SN: można zmienić emeryturę lub rentę, ale należy zawiadomić zainteresowanego

Organy emerytalno-rentowe mogą stosować przepis o ponownym ustaleniu wysokości emerytury lub renty, ale muszą wcześniej o tym zawiadomić wszystkie osoby będące stronami w sprawie stwierdził 10 czerwca w uchwale siedmiu sędziów Sąd Najwyższy.

W praktyce zmiana wysokości świadczenia dotyczyła najczęściej kobiet, które wychowywały niepełnosprawne dzieci. Otrzymywały nagle zawiadomienie o zmniejszeniu renty lub emerytury - poinformował przedstawiciel Rzecznika Praw Obywatelskich Lech Nawacki

Izba Pracy Sądu Najwyższego 10 czerwca br. r w składzie siedmiu sędziów odpowiedziała na pytanie prawne Rzecznika Praw Obywatelskich: Czy w celu wznowienia postępowania na podstawie art. 114 ust. 1 i 1a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) organ rentowy powinien wydać postanowienie o wznowieniu postępowania (art. 149 § 1 k.p.a. w związku z art. 124 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych? Zarysowana w orzecznictwie Sądu Najwyższego kontrowersja dotyczy w istocie tego, czy tryb wznowienia postępowania został odrębnie i w sposób zupełny uregulowany w ustawie o emeryturach i rentach z FUS czy też z uwagi na brak takiej kompleksowej regulacji zastosowanie znajduje art. 149 § 1 k. p. a.

Wątpliwości Sądu Najwyższego

W wyroku z 25 maja 2004 r. (sygn. akt III UK 31/04) Sąd Najwyższy stwierdził, iż art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowi wyraźnie, że „prawo do świadczeń podlega ponownemu ustaleniu” także z urzędu, «jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawnione okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość”. Ponieważ równocześnie art. 124 tej ustawy stanowi, iż w postępowaniu o świadczenia w niej określone „stosuje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego” wynika stąd, że powyższa dyspozycja art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowi lex specialis względem analogicznej dyspozycji art. 145 § 1 pkt 5 k. p. a.. Według niej w sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się postępowanie, jeżeli „wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji, nie znane organowi, który wydał decyzję i w konsekwencji, w sprawach, których dotyczy art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie ma zastosowania art. 145 § 1 pkt 5 k. p. a. Natomiast kwestia trybu wznowienia postępowania na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie została odrębnie uregulowana w tej ustawie i dlatego w tym zakresie ma zastosowanie art. 149 k. p. a. w związku z art. 124 ustawy o emeryturach i rentach zFUS.  Oznacza to, że w celu wznowienia postępowania na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS organ rentowy najpierw powinien wydać postanowienie o wznowieniu postępowania, a dopiero w dalszej kolejności - po przeprowadzeniu wznowionego postępowania - powinien wydać stosowną decyzję (art. 151 k. p. a.)."

Postanowienie musi być wydane

Pogląd prawny o potrzebie wydania postanowienia w celu wznowienia postępowania na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS został wyrażony przez Sąd Najwyższy również w wyroku z dnia 7 października 2004 r. (sygn. III UK 81/04).

Odmienny pogląd prawny wyraził natomiast Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 października 2009 r. (sygn. akt III UK 38/09). We wskazanym wyroku Sąd Najwyższy nie podzielił poglądu prawnego zawartego we wspomnianym powyżej wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2004 r., „(...) jakoby tryb wznowienia postępowania na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy i emeryturach i rentach nie został odrębnie uregulowany w tej ustawie i dlatego w tym zakresie ma zastosowanie art. 149 k. p. a. w związku z art. 124 ustawy o emeryturach i rentach.

Takiemu stanowisku przeczy wyraźnie regulacja prawa dopuszczalności ponownego ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości, którą zawarto w całym przepisie art.114 tej ustawy. Jest to konstrukcja wyczerpująca i odrębna od instytucji wznowienia postępowania w kpa.W ocenie Rzecznika, którego na rozprawie reprezentował Lech Nawacki - w sprawie powinien mieć zastosowanie art. 149 § 1 k. p. a. W rezultacie dopiero postanowienie o wznowieniu stanowi podstawę do przeprowadzenia przez organ rentowy postępowania co do przyczyn wznowienia oraz co do rozstrzygnięcia istoty sprawy (art. 149 § 2 k. p. a.).

RPO zauważa, że jeśli organ rentowy w każdym czasie po uprawomocnieniu się decyzji może dokonywać ponownej oceny tych samych dowodów, na podstawie których ustalono prawo do emerytury lub renty albo ich wysokość, to minimum lojalności władzy publicznej wobec jednostki wymaga, aby sam zamiar weryfikacji prawa do świadczenia został zakomunikowany stronie w procesowej formie postanowienia.

Uchwała: zawiadomienie nie postanowienie

Skład siedmiu sędziów Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w podjętej 10 czerwca uchwale opowiedział się za obowiązkiem powiadomienia wszystkich stron postępowania o zamiarach organu weryfikacji świadczenia emerytalnego lub rentowego.

Uchwała brzmi: „Ponowne ustalenie prawa do świadczeń w trybie art.114 ust.1 i 1a) ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie wymaga wydania przez organ rentowy postanowienia o wznowieniu postępowania na podstawie art.149 par. 1 kpa , wymaga natomiast zawiadomienia o wszczęciu postępowania na podstawie art.61 par.4 kpa w zawiązku z art.124  ustawy o emeryturach i rentach z FUS.”

Przewodniczący składu orzekającego prof. Walerian Sanetra stwierdził w uzadnieniu, ze art.114 nie może być utożsamiany z instytucją wznowienia postępowania administracyjnego. Za taką interpretacja przemawiają względy natury językowo-logicznej. Wznowienie jest szczególną instytucją. Przemawiają za takim rozumieniem również względy systemowe. Ustawodawca postanowił wprowadzić odrębną regulację w postaci art.114 z ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jest to regulacja wyczerpująca. Zdaniem SN argumenty natury funkcjonalnej uzasadniają stanowisko wyrażone w uchwale. Organy emerytalno-rentowe mogą stosować przepis o ponownym ustaleniu wysokości świadczenia, ale muszą wypełnić powinność zawartą w art.61 par.4 kpa, według którego  o wszczęciu postępowania z urzędu lub na żądanie jednej ze stron należy zawiadomić wszystkie osoby będące stronami w sprawie.

A zatem organy rentowe nie muszą wszczynać postępowania dla wydania określonego postanowienia, ale zobowiązane są do zawiadomienia strony. że ponownie  przystąpiły do ustalania wysokości emerytury lub renty. Przy takim rozumieniu przepisu, interes stron jest wystarczająco zabezpieczony – dodał prof. Sanetra.  

Sygnatura akt III UZP 1/11