Prawa ciężarnych kobiet w areszcie wystarczające

Obowiązujące przepisy w dostateczny sposób zabezpieczają prawa kobiet w ciąży, wobec których stosuje się tymczasowy areszt orzekł Trybunał Konstytucyjny, Trybunał oddalił wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich.

Obowiązujące przepisy w dostateczny sposób zabezpieczają prawa kobiet w ciąży, wobec których stosuje się tymczasowy areszt – orzekł Trybunał Konstytucyjny, Trybunał oddalił wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich, którzy zarzucił, że obecne przepisy nie przewidują w wystarczającym stopniu ochrony aresztowanych ciężarnych kobiet, co jest sprzeczne z konstytucją.

Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący zasad stosowania aresztu tymczasowego wobec kobiet w ciąży. Trybunał orzekał w sprawie zgodności:

- art. 260 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku - Kodeks postępowania karnego z art. 18 oraz art. 68 ust. 3 Konstytucji;

- § 33 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 stycznia 2004 roku w sprawie czynności administracyjnych związanych z wykonywaniem tymczasowego aresztowania oraz kar i środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności oraz dokumentowania tych czynności z art. 213 oraz z art. 249 § 3 pkt 7 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku - Kodeks karny wykonawczy oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji;

- art. 259 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku - Kodeks postępowania karnego w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości odstąpienia od tymczasowego aresztowania w sytuacji, gdy jest ono stosowane wobec kobiet w ciąży, z art. 18 oraz art. 68 ust. 3 Konstytucji.

Przepisy Kodeksu postępowania karnego nie wyłączają stosowania tymczasowego aresztowania w stosunku do kobiet w ciąży. Kodeks karny wykonawczy nie określa w sposób szczególny sytuacji prawnej kobiet w ciąży. Zgodnie z przepisami tymczasowe aresztowanie wykonuje się w aresztach śledczych. Kwestionowany art. 260 kodeksu postępowania karnego pozwala na zasadzie wyjątku na wykonywanie tymczasowego aresztowania poza aresztem śledczym, jeśli wymaga tego stan zdrowia oskarżonego. Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślał przed Trybunałem, że ustawodawca nie uwzględnił okoliczności, że tymczasowe aresztowanie może być również stosowane wobec kobiet w ciąży. W ocenie Rzecznika już sam fakt, że kobieta jest w ciąży, bez względu na stan zdrowia, obliguje władze publiczne w tym władzę wykonawczą do zapewnienia jej szczególnej, a więc ponadstandardowej opieki zdrowotnej. Zdaniem Rzecznika nie można przyjąć, że wymóg szczególnej opieki na kobietą ciężarną realizuje przepis odwołujący się do ogólnego stanu zdrowia.

Zgodnie z kwestionowanym przez Rzecznika Praw Obywatelskich przepisem rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości kobieta od 28 tygodnia ciąży nie podlega przyjęciu do aresztu śledczego. Zdaniem Rzecznika regulacja ta nie mieści się w granicach upoważnienia ustawowego. Minister Sprawiedliwości posiada bowiem jedynie upoważnienie do określenia czynności administracyjnych związanych z wykonaniem tymczasowego aresztowania z uwzględnieniem w szczególności zasady przyjmowania do aresztów śledczych. Nie zawiera natomiast umocowania dla ministra do określenia zasad przyjmowania do aresztu śledczego ani nie wyposaża organu władzy wykonawczej w uprawnienie do określenia czasu trwania ciąży, który uzasadnia jej przyjęcie do aresztu śledczego. Zdaniem Rzecznika taka regulacja nosi wszelkie cechy arbitralności.

Zgodnie z kwestionowanym przez Rzecznika art. 259 par.1 Kodeksu postępowania karnego, jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, gdy pozbawienie wolności spowodowałoby poważne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia oskarżonego albo pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla niego lub jego rodziny. Natomiast nie przewiduje możliwości odstąpienia od tymczasowego aresztowania w stosunku do kobiety w ciąży. Zdaniem Rzecznika nie powinno budzić wątpliwości, że w określonych sytuacjach pozbawienie wolności kobiety w ciąży może powodować zagrożenie nie tylko dla jej zdrowia i życia, ale i płodu. Regulując materię odstąpienia od stosowania tymczasowego aresztowania ustawodawca nie wypełnił swoich konstytucyjnych obowiązków – podkreślał Rzecznik Praw Obywatelskich przed Trybunałem.  Po przeprowadzeniu rozprawy Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:

- art. 259 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego jest zgodny z art. 18 oraz art. 68 ust. 3 Konstytucji.
- art. 260 ustawy - Kodeks postępowania karnego jest zgodny z art. 18 oraz art. 68 ust. 3 Konstytucji.
- § 33 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie czynności administracyjnych związanych z wykonywaniem tymczasowego aresztowania oraz kar i środków przymusu skutkujących pozbawienie wolności oraz dokumentowania tych czynności): a) jest zgodny z art. 249 § 3 pkt 7 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji, b) nie jest niezgodny z art. 213 ustawy - Kodeks karny wykonawczy.

Trybunał stwierdził, że zgodnie z art. 259 § 1 kodeksu postępowania karnego w obecnym stanie prawnym obowiązuje już nakaz odstąpienia od tymczasowego aresztowania kobiety w ciąży ze względu na to, że pociągałoby to za sobą wyjątkowo ciężkie skutki dla niej i dziecka, którego oczekuje. Jedynie dodatkowo i kumulatywnie może za tym przemawiać zły stan zdrowia oskarżonej. Ponadto, zdaniem Trybunału, to że zakwestionowany art. 260 kodeksu postępowania karnego nie gwarantuje każdej kobiecie ciężarnej (niezależnie od stanu zaawansowania ciąży i stanu zdrowia przyszłej matki) odbywania aresztu tymczasowego w odpowiednim zakładzie leczniczym, nie jest równoznaczne z pozbawieniem jej szczególnej, adekwatnej opieki zdrowotnej, ani opieki innego niż zdrowotny rodzaju, czy ochrony ze strony państwa. Trybunał podkreślił, że kobieta oczekująca dziecka, wobec której zastosowano tymczasowy areszt ma specjalny status prawny. Odstępstwa od zasad ogólnych przyznane przez prawodawcę kobietom ciężarnym powodują, że sytuacja kobiet w wielu aspektach jest lepsza niż innych osób pozbawionych wolności. W ocenie Trybunału, nie można przy tym nie dostrzec, że ustawodawca uwzględnił nie tylko konieczność zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej, ale także poprawę warunków bytowych tej kategorii tymczasowo aresztowanych, mając na względzie swoiste - tak w wymiarze materialnym, jak i emocjonalnym - potrzeby kobiet ciężarnych.

Sformułowany w § 33 rozporządzenia z 13 stycznia 2004 r. nakaz przyjmowania kobiet od 28 tygodnia ciąży do określonej kategorii aresztów śledczych (tj. takich, przy których funkcjonuje szpital z oddziałem mogącym zapewnić tym kobietom specjalistyczną opiekę lekarską) uznać można za regulację czynności administracyjnych związanych z wykonywaniem tymczasowego aresztowania. Organ, który wydał analizowane rozporządzenie (minister sprawiedliwości) ustanowił w zakwestionowanym przepisie zasadę przyjmowania do aresztów śledczych, nakazującą dostosowanie rodzaju aresztu do szczególnych potrzeb osadzanych kobiet w ciąży. W konsekwencji Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że § 33 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia z 13 stycznia 2004 r. jest zgodny z upoważnieniem ustawowym.
Wyrok jest ostateczny (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 lipca 2008 r., sygn. akt K 24/07).