Proponowana ustawa ma usprawnić postępowania prowadzone w oparciu o europejską konwencję luksemburską z 1980 r., Konwencję dotyczącą cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę sporządzoną w Hadze w dniu 25 października 1980 r. (Dz. U. 1995 r. Nr 108 poz. 528 i 529), konwencję haską z 1996 r. i rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz. U. UE z 2003 r. L 338/1). Każdy z tych aktów normatywnych wymaga od państw stron wyznaczenia organu centralnego i określa zadania tego organu. W przeciwieństwie do wielu państw europejskich i pozaeuropejskich w Polsce obecnie nie ma ustawy, która regulowałaby zasady i tryb postępowania polskiego organu centralnego. W dokumentach notyfikacyjnych skierowanych do Rady Europy oraz Haskiej Konwencji Międzynarodowego Prawa Prywatnego wskazywano, że rolę polskiego organu centralnego wyznaczonego na potrzeby wymienionych konwencji pełni Ministerstwo Sprawiedliwości.
Minister Sprawiedliwości organem centralnym
Projekt ustawy przesądza, że polskim organem centralnym na potrzeby wymienionych konwencji i rozporządzenia będzie Minister Sprawiedliwości. Ponadto w proponowanej ustawie określony będzie tryb postępowania przed organem centralnym.
Nowa ustawa będzie stanowić, że w postępowaniu przed Ministrem Sprawiedliwości wnioskodawcę może reprezentować pełnomocnik. Będzie nim adwokat, radca prawny lub prawnik zagraniczny, o którym mowa w art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2016 r. poz. 1874). Funkcję pełnomocnika będzie także pełnić małżonek wnioskodawcy, jego rodzeństwo, zstępni lub wstępni oraz osoby pozostające z nim w stosunku przysposobienia.
Właściwość sądów i przymus adwokacko-radcowski
Nowe przepisy powierzą rozpoznawanie spraw dotyczących bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych w oparciu o przepisy zawarte w konwencji haskiej z 1980 r. jednemu sądowi okręgowemu z obszaru danej apelacji jako sądowi I instancji, co ma spowodować przyspieszenie i wpłynąć na profesjonalizm ich rozpoznawania. Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie zostaną natomiast przyznane kompetencje do rozpoznawania apelacji od postanowień sądów okręgowych wydawanych w oparciu o przepisy konwencji haskiej z 1980 r., które umożliwiają pełną realizację prawa do sądu oraz wyczerpanie krajowej drogi odwoławczej. W sprawach tych będzie przysługiwać skarga kasacyjna, którą złożą Minister Sprawiedliwości, Rzecznik Praw Dziecka lub Rzecznik Praw Obywatelskich w terminie dwóch miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia. W postępowaniach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką toczących się na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. oraz o uznanie lub wykonanie orzeczenia sądu zagranicznego ma być wprowadzony przymus adwokacko-radcowski.
Tryb uzyskiwania danych o rodzinie zastępczej
Nowe przepisy mają ponadto wdrożyć normy dopuszczające uzyskiwanie zgody udzielanej przez polski sąd opiekuńczy na umieszczenie w pieczy zastępczej dziecka przez sąd innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, a także wprowadzić regulacje mające na celu usprawnienie wykonywania orzeczeń o odebraniu dziecka. W ramach nowelizacji k.p.c. i ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. 2016 r. poz. 575) określony zostanie tryb uzyskiwania danych o potencjalnej rodzinie zastępczej, a także zasady pobytu w pieczy zastępczej.
Jeśli sąd lub inny organ państwa obcego wskaże kandydatów na rodzinę zastępczą, rodzinny dom dziecka, określoną placówkę czy interwencyjny ośrodek preadopcyjny, w których dziecko ma być umieszczone, w przedmiocie zgody orzekać będzie sąd opiekuńczy właściwy ze względu na miejsce przyszłego sprawowania pieczy zastępczej. W pozostałych przypadkach właściwy ma być sąd rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy.
Nowe kompetencje kuratora i Policji
Nowe regulacje mają też umocować kuratora i Policję do efektywnego odebrania dziecka w przypadku jego ukrycia oraz przeprowadzenia czynności mających na celu ujawnienie miejsca jego przebywania. Usprawniona ma być też praca kuratorów i czynności podejmowane przez nich na potrzeby wskazanych postępowań.
Ustawa ma wejść w życie po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia.