z zakresu infrastruktury, znacząco ograniczy również możliwość dalszego pozyskiwania środków przez gminy. NIK zwraca więc uwagę na potrzebę rozważenia zmian w zasadach finansowania jednostek o najniższym poziomie dochodów własnych. Jeżeli chodzi o rozwój infrastruktury małych gmin, dobrym rozwiązaniem wydaje się wprowadzenie zachęt finansowych do wspólnej realizacji przez samorządy zadań szczególnie kapitałochłonnych. W opinii przyczyni się to do większej racjonalizacji wydatkowania tych środków.
(nik.gov.pl)
NIK: małe samorządy nie radzą sobie z realizacją zadań publicznych
Niewielkie budżety oraz rozproszona zabudowa i ukształtowanie terenu - to zdaniem Najwyższej Izby Kontroli główne przyczyny niskiego poziomu realizacji zadań publicznych przez małe gminy, z zakresu utrzymania dróg, rozwijania sieci kanalizacyjnej, czy zapewnienia opieki zdrowotnej .
