Powódka Bożena M. wniosła przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością o zasądzenie na swoją rzecz kwoty 3 915 zł z tytułu wynagrodzenia wraz z odsetkami. W uzasadnieniu wskazała, że Wiesław J. nabył spadek po zmarłym malarzu Wlastimilu Hofmanie, a powódka, jako jedyna spadkobierczyni po Wiesławie J., który także nie żyje, nabyła uprawnienie do żądania wynagrodzenia z tytułu zawodowej odsprzedaży utworów plastycznych autorstwa Hofmana, które miały miejsce w latach 2016-2020.
Sprzedaż obrazów przez spółkę
Sąd Okręgowy ustalił, że Hofman był twórcą utworów plastycznych, w tym wskazanych w pozwie. Artysta ten zmarł 6 marca 1970 r., a spadek po nim, w całości i z dobrodziejstwem inwentarza nabył Wiesław J. Ten ostatni zmarł 14 stycznia 2020 r. Spadek po wymienionym, w całości i z dobrodziejstwem inwentarza, nabyła powódka, Bożena M.
Pozwany dokonał sprzedaży zawodowej kilku obrazów autorstwa Hofmana o wartości od 4 300 zł do 28 tys. zł. Powódka zwróciła się do pozwanego z żądaniem wypłaty wynagrodzenia droit de suite w kwocie 3 815 zł. Strona pozwana odmówiła.
Czytaj w LEX: Instytucja droit de suite w polskim i francuskim prawie autorskim >
Bezpośredni spadkobierca ma prawo do wynagrodzenia
Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.
Spór stron sprowadzał się do kwestii wykładni art. 19 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym twórcy i jego spadkobiercom, w przypadku dokonanych zawodowo odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego, przysługuje prawo do wynagrodzenia (to wynagrodzenie określane jako droit de suite).
Strona pozwana podniosła, że powódka nie jest uprawniona do realizacji uprawnienia droit de suite, ponieważ nie jest bezpośrednim spadkobiercą Hofmana. Natomiast w ocenie strony powodowej uprawnienie to przeszło na powódkę w wyniku dziedziczenia. Według sądu I instancji, jego istota sprowadza się do przyznania autorowi dzieła (plastycznego, fotograficznego, rękopisów literackich i muzycznych, art. 19(1) p.a.p.p.) oraz jego spadkobiercom prawa do określonego ułamka ceny osiągniętej przez każdą kolejną sprzedaż tego utworu w obrocie profesjonalnym.
Jest to więc odrębne uprawnienie autorsko - prawne o charakterze majątkowym. Warunkiem zaistnienia droit de suite jest odsprzedaż, która następuje po pierwszym rozporządzeniu oryginalnym egzemplarzem przez twórcę (art. 19(2) ust. 1 p.a.p.p.). Zawodową odsprzedażą są natomiast wszystkie czynności o charakterze odsprzedaży, dokonywane w ramach prowadzonej działalności, przez sprzedawców, kupujących, pośredników oraz inne podmioty zawodowo zajmujące się handlem dziełami sztuki lub rękopisami utworów literackich i muzycznych (art. 19(2) ust. 2 p.a.p.p.).
Czytaj w LEX: Zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej przy zawodowej odsprzedaży oryginalnego egzemplarza utworu >
Istota droit de suite
W kontekście specyfiki droit de suite nie można pominąć, zdaniem sądu I instancji, że przedmiotem odsprzedaży jest oryginalny egzemplarz, a więc materialny nośnik utworu. Choć możliwe jest mechaniczne reprodukowanie utworów plastycznych, ich publiczne komunikowanie, nadawanie, wyświetlanie, to tylko kontakt z oryginalnym egzemplarzem gwarantuje autentyczny dostęp do walorów dzieł. Nie ulega zatem wątpliwości, że unikatowy charakter oryginalnych egzemplarzy utworu wpływa na kształtowanie się ich wartości rynkowej.
Sprawdź w LEX: Jak opodatkować przychody z tytułu droit de suite? >
W przekonaniu sądu I instancji przyjęta w art. 19 ustawy instytucja droit de suite nie może być zaliczona do autorskich praw majątkowych sensu stricto. To majątkowe uprawnienie autorskie zaliczane do szczególnych (samodzielnych, samoistnych, sui generis) uprawnień do wynagrodzenia. Jest ono zdecydowanie bliższe autorskim prawom osobistym, które zostały ukształtowane jako prawa niezbywalne i niepodlegające zrzeczeniu się.
W związku z tym, zarówno twórca, jak i osoba będąca zarazem jego spadkobiercą, mogą zrealizować przysługujące im roszczenie z tytułu droit de suite, jeżeli spełnione zostaną pozostałe przesłanki ustawowe, tj:
- Nastąpi zawodowa odsprzedaż oryginalnych egzemplarzy utworu określonego typu (plastyczny, fotograficzny, bądź też oryginał rękopisu muzycznego lub literackiego).
- Prawo do wynagrodzenia z tytułu droit de suite istnieje od chwili powstania oryginalnego egzemplarza utworu i wygasa z chwila wyczerpania kręgu osób wskazanych w art. 19 ustawy.
- Roszczenie o zapłatę wynagrodzenia powstaje w chwili odsprzedaży. Wymagalna wierzytelność o zapłatę z tytułu dokonanej odsprzedaży jest zbywalna na zasadach ogólnych. Może być przenoszona na podstawie przelewu (art. 509 k.c.). Wchodzi do spadku. Może być przedmiotem zapisu windykacyjnego i zapisu zwykłego.
Sąd I instancji stwierdził, że powódka wykazała zasadność zgłoszonych roszczeń wyłącznie w odniesieniu do wynagrodzenia za zawodową odsprzedaż trzech obrazów. Roszczenia te powstały za życia Wiesława J., który był spadkobiercą po Hofmanie. Dalsze odsprzedaże dokonane zostały już po wygaśnięciu omawianego prawa.
Zasądzona kwota 1 265 zł stanowi sumę kwot: 215 zł (5 proc. od odsprzedaży obrazu X), 400 zł (5 proc. od odsprzedaży obrazu Y) oraz 650 zł (5 proc. od odsprzedaży obrazu Z).
Apelację od wyroku sądu okręgowego złożyła powódka, zaskarżając orzeczenie w części, w zakresie oddalającym powództwo powyżej kwoty 1 265 zł.
Sąd apelacyjny uznał, że apelacja powódki jest bezzasadna.
Zobacz też w LEX: C-51/18; Opodatkowanie podatkiem od wartości dodanej wynagrodzenia należnego autorowi z tytułu odsprzedaży oryginalnego dzieła sztuki >
Skład spadku
Sąd odwoławczy podzielił pogląd sądu I instancji, że wynikająca z art. 19 ustawy instytucja droit de suite nie może być zaliczona do autorskich praw majątkowych sensu stricto. To majątkowe uprawnienie autorskie zaliczane do szczególnych (samodzielnych, samoistnych, sui generis) uprawnień do wynagrodzenia.
Wbrew zarzutom apelującej, stwierdzenie, że prawo z art. 19 ust. 1 ustawy nie wchodzi w skład spadku po spadkobiercach twórcy, stąd nie przysługuje na zasadzie dziedziczenia następcom prawnym spadkobierców twórcy, czyli w okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie przysługuje powódce.
Sąd Apelacyjny przytoczył wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 15 kwietnia 2010 r., z którego wynika, że artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Dyrektywy 2001/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 27 września 2001 r. w sprawie prawa autora do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza dzieła sztuki należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie istnieniu przepisu prawa krajowego, który zastrzega korzystanie z prawa do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży dzieła wyłącznie na rzecz spadkobierców ustawowych twórcy, z wyłączeniem spadkobierców testamentowych.
Krąg spadkobierców
Spadkobiercami danego spadkodawcy są więc wyłącznie osoby, które w chwili otwarcia spadku posiadają przymioty, według których określa się krąg spadkobierców. Oznacza to, że nawet osoby żyjące w chwili otwarcia spadku czy spokrewnione ze spadkobiercą, ale nie należące do kręgu spadkobierców zmarłego w chwili otwarcia spadku, nie są jego spadkobiercami.
Zobacz też w LEX: V ACa 473/18; Definicja uprawnienia droit de suite. Odpowiedzialność z tytułu prawa odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu >
Z analizy dyrektywy 2001/84/WE wynika, że prawodawca unijny pozostawił pewną swobodę w uregulowaniu kręgu następców prawnych autora, twórcy uprawnionych do otrzymania wynagrodzenia, nie ingerując przy tym w regulacje spadkowe państw członkowskich. Uprawnienie państwa członkowskich do różnego, a jednocześnie autonomicznego, sposobu uregulowania kręgu podmiotów uprawnionych do wynagrodzenia po śmierci twórcy, bez naruszenia takim uregulowaniami dyrektywy, potwierdził unijny Trybunał.
Wobec tego w państwach wskazanych przez powódkę w apelacji sposób określenia, wyznaczenie kręgu uprawnionych następców prawnych twórcy do wynagrodzenia może być istotnie różny, tak jak różne mogą być uregulowania prawa spadkowego, a w tym zakresie powódka żadnych dowodów nie zaoferowała.
Wyrokiem z 29 czerwca 2022 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1 265 zł wraz z ustawowymi odsetkami.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 12 czerwca 2024 r., sygnatura akt I AGa 280/22
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
