Katarzyna Kubicka-Żach: Obowiązuje Kodeks wyborczy i zmiana, zgodnie z którą osoby powyżej 60 lat mogą głosować korespondencyjnie. Jednocześnie procedowana jest uchwalona już przez Sejm i przekazana Senatowi ustawa wprowadzająca powszechne głosowanie korespondencyjne. Gminy czują się niepewne i zagrożone tym chaosem. Co mają robić?
Prof. Hubert Izdebski, prawnik, ekspert w dziedzinie samorządu i administracji: To, co uznają za stosowne i to, co są w stanie zrobić w aktualnym stanie prawnym, w tym uwzględniającym rozwiązania przyjęte w, skądinąd z różnych powodów prawnie wątpliwej, „specustawie” z 31 marca. Gminy musiały sporządzić spisy wyborców do 19 kwietnia i udostępnić je do wglądu, uprzednio udostępniając do wglądu rejestr wyborców i przyjmując związane z nim reklamacje. Nie wiem, jak gminy mają udostępnić do wglądu rejestr i potem listę wyborców, jak można w nim sprawdzić brak wpisu. Biorąc pod uwagę ochronę danych osobowych, najprawdopodobniej nie da się przekazać do wglądu bez wizyty w urzędzie – a ta wydaje się wykluczona.
Co mogą oznaczać kolejne proponowane przez Sejm poprawki, jak wyłączenie ze stosowania w stanie epidemii niektórych przepisów Kodeksu wyborczego w tym podawania informacji do wiadomości wyborców w formie obwieszczenia, wydawania zaświadczeń o prawie do głosowania; głosowania przez pełnomocnika?
Zdecydowanie zmierzają do przygotowania całkiem nowej formuły wyborów, które są planowane – a właściwie nie tyle formuły wyborów, bo proces wyborczy trwa od lutego, czyli wybory już trwają, ile formuły samego głosowania. Niezrozumiałe w najnowszym tekście uchwalonym przez Sejm jest, że w zakresie nieuregulowanym w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu wyborczego odpowiednio, a nie wprost. Nie są to więc przepisy szczególne, ale przepisy zastępujące Kodeks - jeśli coś stosuje się odpowiednio, to znaczy że to co do zasady w danej materii nie obowiązuje.
Czyli nowa ustawa - tak określa się ten dokument, choć obecnie pracuje nad nim Senat - reguluje inną materię niż Kodeks wyborczy. W kilku miejscach się na niego powołuje, ale z formalnego punktu widzenia nie dotyczy tych zarządzonych w lutym wyborów, te bowiem, wraz z wciąż obowiązującym kalendarzem wyborczym, zostały zarządzone na podstawie Kodeksu wyborczego. Oceniam, że to gorzej niż chaos, gorzej niż, jak to określam od 2016 r., ustawowy nihilizm prawny – bowiem przestał on już być ustawowy.
Jeśli zdecydowana na to część wójtów nie jest w stanie dokonać czynności, które do nich należą, na podstawie Kodeksu wyborczego, nawet uwzględniając rozwiązania przyjęte 31 marca, to jak mówić o tych działaniach, które mieliby dokonać, gdy odrzucone byłyby przepisy Kodeksu wyborczego.
Czytaj w LEX: Wpływ „specustawy koronawirusowej” na samorządy >
Czy będą problemy z dotacjami na organizację wyborów, w sytuacji gdy należy wykonywać czynności bieżące, a potem – zgodnie z nowym stanem prawnym – inne? W dodatku nie wiadomo jakie.
Wybory zostały ogłoszone przez Marszałek Sejmu postanowieniem, w którym jest też kalendarz wyborczy. On obowiązuje na podstawie Kodeksu wyborczego. Czyli wybory powinny się odbyć na podstawie Kodeksu wyborczego, bo takie są zarządzone. Tymczasem do Senatu przekazano ustawę, która mówi o jakichś w istocie innych wyborach, na podstawie zawartych w niej samoistnych przepisów. Prawnik ma tu już, prawdę powiedziawszy, niewiele do działania, bo tu nie mamy do czynienia z prawem.
Czytaj w LEX: Zadania jednostek samorządu terytorialnego w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej >
Samorządy mówią, że otrzymują od administracji rządowej nieformalne zalecenia, by nie realizować kalendarza wyborczego. Mogą?
Mają pełne konstytucyjne prawo odmówić wykonywania zadań w sytuacji pandemii. Natomiast jeśli uważają, że mają obowiązek stosować formalne prawo bez względu na to, jakie ono jest, to muszą je stosować. Nie mogą wybierać, że np. zrobią spis wyborców, ale nie podejmą innych czynności.
Zgodnie z najnowszą ustawą, trzeba powtórzyć, poddaną obecnie ocenie Senatu, praktycznie wszystko ma określić w drodze rozporządzenia minister ds. aktywów państwowych, a gdzie coś już wprost wynika z tekstu, to w gruncie rzeczy daje się samorządom możliwość niewykonywania przepisów tej ustawy - jak gminy nie zapewnią lokali dla nowych gminnych komisji wyborczych, które maja zastąpić zwykłe obwodowe komisje wyborcze, wraz ze środkami ochronnymi, to wojewoda to ma zrobić.
Czytaj w LEX: Zagrożenie koronawirusem a prawo do prywatności >
Czyli tak naprawdę nowej procedury nie znamy?
Gdyby ktoś chciał opisać procedurę: kto, co, jak, kiedy - zgodnie z wersją powszechnego głosowania korespondencyjnego - miałby wykonać, to nie jest w stanie odpowiedzieć na te pytania. Kwestie mające również istotne znaczenie dla ustalenia organów odpowiedzialnych za działania wyborcze, mają być określone w rozporządzeniach. A mogą być one wydane dopiero po opublikowaniu ustawy Dzienniku Ustaw.
Czytaj w LEX: Ważne pytania o ochronę danych osobowych podczas epidemii koronawirusa >
Komisje wyborcze mają być nowe, a z powołaniem tych na obecnych zasadach jest problem. Będzie można te osoby, które już się zgłosiły powołać do tych nowych?
Z chwilą wejścia w życie nowej ustawy, rozwiązuje się dotychczasowe komisje obwodowe, a mają być powołane nowe. W trybie podobnym, różnica będzie taka, że przewodniczącego wybierać nie będzie sama komisja, tylko powoływać komisarz wyborczy. Proponowany skład liczbowo jest za mały, w stosunku do tego, jakie będą miały zadania, zwłaszcza w większych miastach. Nowy mechanizm zgłaszania wyklucza automatyczne powołanie osób, które zgłosiły się do komisji zgodnie z obecnym stanem prawnym.
Czytaj też: Prof. Cześnik: Korespondencyjne wybory ryzykowne i trudne do przeprowadzenia>>
Problem jest obecnie z obwodami odrębnymi. Niemożliwe jest ich utworzenie w szpitalach czy dps. Jak mogłoby tam wyglądać głosowanie korespondencyjne?
W całości nowa ustawa odsyła do stosowania w tej kwestii do rozporządzenia ministra aktywów państwowych. Czyli nie wiadomo.
Jak pan ocenia wybory korespondencyjne w kontekście ich uczciwości, pewności, ale także w kontekście zasad konstytucyjnych?
Po pierwsze - nie będzie dowodu doręczenia wyborcy karty do głosowania i nie będzie dowodu oddania przez wyborcę karty do głosowania. W związku z tym kwestia tajności czy uczciwości głosowania nie ma znaczenia. Tu nie wiadomo kto, jak, kiedy i na jakich zasadach głosuje.
Dowód doręczenia musi być związany z potwierdzeniem odbioru. I to doręczenia konkretnej osobie. Ustawa nie ma nic wspólnego z mechanizmami formalnymi. Można tak przeprowadzać konsultacje społeczne, nawet nie referenda. Ta procedura jest poza wszelkim trybem oraz – do czego się przyznano - nie ma nic wspólnego z Kodeksem wyborczym.
Ocenia się wybory korespondencyjne jako niespełniające wymogów powszechności i równości. I wiele osób boi się, że też tajności.
Nie byłyby ani powszechne, ani równe, zwłaszcza że niewykonalne jest przeprowadzenie głosowania za granicą. Jest tam mechanizm, w związku z którym w ciągu 14 dni musi się Polak zgłosić do konsula, z informacją, że chce głosować. Konsul wysyła kartę, konieczne jest doręczenie przez pocztę, zgodnie z tamtejszymi, a nie „nowopolskimi”, zasadami. Biorąc pod uwagę czas potrzebny na potwierdzenie, że konsul odebrał kartę, czas mija i jest koniec maja.
Ani więc te wybory nie byłyby powszechne, ani równe, bo jak ktoś nie dostanie karty, to nie ma równego prawa z tym kto dostanie. Nie byłyby też bezpośrednie, bo za duża jest liczba pośredników w całej procedurze. A tajność? Mówiąc najłagodniej, jest więcej niż taka sobie. A nie mówimy tu wcale o tym, że w czasie daty wyborów – jeżeli miałyby być w maju – będzie dalej trwała pandemia i będzie trwało zagrożenie życia i zdrowia zarówno wyborów, jak i tych wszystkich pośredników. Prawo przewiduje odpowiedzialność na bezpośrednie narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
