Celem nowej ustawy jest uregulowanie funkcjonowania ogrodnictwa działkowego poprzez zapewnienie istnienia i rozwoju ogrodów jako elementu infrastruktury miast i gmin. Ustawa ma regulować zasady tworzenia, funkcjonowania i likwidacji ogrodów działkowych.

Konieczność uchwalenia nowej ustawy wynika z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 lipca 2012 r. (K 8/10, OTK-A 2012/7/78, Dz. U. poz. 837). W orzeczeniu tym Trybunał uznał za niezgodne z Konstytucją 22 artykuły ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o rodzinnych ogrodach działkowych (Dz. U. Nr 169, poz. 1419 ze zm.). Głównym motywem rozstrzygnięcia Trybunału było uznanie, iż narusza ustawę zasadniczą nadanie Polskiemu Związkowi Działkowców pozycji faktycznego monopolisty w obszarze ogrodów działkowych, chociażby poprzez przepis, zgodnie z którym grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub własność gminy, przeznaczone w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego pod pracownicze ogrody działkowe, przekazuje się nieodpłatnie w użytkowanie Polskiemu Związkowi Działkowców. Zdaniem Trybunału taka forma szczególnego, ustawowego uprzywilejowania jednego typu ogrodów działkowych funkcjonujących w Polsce, zapewnia PZD faktycznie monopolistyczną pozycję w stosunku do ogrodów tworzonych i funkcjonujących w ramach innych niż PZD organizacji zrzeszających działkowców. Te inne organizacje realnie tylko pretendują do istnienia. Ustawa o rodzinnych ogrodach działkowych oraz praktyka uniemożliwiają możliwość realnego tworzenia i funkcjonowania innych niż PZD towarzystw działkowców. Taki stan rzeczy przeczy zaś samej istocie wynikającej z art. 2 Konstytucji zasady demokratyzmu. Trybunał odroczył utratę mocy większości zakwestionowanych przepisów o 18 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw – t. j. do dnia 21 stycznia 2014 r.

Przedłożony projekt ma uregulować sytuację prawną ogrodów działkowych w sposób zgodny z wartościami konstytucyjnymi. Projekt zakłada likwidację Polskiego Związku Działkowców rozdysponowując mienie tej organizacji pomiędzy Skarb Państwa a gminy. Grunty, budynki i urządzenia znajdujące się w granicach ogrodu, niezbędne do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania ogrodu działkowego i przeznaczone do wspólnego korzystania przez działkowców, stają się mieniem właściciela gruntu (Skarbu Państwa bądź gminy). Pozostałe mienie przechodzi na Skarb Państwa i wchodzi w skład tworzonego Krajowego Funduszu Ogrodowego. Likwidacji podlega także Fundusz Rozwoju Rodzinnych Ogrodów Działkowych (FRROD), którego aktywa również zasilą Krajowy Fundusz Ogrodowy. Minister właściwy dla Skarbu Państwa powoła likwidatora mienia PZD i FRROD.

Zgodnie z projektem ogrody prowadzić będą stowarzyszenia ogrodowe zakładane przez działkowców z danego ogrodu. Przynależność do stowarzyszenia będzie dobrowolna. Stowarzyszenie będzie zawierało z właścicielem gruntu umowę o prowadzenie ogrodu, zawierającą między innymi zasady korzystania z gruntu, budynków i urządzeń znajdujących się w ogrodzie, a także wysokość opłat rocznych. Stowarzyszenie ogrodowe zawierać będzie też umowy o korzystanie z działki z działkowcami. W ściśle określonych przypadkach, w szczególności nie powołania przez działkowców stowarzyszenia ogrodowego lub nie wywiązywania się stowarzyszenia z obowiązków, właściciel gruntu przejmuje jego obowiązki, lub zleci je innemu podmiotowi.

Projekt przewiduje też powołanie funduszu ogrodowego w celu finansowania inwestycji na częściach wspólnych ogrodu. Fundusz powstaje dzięki wpływowi środków z pierwszej opłaty rocznej działkowców, zaś potem zasilany jest ze składek działkowców. Fundusz, przy realizacji inwestycji może aplikować o wsparcie do Krajowego Funduszu Ogrodowego. Ten zaś powstanie – jak wskazano wyżej – ze środków byłego PZD oraz ze spieniężenia przez likwidatora majątku PZD.

Działkowcy, według projektu, zachowują prawa do swoich altan, obiektów gospodarczych i innych budowli. Projekt chroni prawa działkowców do dalszego korzystania z działek – poprzez wprowadzenie w stosunku do gruntów, na których w dniu wejścia w życie ustawy istnieją ogrody działkowe, obowiązku zawarcia przez właścicieli ze stowarzyszeniami ogrodowymi reprezentującymi działkowców bezterminowych umów na prowadzenie ogrodów. Likwidacja ogrodów będzie możliwa jedynie w celu realizacji inwestycji celu publicznego, lub innego celu zapisanego w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. W obu tych przypadkach właściciel gruntu będzie miał obowiązek zapewnienia działkowcom działek w innych ogrodach lub odtworzenia ogrodu w innym miejscu. Ponadto, we wszystkich przypadkach likwidacji ogrodu, właściciel gruntu będzie musiał wypłacić odszkodowanie za utracone mienie i poniesione nakłady na inwestycje wspólne.

Ograniczenie władztwa gmin i Skarbu Państwa nad swoimi gruntami rozciąga się także na pobieranie pożytków z mienia. U stawa zwalnia nieruchomości gruntowe, a także budynki posadowione i użytkowane zgodnie z prawem, z podatków i opłat lokalnych. Ogranicza też opłaty roczne, jakie działkowcy będą zobowiązani płacić na rzecz właściciela gruntu do kwoty nie większej niż pięciokrotność wysokości podatku rolnego ustalonego, jak dla użytku rolnego.

W projekcie starano się rozwiązać również problem "byłych właścicieli", którzy odzyskali już, lub w przyszłości odzyskają, tytuł prawny do gruntów, na których obecnie funkcjonują ogrody działkowe. Będą oni mogli przejąć władztwo nad gruntem po 2 latach od jego odzyskania, lub wejścia w życie niniejszej ustawy. Pozwoli to z jednej strony na uporządkowany proces likwidacji działek, zaś z drugiej strony da działkowiczom czas na poszukiwanie dla siebie miejsca w innych ogrodach, a także na rozmowy z gminą o ewentualności utworzenia nowego ogrodu.

Projekt wprowadza nowe narzędzie do walki z działkowcami łamiącymi zakaz wykorzystywania działki do celów mieszkaniowych albo prowadzenia działalności gospodarczej. Wójt, burmistrz, prezydent będą mogli co rok nakładać kary pieniężne na takich działkowców w wysokości do trzykrotności (łamanie zakazu zamieszkiwania) lub do pięciokrotności (łamanie zakazu działalności gospodarczej) podatku od nieruchomości liczonego dla budynku, w którym prowadzi się działalność gospodarczą.

Projekt zawiera propozycję daty wejścia w życie l stycznia 2014 roku.

Należy nadmienić, iż w Sejmie znajdują się jeszcze dwa projekty nowej ustawy o ogrodach działkowych – obywatelski projekt ustawy o ogrodach działkowych (druk sejmowy nr 1204) oraz projekt ustawy o ogrodach działkowych przedłożony przez posłów Solidarnej Polski (druk sejmowy nr 1148).