Ustawa o kosztach sądowych ma charakter ściśle fiskalny

Sądy nie uwzględniają zasadniczej okoliczności, że w obecnym stanie prawnym nie obowiązuje norma prawna mogąca stanowić podstawę odrzucenia nienależycie opłaconego środka odwoławczego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty - uważają adwokat Milena Bełczącka z kancelarii Chajec, Don-Siemion Żyto.

Zmiana art. 112 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych miała na celu przyspieszenie postępowania w wypadku, kiedy czynności za stronę wykonuje profesjonalny pełnomocnik. Profesjonalny pełnomocnik ma obowiązek samodzielnego określenia i wniesienia opłaty obliczonej od podanej przez stronę wartości przedmiotu sporu (art. 130² k.p.c.). Wystąpienie z wnioskiem o zwolnienie od poniesienia kosztów sądowych nie uchyla więc tego obowiązku.

Po nowelizacji ustawy o kosztach  wyraźnie wyłączona została zasada uregulowana w art. 112 ust. 2 , a zatem konieczność wezwania przewodniczącego do opłacenia pisma na podstawie art. 130 k.p.c.

Analiza orzecznictwa sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego wskazuje, że przepis ten znajduje bezkrytyczne bezpośrednie zastosowanie. Szczególnie dotkliwe skutki jego zastosowania dotykają środków odwoławczych. W sytuacji, gdy wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w postaci opłaty od apelacji zostanie prawomocnie oddalony, zaś strona nie uiści należnej opłaty sądowej w terminie tygodniowym od doręczenia postanowienia w przedmiocie odmowy zwolnienia od poniesienia tej opłaty, sąd apelację odrzuca, bez wezwania do jej uiszczenia.

Tymczasem nie uwzględnia się zasadniczej okoliczności, że w obecnym stanie prawnym nie obowiązuje norma prawna mogąca stanowić podstawę odrzucenia nienależycie opłaconego środka odwoławczego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty. Nawet w przypadku jej wniesienia przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym. Zasadą ogólną pozostało bowiem uiszczanie należnych opłat na wezwanie, w terminie tygodniowym od dnia jego doręczenia (art. 130 § 1 k.p.c.).

W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 15 czerwca 2010 roku (sygn. akt II UZP 4/10), Sąd Najwyższy przyjął, że nieopłacona skarga kasacyjna złożona przez adwokata lub radcę prawnego po wejściu w życie ustawy z dnia 5 grudnia 2008 roku o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 234, poz. 1571) podlega odrzuceniu w razie niewykonania zarządzenia wzywającego do opłacenia skargi (art. 3986 § 2 k.p.c. w związku z art. 130 § 1 k.p.c.) i postanowił uchwale tej nadać moc zasady prawnej. Rzecz jasna odnosić ją należy również do środków odwoławczych, takich jak apelacja. Uchwała ta podjęta została w odniesieniu do stanu prawnego ukształtowanego przed wejściem w życie powołanej nowelizacji UKSC. Jednakże Sąd Najwyższy podziela pogląd wyrażony w tej uchwale również na gruncie stanu prawnego istniejącego po wejściu w życie nowelizacji przepisu art. 112 ust. 3 UKSC, niezależnie od zakończenia w danej instancji spraw wszczętych przed wejściem w życie nowelizacji tej ustawy(z mocy art. 4 ust. 1 i 2 tej ustawy).

Podkreślić trzeba, że sytuacja, w której środek zaskarżenia wniesiony po dniu 19 kwietnia 2010 roku przez adwokata lub radcę prawnego nie został opłacony i nie zawierał wniosku o zwolnienie od opłaty, a wysokość należnej od niego opłaty była stała lub stosunkowa, obliczona od wartości przedmiotu zaskarżenia, nie różni się od sytuacji, w której wysokość opłaty od takiego środka zaskarżenia została zmodyfikowana przez postanowienie sądu o częściowym zwolnieniu od obowiązku jej uiszczenia.

Zważywszy, że w obecnie obowiązującym stanie prawnym na gruncie Kodeksu postępowania cywilnego nie obowiązuje norma przewidująca odrzucenie nienależycie opłaconego środka zaskarżenia wniesionego przez adwokata lub radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do jej uiszczenia, jak też zważywszy, że norma taka, obowiązująca poprzednio w art. 130² § 3 k.p.c., została wyraźnie uchylona z dniem 1 lipca 2009 roku (ww. ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku), oraz że wszelkie przepisy ograniczające możliwość zaskarżania orzeczeń ze względów fiskalnych powinny być wykładane ściśle, nie jest uprawnione przyjmowanie takiej wykładni art. 112 ust. 3 UKSC, której skutkiem będzie dalsze stosowanie normy wyrażonej w przepisie art. 130² § 3 k.p.c., pomimo jego uchylenia z dniem 1 lipca 2009 roku i nieprzywrócenia z dniem 19 kwietnia 2010 roku.

Jeśli wolą ustawodawcy byłoby wprowadzenie do obecnie obowiązującego stanu prawnego normy będącej odpowiednikiem uchylonego art. 130² § 3 k.p.c., to wobec surowości rygoru odrzucenia nienależycie opłaconego środka odwoławczego bez uprzedniego wezwania do uzupełnienia tego braku fiskalnego, należałoby oczekiwać, że norma taka zostanie wprost wyartykułowana na gruncie Kodeksu postępowania cywilnego.

Powstałą niespójność przepisów należałoby wykładać i stosować w taki sposób, aby nie popadać w sprzeczność z zasadami procesowymi i nie uszczuplać ponad to, co wyraźnie wynika z samej ustawy, praw stron procesu cywilnego. Postulat przyspieszenia postępowania nie może być realizowany kosztem praw procesowych stron, bez jednoczesnego oparcia w ustawie procesowej, jaką jest Kodeks postępowania cywilnego, nie zaś ustawa o kosztach sądowych, mająca charakter ściśle fiskalny.