Prowadzenie NGO to trend, który od kilku lat utrzymuje się w Polsce na wysokim poziomie, korzystając z coraz większej aktywizacji społeczeństwa i coraz bardziej sprzyjającym warunkom do działania takich organizacji. Choć wciąż podstawową formą prawną pozostają stowarzyszenia, to zauważalny jest stopniowy wzrost liczby rejestrowanych fundacji.
Popularność ta wynika po części z bardzo atrakcyjnej regulacji prawnej, która zapewnia dużą swobodę w ustaleniu reguł działalności fundacji i kluczową rolę fundatora w tym procesie. Ta dość prosta regulacja ustawowa pozostawia jednak szeroki zakres wątpliwości prawnych dotyczących kwestii, w których ustawa milczy. Jedną z istotniejszych jest pozycja fundatora względem tworzonej przez niego fundacji, wpływ na jej działalność i możliwość dokonania zmiany takiego podmiotu.
Rola fundatora w ustawie a rola fundatora w statucie
Zgodnie z ustawą z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 2167) fundacja jest ustanowiona przez fundatora – osobę bądź osoby fizyczne lub prawne – poprzez złożenie oświadczenia woli o ustanowieniu fundacji w formie aktu notarialnego, w którym wskazuje się cele fundacji oraz składniki majątkowe, które zostają przeznaczone przez fundatora lub fundatorów na ich realizację. Na fundatorze (fundatorach) spoczywa także obowiązek ustalenia statutu fundacji bądź upoważnienie do jego ustalenia innej osoby. Na tym ich rola wskazana w ustawie się kończy. Nie oznacza to jednak, że zawsze w tym momencie ustają wszelkie związki fundatora z fundacją.
Sprawdź w LEX: Jakie są kryteria zaliczania przychodów w fundacji do przychodów z działalności statutowej i działalności gospodarczej? >
Cena promocyjna: 159 zł
|Cena regularna: 159 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
W zdecydowanej większości wypadków osoby ustanawiające fundacje chcą osobiście zaangażować się w jej działalność, pełniąc funkcje członków zarządu lub przynajmniej pozostawiają sobie uprawnienia nadzorcze względem niej. Podstawą funkcjonowania fundacji są przepisy ustawy i jej statut, który powinien określać przynajmniej nazwę fundacji, siedzibę i majątek, cele, zasady, formy i zakres działalności fundacji, skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia zarządu i jego członków. Obok tego ustawa przewiduje możliwość zawarcia w statucie innych postanowień, w szczególności dotyczących prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków jej połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu, a także przewidywać tworzenie obok zarządu innych organów fundacji.
Sprawdź w LEX: Czy gmina może utworzyć fundację ze środków publicznych na podstawie ustawy o fundacjach? >
To ostatnie najczęściej realizowało się poprzez ustanowienie rady fundacji, jako organu realizującego zadania nadzorcze i dokonującego wyboru członków zarządu. Coraz częściej jednak zdarza się implementować do statutów fundacji rozwiązania z Kodeksu spółek handlowych, dotyczące spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W tym ujęciu fundatora traktuje się w pewien sposób jak wspólnika, który zakłada spółkę (fundację) i następnie posiada określone prawa i obowiązki płynące z tego tytułu. Rodzi to konkretne pytania i problemy natury prawnej – jakie uprawnienia można przyznać fundatorowi, jakie są ograniczenia takich regulacji, czy fundator może się zmienić (tak jak wspólnik) itp.
Czytaj też: Fundacja rodzinna - remedium na problemy sukcesji międzypokoleniowej>>
Fundator w fundacji jak wspólnik w spółce?
Na początku trzeba zaznaczyć, że stosunki wspólnika ze spółką regulowane są dość szczegółowo już na poziomie ustawowym, zaś ich analogiczne przeniesienie na grunt fundacji będzie mieć umocowanie tylko statutowe. Wynika to z konieczności ochrony interesów wspólnika, który wnosząc wkład do spółki działa najczęściej kierowany interesem gospodarczym w uzyskaniu zysku z działalności tej spółki. Odmiennie sytuacja wygląda w fundacjach, których cały dochód w całości służy realizacji celów fundacji, zatem fundator nie posiada bezpośredniego interesu gospodarczego. W związku z tym wszelkie stosunki fundatora z fundacją po jej założeniu będą odbywać się na podstawie zapisów statutu.
W tym zakresie, fundator posiada dużą swobodę w kształtowaniu takiego stosunku, będąc ograniczonym wyłącznie przepisami ustawy. Można zatem ustanowić w statucie organ, jakim jest „fundator” bądź „zgromadzenie fundatorów” w przypadku, gdy jest ich więcej. Kompetencje i sposób funkcjonowania takiego organu będzie określał statut, przy zastrzeżeniu, że nie mogą one wkraczać w kompetencje zarządu fundacji, który kieruje jej działalnością i reprezentuje na zewnątrz. Pozostaje jednak problem, czy taki fundator lub skład zgromadzenia fundatorów może się zmienić.
Sprawdź w LEX: Czy sprzedaż koszulek i gadżetów przez fundację organizującą eventy jest działalnością gospodarczą? >
Oczywistym jest, że fundator nawet po wprowadzeniu wskazanych wyżej zapisów, nie posiada żadnego udziału w fundacji, zatem nie ma możliwości dokonania jego zbycia w sposób znany ze zbywania udziału w spółce z o.o. Możliwe jest jednak statutowe ustalenie sposobów dokonania takiej zmiany fundatora. Kluczowym argumentem za tym przemawiającym jest stwierdzenie, że „fundator”, jako organ w rozumieniu statutu, nie musi być tożsamy z „fundatorem”, jako osobą ustanawiającą fundację w rozumieniu ustawy. Wynika z tego sposobność do dokonywania zmian fundatora, który ze względu na przyznane w statucie uprawnienia, ma najczęściej istotne znaczenie dla działalności całej fundacji. Uzasadnieniem takiej zmiany mogą być stojące za tym różne interesy podmiotów chcących prowadzić fundację, bo o ile fundator nie ma bezpośredniego interesu gospodarczego, o tyle może mieć szereg pośrednich, w tym również ekonomicznych.
Sprawdź w LEX: Czy fundusz założycielski fundatorzy mogą wnieść w ratach? >
Zmiana fundatora zarejestrowana przez sąd
Z uwagi na braki w regulacji, część środowiska prawniczego stała na straży przekonania, że przedstawione powyżej rozwiązania są zbyt daleko idące i zbyt mocno kopiujące rozwiązania spółkowe, zatem niepoprawne i sprzeczne z ustawą o fundacjach. Brakowało zaś do tej pory stanowisk sądów i literatury w tym zakresie. Z dniem 26.02.2021 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu zarejestrował dokonanie zmiany fundatora i podjęte przez niego następne czynności związane z przejęciem przez niego fundacji. W opisywanym przypadku procedura zmiany została dokonana na podstawie wprowadzonych do statutu odpowiednich postanowień umożliwiających wyznaczenie fundatorom na ich miejsce innej osoby i ostatecznie dwuosobowe zgromadzenie fundatorów zostało zastąpione przez jednoosobowego fundatora.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Dopuszczalność prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej pokrywającej się z jej działalnością statutową >
Należy zatem uznać, że sąd rejestrowy rozpatrujący zmiany dokonane na podstawie tej procedury i statutu nie doszukał się żadnych sprzeczności z prawem. Jest to sprawa dość istotna z punktu widzenia innych fundacji, które chciałyby mieć możliwość dokonania zmiany fundatora z różnych względów. Będzie to miało również szczególne znaczenie w zakresie procedowanej obecnie nowelizacji przepisów z zakresu przeciwdziałania finansowaniu terroryzmu i praniu pieniędzy. Fundacje mogą bowiem zostać objęte obowiązkiem wskazania beneficjenta do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych i niewykluczone, że w niektórych przypadkach tym beneficjentem będzie fundator. Niewątpliwie przydałaby się nieco bardziej szczegółowa regulacja w tym zakresie. Wydaje się jednak, że musimy na nią jeszcze poczekać.
Dawid Feliszek – Associate w Kancelarii Prawnej Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy sp. k. SDZLEGAL SCHINDHELM
Czytaj w LEX: Fundacja a stowarzyszenie - podobieństwa i różnice >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
