SN: Dwukrotne wydanie postanowienia o nabyciu spadku to obraza Konstytucji

Wydanie drugiego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po tej samej osobie, które odmiennie rozstrzyga kwestię dziedziczenia po zmarłej, powoduje, że zainteresowani nie uzyskali wiążącego stanowiska sądu i obecnie znajdują się w stanie niepewności prawnej, ponieważ nie mogą legitymować się jednoznacznym potwierdzeniem nabycia uprawnień spadkowych - orzekł Sąd Najwyższy.

Postanowieniem z 2 grudnia 2008 roku Sąd Rejonowy stwierdził, że spadek po Janinie K., zmarłej 23 września 1994 r. nabyły trzy jej córki każda z nich po 1/3 części.

Dwa sprzeczne nabycia

Przywołane rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego zapadło, pomimo iż w chwili złożenia wniosku w obrocie funkcjonowało już prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po tej osobie. Okazało się, że w 1994 r. jedna z córek nabyła całość spadku na podstawie testamentu.

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich sąd wydając zaskarżone postanowienie powinien był odrzucić wniosek złożony w listopadzie 2008 roku dotyczący stwierdzenia nabycia spadku po zmarłej matce.

Czytaj:  RPO: Zmiana prawa załatwi sprawę sprzecznych orzeczeń spadkowych>>

Ponieważ nabycie spadku po tym samym spadkodawcy zostało już stwierdzone postanowieniem z 19 czerwca 1997 roku to obowiązywał zakaz prowadzenia kolejnego postępowania.  

Zaskarżone orzeczenie Sądu Rejonowego z 2 grudnia 2008 r. zapadło zatem na skutek rażącego naruszenia prawa procesowego i doszło do naruszenia powagi rzeczy osądzonej. W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich wskazane rażące uchybienia proceduralne doprowadziły do sytuacji prawnej, w ramach której w obrocie funkcjonują dwa sprzeczne ze sobą prawomocne postanowienia spadkowe, co świadczy o naruszeniu zasad i praw określonych w Konstytucji RP.

Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie w sprawie z wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy >

Jedno postanowienie - uchylone

Sąd Najwyższy w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych uznał  skargę Rzecznika Praw Obywatelskich za zasadną. Uchylił zaskarżone postanowienie w całości i umorzył postępowanie w sprawie.

W uzasadnieniu wskazano, że sformułowany przez Rzecznika Praw Obywatelskich zarzut naruszenia prawa procesowego był zasadny, bowiem wydanie przez sąd, drugiego rozstrzygnięcia, odmiennego niż wcześniejsze prawomocne postanowienie wydane w tym samym przedmiocie jest niedopuszczalne i rażąco narusza przepisy prawa procesowego, w tym zasadę chroniącą powagę rzeczy osądzonej.

Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie w sprawie z wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu >

Sąd Najwyższy zważył również, że na poziomie konstytucyjnym sytuacja ta godzi w konstytucyjną zasadę demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji). A także - w konstytucyjne prawo do dziedziczenia  i prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji).

Sędzia sprawozdawca Aleksander Stępkowski podkreślił, że uchylenie zaskarżonego orzeczenia w trybie skargi nadzwyczajnej było jedynym sposobem umożliwiającym spadkobiercom uregulowanie swojej sytuacji prawnej, co do której istniały do tej pory zasadnicze wątpliwości prawne, a tym samym też stan niepewności.

Sygnatura akt I NSNc 102/20​, postanowienie z 2 grudnia 2020 r.