Tańszy proces o własny lokal?

W toku sprawy o ustanowienie prawa odrębnej własności lokalu wydatki obciążające powoda będzie ponosił tymczasowo Skarb Państwa. Sąd obciąży powoda tymi wydatkami oraz pozostałymi kosztami procesu, których nie miał obowiązku uiścić, jedynie w przypadkach szczególnie uzasadnionych.

Taka zmiana zasad ponoszenia kosztów procesu to propozycja zawarta w projekcie ustawy o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, który został złożony w Sejmie wskutek inicjatywy ustawodawczej Senatu.

Zgodnie z projektem nowelizacji w ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.) do art. 491 ma zostać dodany ust. 2, stosownie do którego w toku postępowania sądowego w sprawie o nakazanie złożenia oświadczenia woli o ustanowieniu przez spółdzielnię mieszkaniową odrębnej własności lokalu wydatki obciążające powoda będzie ponosił tymczasowo Skarb Państwa. W orzeczeniu kończącym postępowanie w instancji sąd rozstrzygnie o tych wydatkach, stosując odpowiednio art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.), z tym że obciążenie nimi powoda, a także pozostałymi kosztami procesu, których nie miał on obowiązku ponosić, będzie mogło nastąpić jedynie w wypadkach szczególnie uzasadnionych. Skarb Państwa pokryje zaś koszty procesu poniesione przez spółdzielnię, jeżeli nie będzie podstaw do obciążenia nimi powoda.

Jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy zmieniającej propozycja zmian wynika z uznania za niezgodne z Konstytucją dotychczasowych rozwiązań. Do dnia 2 sierpnia 2012 r. art. 491 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych stanowił bowiem, iż osoba, która na podstawie ustawy może żądać ustanowienia prawa odrębnej własności lokalu, w razie bezczynności spółdzielni, może wystąpić do sądu z powództwem na podstawie art. 64 Kodeksu cywilnego w związku z art. 1047 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego. Koszty sądowe oraz koszty zastępstwa procesowego pokrywa spółdzielnia. Zdanie 2 powyższego przepisu, nakładające na spółdzielnię mieszkaniową obowiązek pokrywania kosztów sądowych i kosztów zastępstwa procesowego bez względu na wynik sprawy, zostało uznane przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konstytucją wyrokiem z dnia 27 lipca 2012 r., P 8/12, który wszedł w życie w dniu 3 sierpnia 2012 r. (OTK-A 2012/7/85, Dz.U.2012/888).

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w sposób istotny wpłynęło na stan prawny. Ogłoszenie wyroku doprowadziło bowiem do wyeliminowania normy mającej charakter lex specialis (art. 491 zdanie drugie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych), a tym samym z dniem 3 sierpnia 2012 r. zagadnienie kosztów w sprawach o złożenie oświadczenia woli o ustanowieniu odrębnej własności lokalu stało się przedmiotem regulacji przepisów ogólnych k.p.c. oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. W konsekwencji powód, podobnie jak i pozwana spółdzielnia mieszkaniowa, muszą obecnie liczyć się z możliwością obciążenia kosztami procesu w razie jego przegrania, w tym kosztami profesjonalnego zastępstwa procesowego, jeżeli przeciwnik jest reprezentowany przez adwokata lub radcę prawnego. Powyższe – zdaniem projektodawców - może mieć mrożący skutek w zakresie dochodzenia ustanowienia odrębnej własności lokalu nawet w tych sytuacjach, w których racja jest po stronie uprawnionego, tj. spełnione zostały przesłanki wniesienia powództwa przeciwko spółdzielni mieszkaniowej. Jednocześnie autorzy projektu zauważają, iż ustawodawca wspierał jak dotąd przekształcenia właścicielskie w stosunkach spółdzielczych.

W konsekwencji – jak podają autorzy projektu – zasadne jest wprowadzenie zmiany, zgodnie z którą osoby występujące z żądaniem nakazania złożenia oświadczenia woli o ustanowieniu odrębnej własności lokalu co do zasady będą zwolnione z części kosztów sądowych, tzn. wydatków ponoszonych w toku postępowania, i – w razie przegrania procesu – nie będą obowiązane do zwrotu kosztów stronie pozwanej. Z kolei spółdzielnie mieszkaniowe zyskają możność ubiegania się o zwrot poniesionych kosztów od Skarbu Państwa, jeżeli tylko znajdzie to uzasadnienie w zasadzie odpowiedzialności za wynik procesu i nie będzie przy tym podstaw do obciążenia tymi kosztami strony, która przegrała postępowanie.

Zgodnie z proponowanym przepisem przejściowym nowe przepisy znajdą zastosowanie do spraw wszczętych w danej instancji po dniu wejścia w życie ustawy zmieniającej.