Wybór oraz funkcjonowanie ławników sądowych regulują przepisy ustawy z dnia 27 stycznia 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070) . Osoba będąca ławnikiem sądowym, podobnie jak sędzia, jest niezawisła w zakresie orzekania i podlega jedynie Konstytucji i ustawom; chociaż nie może przewodniczyć na rozprawie i naradzie ani też wykonywać czynności sędziego poza rozprawą, chyba że ustawy stanowią inaczej.
Zobacz ile aktualnie może zarobić ławnik sądowy>>>
Zgodnie z prawem ławnik może być wyznaczony do udziału w rozprawach do dwunastu dni w ciągu roku, a liczba ta może być zwiększona tylko z ważnych przyczyn. Za czas wykonywania czynności w sądzie otrzymuje on rekompensatę pieniężną (ze Skarbu Państwa), której wysokość ustalana jest co roku. W chwili obecnej rekompensata owa wynosi nieco ponad 60 zł; jest to o tyle ważne, iż pracodawca zatrudniający ławnika jest obowiązany zwolnić go od pracy na czas wykonywania czynności w sądzie. Niemniej za czas zwolnienia od pracy ławnik zachowuje prawo do świadczeń wynikających ze stosunku pracy; nie dotyczy to jednak prawa do wynagrodzenia. Dodatkowo ławnicy zamieszkali poza siedzibą sądu otrzymują diety oraz zwrot kosztów przejazdu i noclegu według zasad ustalonych w tym zakresie dla sędziów.
Ponadto ostatnie zmiany wprowadzone w Prawie o ustroju sądów powszechnych dość mocno zmodyfikowały zasady wyboru ławników oraz zawęziły katalog osób, które mogą kandydować na to stanowisko. Nowelizacja ta wejdzie w życie 14 czerwca 2011 r. Zmiany w wyborze ławników szczegółowo zostały opisane w artykule Co samorządy gminne o wyborach ławników wiedzieć powinny - nowe zasady wyboru ławników.
Należy zatem stwierdzić, iż pełnienie funkcji ławnika sądowego nie jest sposobem na łatwy zarobek, zwłaszcza że ta sama osoba może być ławnikiem tylko w jednym sądzie. A zatem funkcja ławnika sądowego skierowana jest przede wszystkim do ideowców i działaczy społecznych; ma charakter bardziej prestiżowy. Wyborem na ławnika sądowego zainteresowani mogą być też emeryci, jako osoby posiadające dość dużo wolnego czasu i pragnące podreperować nieco budżet domowy. Tym samym mało prawdopodobne jest, by osoby z innych grup niż wymienione wyżej, uznały pełnienie funkcji ławnika sądowego za atrakcyjne zajęcie.
Pisaliśmy o tym również:
Analiza zgłoszeń kandydatów na ławników – wzory dokumentów
Zmieniono zasady wyboru ławników sądowych
Co z wyborem ławników?
Prezydent podpisał zmianę przepisów o ławnikach sądowych
Co samorządy gminne o wyborach ławników wiedzieć powinny - nowe zasady wyboru ławników
Wybory ławników pod presją czasu
Radni samorządowi nie zostaną ławnikami
Ławnikiem nie zostanie radny gminy, powiatu i województwa