Z ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (Dz. U. z 1984 r. Nr 5, poz. 24) wynika dla dziennikarza obowiązek zachowania szczególnej staranności i rzetelności przy zbieraniu i wykorzystaniu materiałów prasowych. W ocenie Sądu Najwyższego dziennikarz dochowuje aktów staranności w szczególności w przypadku wykorzystania informacji o faktach pochodzących od osób zasługujących obiektywnie na wiarę, a więc przykładowo osób zaufania publicznego, do których orzecznictwo zalicza między innymi rzeczników prasowych, urzędników samorządowych i państwowych, a także przedstawicieli policji, sądów i prokuratury. Dziennikarze mają obowiązek zamieszczania w publikacjach informacji prawdziwych, a więc relacjonowania faktów w sposób zgodny z rzeczywistym przebiegiem zdarzeń.


Wypowiedzi opisowe i ocenne

W orzecznictwie zarówno sądów polskich, jak i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (np. wyroki ETPC z dnia 26 lutego 2002 r., Dichand & Others v. Austria, z dnia 7 maja 2002 r. McVicar v. The United Kingdom), a także w nauce prawa przyjmuje się podział wypowiedzi zawartych w publikacjach prasowych sensu largo na opisowe i ocenne. Tylko pierwsze z nich, dotyczące faktów, można poddać klasyfikacji według kryteriów prawda - fałsz. Oceny natomiast, czyli poglądy lub opinie wartościują określone fakty, ale ich nie opisują, stąd nie poddają się tego rodzaju weryfikacji co do ich "prawdziwości", jak twierdzenia o faktach.

LEX Navigator Postępowanie Cywilne
Artykuł pochodzi z programu LEX Navigator Postępowanie Cywilne
Już dziś wypróbuj funkcjonalności programu. Analizy, komentarze, akty prawne z interpretacjami

Ujemne oceny krytyczne

Pojęcie rzetelności ma inne znaczenie w przypadku faktów i inne w przypadku ocen. Relacja o faktach jest rzetelna, jeśli oddaje prawdziwy przebieg zdarzeń lub stanów faktycznych. Nakaz dochowania rzetelności oznacza zakaz podawania przez dziennikarzy informacji kłamliwych. W stosunku do ocen brak jest podstaw do ich klasyfikowania jako prawdziwe lub fałszywe. Ujemne oceny krytyczne podlegają natomiast - na wniosek osoby, której dotyczą - sądowej kontroli z punktu widzenia motywów osoby formułującej lub rozpowszechniającej tego rodzaju ocenę. Sąd bada w szczególności, czy motywem wyrażania takiej oceny jest działanie w obronie społecznie uzasadnionego interesu, przejrzystości życia publicznego i realizowania prawa społeczeństwa do informacji, a nie chęć dokuczenia lub poniżenia osoby krytykowanej w opinii publicznej. Badana jest także forma wypowiedzi krytycznej, w szczególności co do tego, czy forma ta nie jest obraźliwa, nadmiernie ekspresyjna lub nieadekwatna do okoliczności.

Pytania i wątpliwości

W świetle krajowego, jak i europejskiego dorobku orzecznictwa jest niewątpliwe, że prasa ma prawo do prezentacji zjawisk ocenianych jako naganne, może też wyrażać związane z tym negatywne oceny, w tym także w formie pytań i wątpliwości, jeśli opisywane zjawiska są ważne dla transparentności życia publicznego, budzą powszechne zainteresowanie, a ich przedstawianie leży w uzasadnionym interesie publicznym. Perspektywa ewentualnego postępowania sądowego nie powinna prowadzić do zachowań konformistycznych, autocenzury lub odmowy podejmowania przez prasę kontrowersyjnych tematów ze szkodą dla interesu publicznego. Nie oznacza to jednak przyzwolenia na niczym nieskrępowane postępowanie dziennikarzy i nie może stanowić usprawiedliwienia dla ekscesów, albowiem dziennikarze są jednoznacznie zobowiązani do respektowania dóbr osobistych bohaterów publikacji.

Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 sierpnia 2016 r., sygn. akt I CSK 419/15.