Właściwość miejscową gminy zobowiązanej do rozpoznania sprawy dotyczącej świadczeń z pomocy społecznej - np. umieszczenia w domu pomocy społecznej, ustala się, zgodnie z art. 101 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, według miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie, a w przypadku osoby bezdomnej - według gminy ostatniego miejsca zameldowania. Na podstawie zaś do art. 27 Kodeksu cywilnego miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna. Miejsce zamieszkania takiej osoby jest więc pochodne względem miejsca zamieszkania opiekuna. Przepis odnosi się do:
1) dzieci, dla których ustanowiono opiekę (art. 145 KRO), ponieważ:
- rodzice nie żyją,
- nie przysługuje im władza rodzicielska, ponieważ zostali jej pozbawieni, została ona zawieszona, wyrazili zgodę na przysposobienie dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającej,
- rodzice nie są znani;
2) całkowicie ubezwłasnowolnionej osoby dorosłej
Ustawa o pomocy społecznej nie wprowadza odmiennych reguł ustalania miejsca zamieszkania, opierając się w tym zakresie na ogólnych przepisach kodeksu cywilnego.
Więcej w LEX: Właściwość miejscowa organu pomocy społecznej w sprawach osób bezdomnych (perspektywa konstytucyjna) >
Takie stanowisko prezentowane jest zarówno przez organy administracyjne, jak i sądy administracyjne. Potwierdził to Naczelny Sąd Administracyjny (postanowienie z 24 października 2013 r., sygn. akt I OW 155/13), który stanął na stanowisku, że organy słusznie stosują w takich sprawach art. 27 k.c. NSA uzasadniał, że „ustawodawca miał w tym przypadku na uwadze fakt, że to opiekun prawny jest reprezentantem osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie, sprawuje nad nią pieczę i zarządza jej majątkiem. Zatem, aby opiekun mógł się ze swych obowiązków, prawidłowo i z korzyścią dla podopiecznego, wywiązać, wszystkie informacje i sprawy, dotyczące osoby ubezwłasnowolnionej, muszą koncentrować się wokół jej opiekuna”.
W rezultacie, zgodnie z art. 59 ustawy o pomocy społecznej, decyzję o skierowaniu do domu pomocy społecznej i ustaleniu opłaty za pobyt podejmuje gmina miejsca zamieszkania opiekuna prawnego
Przeczytaj także: WSA: Trzeba ustalić, czy pobyt danej osoby w DPS-ie jest niezbędny
Gminy nie chcą już dopłacać
Przykładem gminy, która odczuwa skutki takich przepisów jest Kłodzko, gdzie znajduje się Zakład Leczniczo-Opiekuńczy dla Dzieci w Piszkowicach. Tu kierowane są dzieci z całej Polski. Na wniosek kierownictwa zakładu, sąd ustanawia dla małoletnich przebywających w placówce - opiekunów prawnych. Zostają nimi w większości pracownicy ZLO, którzy mieszkają na terenie gminy Kłodzko.
- Dopóki dziecko jest w zakładzie leczniczo-opiekuńczym, nie jest to obciążeniem finansowym dla gminy, bo za jego pobyt płaci NFZ. Ale po ukończeniu pełnoletności i okresu nauki, taka osoba nie może dłużej przebywać w zakładzie – wyjaśnia Anna Borak-Kula, dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej Gminy Kłodzko.
W wielu przypadkach w związku z brakiem rokowań poprawy stanu zdrowia, na wniosek opiekuna prawnego, sąd wyraża zgodę na umieszczenie osoby ubezwłasnowolnionej w domu pomocy społecznej. Jak wskazuje dyr. OPS w Kłodzku, takie osoby nie posiadają żadnego majątku, a nawet jeśli mają zasądzone jakieś świadczenia alimentacyjne, to są one nieściągalne. Obowiązek, zgodnie z art. 61 ustawy o pomocy społecznej, utrzymania spada na gminę. Wyłącznie z powodu zamieszkania na terenie gminy Kłodzko opiekuna prawnego ustanowionego dla małoletniego przez sąd, w obecnym stanie prawnym, gminą zobowiązaną do umieszczenia w domu pomocy społecznej i ponoszenia odpłatności jest gmina Kłodzko. A to co stanowi znaczne obciążenie budżetu. W 2024 r. kosztowało to gminę ok. 560 tys. zł. To ponad jedna trzecia wszystkich pieniędzy, jakie OPS wydaje na dofinansowanie pobytu swoich mieszkańców w domach pomocy społecznej.
- W tym roku będzie drożej, bo wiele DPS poinformowało nas o podwyżkach opłat - wskazuje Anna Borak-Kula.
Czytaj w LEX: Na ustalenie miejsca zamieszkania strony wpływa jej chęć dalszego przebywania w danej gminie >
Gminy uważają, że przepisy są niesprawiedliwe
Według władz gminy Kłodzko ta interpretacja prawa powoduje, że gmina musi finansować pobyt wskazanych osób w domu pomocy społecznej, które nie były i nie są jej mieszkańcami. Jest sprzeczne z wykładnią systemową i zasadami pomocy społecznej. Podobnie uważa Śląski Związek Gmin i Powiatów, który zaapelował o zmianę prawa w tym zakresie. Wskazuje, że w analogicznej sytuacji jak Kłodzko jest wielu gmin w Polsce
- W odnotowywanych przez nas sytuacjach w pierwszej kolejności dochodzi do obciążania gminy miejsca zamieszkania opiekuna kosztami utrzymania podopiecznego, mimo że osoba ta faktycznie mieszka i korzysta z zasobów innej gminy. Przykładowo wieloletni mieszkaniec danej gminy zostaje ubezwłasnowolniony, a sąd wyznacza w przypadku braku krewnych ubezwłasnowolnionego na jego opiekuna radcę prawnego z sąsiedniej gminy – wskazują samorządowcy ze Śląska.
ŚZGiP wskazuje, że sytuacja, w której gmina miejsca zamieszkania opiekuna prawnego ponosi koszty, mimo że nie jest powiązana ani gospodarczo, ani administracyjnie z osobą ubezwłasnowolnioną (nie jest faktycznym beneficjentem wpływów podatkowych od osoby ubezwłasnowolnionej ani nie posiada związanych z nią zasobów życiowych), rodzi niczym nieuzasadnioną nierówność obciążeń finansowych między tymi gminami. W związku z tym powinna istnieć możliwość rekompensaty kosztów przez gminę faktycznego miejsca zamieszkania osoby ubezwłasnowolnionej.
Propozycje zmiany prawa
Śląski Związek Gmin i Powiatów proponuje zmianę przepisów ustawy o pomocy społecznej w tym kierunku, aby koszty pobytu osoby ubezwłasnowolnionej w DPS lub schronisku ponosiła gmina faktycznego miejsca jej zamieszkania, a nie opiekuna prawnego. Drugim rozwiązaniem problemu mogłaby być nowelizacja przewidująca możliwość rekompensaty kosztów między gminami w takich sytuacjach. Proponowane zmiany obejmowałyby dodanie do art. 101 ustawy nowych ustępów, które szczegółowo regulowałyby tę kwestię.
- Wprowadzenie przepisów, które jasno wskazywałyby, iż gmina faktycznego miejsca zamieszkania osoby ubezwłasnowolnionej jest odpowiedzialna za ponoszenie kosztów jej pobytu w DPS, pozwoliłoby wyeliminować sytuacje obciążające gminę, która nie ma realnego związku z osobą objętą opieką. Uznanie faktycznego miejsca zamieszkania osoby ubezwłasnowolnionej za istotne przy ustalaniu odpowiedzialności finansowej gminy jest logiczne i zgodne z zasadą, że koszty opieki społecznej powinny być pokrywane przez podmioty powiązane z miejscem, w którym dana osoba spędza swoje życie i gdzie rzeczywiście korzysta z infrastruktury oraz lokalnych zasobów – uzasadnia związek.
Przekonuje, że proponowane zmiany pozwolą też uniknąć także potencjalnych sporów kompetencyjnych między gminami, dając jasność, która gmina i na jakich zasadach ma pokrywać koszty.
Cena promocyjna: 72 zł
|Cena regularna: 144 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 144 zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.