Właściwość miejscową gminy zobowiązanej do rozpoznania sprawy dotyczącej świadczeń z pomocy społecznej - np. umieszczenia w domu pomocy społecznej, ustala się, zgodnie z art. 101 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, według miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie, a w przypadku osoby bezdomnej gmina ostatniego miejsca zameldowania. Na podstawie zaś do art. 27 Kodeksu cywilnego miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna. Ustawa o pomocy społecznej nie wprowadza odmiennych reguł ustalania miejsca zamieszkania, opierając się w tym zakresie na ogólnych przepisach kodeksu cywilnego.
Więcej w LEX: Właściwość miejscowa organu pomocy społecznej w sprawach osób bezdomnych (perspektywa konstytucyjna) >
Takie stanowisko prezentowane jest zarówno przez organy administracyjne, jak i sądy administracyjne. Potwierdził to Naczelny Sąd Administracyjny (postanowienie z 24 października 2013 r., sygn. akt I OW 155/13), który stanął na stanowisku, że organy słusznie stosują w takich sprawach art. 27 k.c. NSA uzasadniał, że „ustawodawca miał w tym przypadku na uwadze fakt, że to opiekun prawny jest reprezentantem osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie, sprawuje nad nią pieczę i zarządza jej majątkiem. Zatem, aby opiekun mógł się ze swych obowiązków, prawidłowo i z korzyścią dla podopiecznego, wywiązać, wszystkie informacje i sprawy, dotyczące osoby ubezwłasnowolnionej, muszą koncentrować się wokół jej opiekuna”.
Przeczytaj także: WSA: Trzeba ustalić, czy pobyt danej osoby w DPS-ie jest niezbędny
Gminy nie chcą już dopłacać
W gminie Kłodzko znajduje się Zakład Leczniczo-Opiekuńczy dla Dzieci w Piszkowicach, gdzie kierowane są dzieci z całej Polski. Na wniosek kierownictwa zakładu, sąd ustanawia dla małoletnich przebywających w placówce - opiekunów prawnych. Zostają nimi w większości pracownicy ZLO, którzy mieszkają na terenie gminy Kłodzko.
- Dopóki dziecko jest w zakładzie leczniczo-opiekuńczym, nie jest to obciążeniem finansowym dla gminy, bo za jego pobyt płaci NFZ. Ale po ukończeniu pełnoletności i okresu nauki, taka osoba nie może dłużej przebywać w zakładzie – wyjaśnia Anna Borak-Kula, dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej Gminy Kłodzko.
W wielu przypadkach w związku z brakiem rokowań poprawy stanu zdrowia, na wniosek opiekuna prawnego, sąd wyraża zgodę na umieszczenie podopiecznego w domu pomocy społecznej. Jak wskazuje dyr. OPS w Kłodzku, takie osoby nie posiadają żadnego majątku, a nawet jeśli mają zasądzone jakieś świadczenia alimentacyjne, to są one nieściągalne. Obowiązek utrzymania spada na gminę.
- Wyłącznie z powodu zamieszkania na terenie gminy Kłodzko opiekuna prawnego ustanowionego dla małoletniego przez sąd, w obecnym stanie prawnym, gminą zobowiązaną do umieszczenia w domu pomocy społecznej i ponoszenia odpłatności jest gmina Kłodzko, co stanowi znaczne obciążenie budżetu. Miesięcznie to koszt co najmniej 6 tys. zł. W tym roku łącznie wydamy na ten cel ok 560 tys. zł – wskazuje Anna Borak-Kula. To ponad jedna trzecia wszystkich pieniędzy, jakie OPS wydaje na dofinansowanie pobytu swoich mieszkańców w domach pomocy społecznej.
Czytaj w LEX: Na ustalenie miejsca zamieszkania strony wpływa jej chęć dalszego przebywania w danej gminie >
Samorząd uważa, że to niesprawiedliwe
Według władz gminy taka interpretacja prawa powoduje, że gmina musi finansować pobyt wskazanych osób w domu pomocy społecznej, które nie były i nie są jej mieszkańcami. Jest sprzeczne z wykładnią systemową i zasadami pomocy społecznej.
- Zgodnie z zasadą pomocniczości, wsparcie osobie potrzebującej powinna udzielać ta wspólnota lokalna i ta społeczność, do których dana osoba w tym przypadku przynależała przed umieszczeniem w instytucji lub placówce opiekuńczej, w której umieszczona została w konkretnym celu opiekuńczym, zmierzającym przede wszystkim do poprawy stanu zdrowia czy poprawy funkcjonowania w środowisku lokalnym, a umieszczenie zostało dokonane instytucjonalnie na podstawie postanowienia sądu – popiera samorządowców posłanka Monika Wielichowska.
Zdaniem samorządowców z Kłodzka, w tym przypadku właściwa powinna być gmina ostatniego faktycznie dobrowolnego miejsca pobytu takiej osoby przed urzędowym umieszczeniem w zakładzie leczniczo opiekuńczym, czyli gmina, gdzie osoba zamieszkiwała i miała swoje centrum życiowe. Przeniesienie obowiązku udzielania pomocy na gminę właściwą dla opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie jest zabiegiem sztucznym, oderwanym od rzeczywistości i idei samorządności. Zobowiązuje się w ten sposób gminę, która nie jest związana ze świadczeniobiorcą, do ponoszenia kosztów udzielanego wsparcia, a tym samym bezzasadnie zwalnia się z analogicznych obowiązków wspólnotę lokalną, której członkiem jest osoba ubezwłasnowolniona, tak jakby ubezwłasnowolnienie przenosiło potrzeby tej osoby na jej opiekuna.
Zdaniem władz gminy Kłodzko taka praktyka jest niesprawiedliwa i nieuzasadniona. I dotyczy wielu gmin w Polsce znajdujących się w analogicznej sytuacji.
Lokalni włodarze proponują następujące rozwiązanie:
- znowelizowanie art. 101 ustawy o pomocy społecznej w ten sposób, że wyeliminuje się stosowanie art. 27 K.c., np. przez dodanie art. 101 ust. 1a: „W przypadku osoby pozostającej pod opieką właściwą miejscowością jest gmina miejsca zamieszkania tej osoby przed umieszczeniem w placówce zapewniającej opiekę lub
- sfinansowanie z budżetu państwa wydatków gmin, na terenie których znajdują się specjalistyczne placówki zapewniające opiekę, przyjmujące osoby z innych gmin.
Ministerstwo przeanalizuje problem
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie zamierza zmieniać na razie przepisów. Podkreśla, że przy opracowaniu zasad dotyczących ustalania gminy właściwej do udzielania świadczeń z pomocy społecznej, ustawodawca musiał przyjąć pewne założenia tak, aby ustalenie gminy właściwej nie nastręczało wielu problemów i aby gminy nie miały trudności przy ustalaniu, czy są w danym przypadku właściwe do udzielenia świadczenia, czy nie. Wiceminister Katarzyna Nowakowska, w odpowiedzi na interpelacją poselską zaznacza, że kwestia ta zostanie przeanalizowana i wzięta pod uwagę podczas dyskusji i prac powołanego zespołu ds. reformy systemu pomocy społecznej.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.