Odpowiedzialność pracownika samorządowego można sklasyfikować jako odpowiedzialność karną za przestępstwa korupcyjne i przeciwko jednostce samorządu terytorialnego, odpowiedzialność z tytułu naruszenia dyscypliny finansów publicznych oraz odpowiedzialność pracowniczą

Wielowymiarowy charakter odpowiedzialności w administracji publicznej

Jak trafnie zauważa A. Pawłowska, pojęcie i zjawisko odpowiedzialności w administracji publicznej ma charakter wielowymiarowy, obejmuje odpowiedzialność w sensie prawnym, odpowiedzialność rozumianą jako reagowanie na potrzeby społeczne oraz odpowiedzialność jako relację, w której jeden podmiot (osoba, organizacja) jest pociągany do odpowiedzialności za wykonawstwo usług przez inny podmiot tej relacji. W praktyce te trzy poziomy odpowiedzialności się przenikają.

B.S. Romzek wyróżnia cztery typy odpowiedzialności: hierarchiczną, prawną zawodową i polityczną, stosuje przy tym dwa kryteria: zakres autonomii odpowiedzialnego podmiotu oraz źródło oczekiwań i/lub nadzoru. Odpowiedzialność hierarchiczna ma charakter urzędowy i oznacza, iż urzędnicy odpowiadają za realizację powierzonych im zadań, zazwyczaj wobec swoich przełożonych, bez widocznego odniesienia do celów instytucji. Odpowiedzialność wobec obywateli, klientów ma w tym wypadku charakter marginalny lub w ogóle nie występuje.

Kryterium odpowiedzialności prawnej stanowi stopień, w jakim administracja realizuje wyrażone w aktach normatywnych oczekiwania dotyczące norm określających kierunki polityki państwa.

Odpowiedzialność zawodowa dotyczy sposobu wykonywania zawodu i ponoszona jest wobec innych urzędników. McGarvey wskazuje na jej nieskuteczność wynikającą z solidarności zawodowej i tolerowania zachowań niezgodnych z normami profesji.

Odpowiedzialność zawodowa wyznacza niezbędny obszar kompetencji. B. Kudrycka zalicza administratorów do grona profesjonalistów [4]. Przemawiają za tym wymogi wiedzy i wykształcenia, ale też społeczna doniosłość świadczonych usług, sfera autonomii związana z wykonywaniem władztwa administracyjnego, kontakt z wartościami, uprawnienia do ingerowania w sferę praw i wolności jednostki, zarobkowy charakter działalności [2].

Odpowiedzialność polityczną administracja ponosi wobec różnych uczestników życia publicznego, w tym obywateli, organizacji, osób piastujących urzędy publiczne obsadzane w wyborach. Jest to odpowiedzialność jednego z aktorów sceny publicznej wobec innych aktorów. McGarvey wyróżnia kilka perspektyw odpowiedzialności: tradycyjną, zawodową, demokratyczną oraz menedżerską. Została on zaadaptowana wraz z nowym zarządzaniem publicznym i oznacza bezpośrednią odpowiedzialność urzędnika wobec konsumentów usług publicznych za ich wykonawstwo. Ta perspektywa zdominowała percepcję odpowiedzialności administracji, obniżając znaczenie odpowiedzialności tradycyjnej, demokratycznej i zawodowej [5].

Odpowiedzialność a etyka w służbie publicznej

Obszary odpowiedzialności wynikają w pewnym sensie z ogólnych zasad i wytycznych etyki w służbie publicznej.

Są to:

  1. zasada traktowania urzędu publicznego jako służby w interesie publicznym – urząd należy traktować jako urząd zaufania publicznego, używać swojej władzy tylko do ochrony interesów publicznych;
  2. zasada niezależnego i obiektywnego rozstrzygania spraw – zakłada ona obiektywizm i bezstronność urzędnika, podejmowanie rozstrzygnięć zgodnie z prawem;
  3. zasada ponoszenia odpowiedzialności przed społeczeństwem – urzędnik powinien administrować jawnie, sprawiedliwie, skutecznie, uczciwie;
  4. zasada uwzględniania demokratycznego przywództwa – urzędnik powinien respektować reguły i idee przedstawicielskiej demokracji oraz dawać przykład dobrych stosunków z obywatelami;
  5. zasada pogłębiania zaufania do publicznego urzędu – urzędnik powinien dbać o zaufanie publiczne poprzez bycie uczciwym, sprawiedliwym, pracowitym [4].

Urzędnicy odpowiadają też za jakość administracji. Art. 41 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, zapewnia obywatelom prawo do dobrej administracji. Zgodnie z nim każdy ma prawo do bezstronnego i sprawiedliwego rozpatrzenia swojej sprawy w rozsądnym terminie przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii.

Obowiązki pracownika samorządowego

Pracownikiem samorządowym jest osoba, która pozostaje w stosunku pracy z urzędem gminy, jej jednostkami pomocniczymi, związkami komunalnymi oraz innymi, określonymi w przepisach, jednostkami administracji gminy. Ustawa z dn. 21 listopada 2008 o pracownikach samorządowych w art. 24 precyzuje obowiązki pracownika, za podstawowy uznając dbałość o wykonywanie zadań publicznych oraz o środki publiczne, z uwzględnieniem interesu publicznego oraz indywidualnych interesów obywateli.

W szczególności oznacza to:

  • przestrzeganie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych przepisów prawa,
  • wykonywanie zadań urzędu sumiennie, sprawnie i bezstronnie,
  • udzielanie informacji organom, instytucjom i osobom fizycznym oraz udostępnianie dokumentów znajdujących się w posiadaniu jednostki, w której pracownik jest zatrudniony, jeżeli prawo tego nie zabrania,
  • dochowanie tajemnicy ustawowo chronionej,
  • zachowanie uprzejmości i życzliwości w kontaktach z obywatelami, zwierzchnikami, podwładnymi oraz współpracownikami,
  • zachowanie się z godnością w miejscu pracy i poza nim. 

Art. 25 określa, iż do obowiązków pracownika samorządowego należy również sumienne i staranne wykonywanie poleceń przełożonego.
Ponadto, pracownik samorządowy zobowiązany jest do znajomości ustawy o samorządzie gminnym i ustawy o pracownikach samorządowych , znajomości ustaw i aktów wykonawczych określających zadania wykonywane przez jednostkę organizacyjną, w której jest zatrudniony. Powinien znać przepisy prawa określające zasady postępowania administracyjnego, udostępniania informacji publicznej, ochrony informacji niejawnych oraz ochrony danych osobowych, obiegu dokumentacji a także jej archiwizowania. Powinien także przestrzegać regulaminu urzędu, regulaminu pracy, znać politykę jakości i księgę jakości (jeśli jest) [1]. Ponadto, zgodnie z art. 30.1 ups pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym, w tym kierowniczym, nie może wykonywać zajęć pozostających w sprzeczności lub związanych z zajęciami, które wykonuje w ramach obowiązków służbowych, wywołujących uzasadnione podejrzenie o stronniczość lub interesowność oraz zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy, gdyż grozi to rozwiązaniem stosunku pracy.

Realizacja tych zadań i zobowiązań wiąże się z odpowiedzialnością definiowaną jako „poczucie obowiązku podmiotu administracyjnego (osoby lub instytucji) wyjaśnienia i uzasadnienia swoich decyzji innemu podmiotowi – osobie fizycznej lub prawnej”[5].

Pisaliśmy o tym również:
Prawo powinno kształtować praworządne działania i zachowania pracowników samorządowych

Przydatne materiały:

  • Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 223, poz. 1458 ze zm.)
  • Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)


Przypisy:

  • 1.Bińczycki B., Doskonalenie procesu zarządzania zasobami ludzkimi w administracji publicznej, [w:] L. Kozioł (red.) Zarządzanie sektorem publicznym i prywatnym w społeczeństwie informacyjnym, Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Tarnowie, Tarnów 2005
  • 2.Bogucka I., Pietrzykowski T., Etyka w administracji publicznej, LexisNexis, Warszawa 2009.
  • 3.Groński P., Ustawa o pracownikach samorządowych. Komentarz, Łącki i Skibniewski Oficyn Wydawnicza, Warszawa 2010
  • 4.Kudrycka B., ., Dylematy urzędników administracji publicznej, Temida 2, Białystok 1995.
  • 5.Pawłowska A., Odpowiedzialność administracji w społeczeństwie informacyjnym, w: „Administracja Publiczna. Studia Krajowe i Międzynarodowe”, 2010 nr 2(16).