Ministerstwo Sprawiedliwości postawiło sobie za cel dokonanie szeregu zmian w zakresie prawa i procedury cywilnej w celu jej poprawienia i przyspieszenia.   W planie pracy Rady Ministrów na 2008 rok znajduje się m.in. projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw – dotyczący wprowadzenia do polskiego systemu prawnego „elektronicznego postępowania upominawczego” oraz „elektronicznego postępowania nakazowego”. Opracowane zostały aktualnie założenia tego projektu, który zostanie przedłożony Radzie Ministrów w maju 2008 roku. Celem tych projektów jest przyspieszenie i uproszczenie postępowania nakazowego i upominawczego.

Postępowanie elektroniczne nie tylko usprawni działania sądów, ale przede wszystkim ułatwi stronom dostęp do sądu poprzez wykorzystanie elektronicznych środków komunikacji. Daleko idącym udogodnieniem dla powoda będzie możliwość złożenia pozwu na elektronicznym formularzu, który po skutecznym wypełnieniu, bezzwłocznie wpłynie do „e – sądu”, inicjując postępowanie. Jest to rozwiązanie nowoczesne i praktykowane w niektórych wysoko rozwiniętych krajach. Ograniczeniu podlegać będą koszty przesyłki i jej czas, a także czynności techniczne związane z ekspediowaniem i przyjęciem przesyłki. Również dalsze czynności będą podejmowane przy wykorzystaniu elektronicznego sposobu przekazu.

Wedle założeń projektu nowego postępowania odrębnego – „elektronicznego postępowania upominawczego” – utworzony zostanie jeden „e – sąd” jako wydział cywilny sądu rejonowego, który rozpoznawać będzie sprawy tylko i wyłącznie w nowym postępowaniu odrębnym, bez względu na wartość przedmiotu sporu, z obszaru całego kraju. Zakres przedmiotowy nowego postępowania odpowiadał będzie zakresowi tradycyjnego postępowania upominawczego, tj. aby mogły w nim być dochodzone roszczenia pieniężne. W elektronicznym postępowaniu upominawczym byłyby również rozpoznawane sprawy gospodarcze, jednakże z wyłączeniem stosowania przepisów k.p.c. o postępowaniu odrębnym. Zakres podmiotowy postępowania ma być nieograniczony, tj. nie ma szczególnych wymogów, jeśli chodzi o to, kto może być powodem czy pozwanym. Jest to postępowanie fakultatywne, co oznacza, że powód ma wybór, czy dochodzić swoich roszczeń drogą tradycyjną, czy skorzystać z postępowania elektronicznego.

Przedstawiając w uproszczeniu model projektowanego postępowania, należy wskazać, iż osoba zamierzająca wystąpić do sądu z powództwem, będzie wypełniać stosowny formularz pozwu na stronie internetowej „e-sądu”, który zostanie zapisany na serwerze „e-sądu”. Z momentem prawidłowego wypełnienia formularza i dokonania opłaty nastąpi wszczęcie postępowania. W razie uznania przez sąd, że zachodzą ku temu podstawy, będzie wydawany nakaz zapłaty, który wraz z pozwem, po wydrukowaniu, zostanie doręczony pozwanemu. O ile pozwany nie wniesie sprzeciwu, nakaz się uprawomocni. Odpis nakazu zapłaty zostanie doręczony powodowi w postaci papierowej po jego uprawomocnieniu się.  Oczywistą konsekwencją tego, że pozew w projektowanym postępowaniu ma być wnoszony w postaci dostępnego on-line formularza, a następnie zapisywany na serwerze sądu, jest to, że akta sprawy w „e-sądzie” będą elektroniczne, a powód będzie miał możliwość wglądu do nich po stosownym zalogowaniu się.

Opłaty od pozwu wnoszone będą jednocześnie przy wypełnianiu jego formularza. W tym zakresie zamierza się wykorzystać możliwość szeroko zaawansowanych technik przyjętych w handlu elektronicznym. System sam, w zależności od wskazanej przez powoda wartości przedmiotu sporu, wyliczy stosowną opłatę i będzie informował o jej wysokości oraz umożliwiał dokonanie płatności on – line.  Zasadnicze znaczenie ma to, że w elektronicznym postępowaniu nie będzie zachodziła potrzeba przedstawiania sądowi dowodów. Podstawą orzekania przez sąd będą dowody i okoliczności wskazane przez powoda w pozwie, co łączyć się będzie z obowiązkiem dokładnego ich opisania, pod rygorem utraty możności powoływania się w dalszym postępowaniu na dowody nieopisane. Z kolei powołanie się na dowód nieistniejący rodzić będzie analogiczną odpowiedzialność karną, jak w przypadku „sfabrykowania” dowodów papierowych.

Identyfikacja powoda następowała będzie poprzez login i hasło służące korzystaniu z konta osobistego na internetowym portalu sądowym, które będzie niezbędne do wszczynania postępowań.  Doręczanie powodowi wszelkiej korespondencji następować będzie w formie elektronicznej, za wyjątkiem doręczenia mu w formie papierowej odpisu nakazu zapłaty po jego uprawomocnieniu.

Kolejne prace Ministerstwa Sprawiedliwości zmierzające do wprowadzenia „ułatwień elektronicznych” skupiają się na:

* zmianie Ustawy o rejestrze zastawów – w celu wprowadzenia możliwości składania elektronicznych wniosków do wydziałów rejestru zastawów i uzyskiwanie tą drogą odpowiedzi;
* Ustawie o księgach wieczystych i hipotece – w celu stworzenia elektronicznego dostępu do wydziałów ksiąg wieczystych poprzez: obsługę elektronicznych wniosków o wgląd do księgi wieczystej, możliwość zapoznania się poprzez Internet z treścią księgi wieczystej, obsługę elektronicznych wniosków o wydanie odpisu księgi wieczystej, możliwość uzyskania poprzez Internet odpisu księgi wieczystej, obsługę elektronicznych wniosków o wpis do księgi wieczystej i elektroniczny dostęp do informacji o stanie spraw prowadzonych przez wydziały ksiąg wieczystych objęte systemem Nowej Księgi Wieczystej;
* zmianie Ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym – w celu wprowadzenia zapisu umożliwiającego ujawnienie w sieci Internet podmiotów wpisanych do KRS – wobec których została ogłoszona upadłość lub toczy się postępowanie likwidacyjne.

(Źródło: KW/MS)