Pozycja władzy sądowniczej w stosunku do Ministra Sprawiedliwości uległa osłabieniu z uwagi na jego stale rosnącą pozycję. Dzieje się tak głównie na skutek zmienionego Prawa o ustroju sądów powszechnych, które przyznaje Ministrowi Sprawiedliwości szerokie kompetencje oddziaływujące bezpośrednio na funkcjonowanie sądów.
Szczególnie widoczne jest to w usytuowaniu nowo powołanych Dyrektorów sądów podległych bezpośrednio Ministrowi Sprawiedliwości, a nie Prezesowi sądu, w którym Dyrektor ten jest zatrudniony. Ustawa przewiduje także nowe instrumenty kontroli sędziów, takie jak oceny pracy sędziego, której kryteria wskazane są jedynie w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości a nie w ustawie.
Likwidacja sądów
W 2012 r. Minister Sprawiedliwości, wbrew zdecydowanemu sprzeciwowi sędziów, Krajowej Rady Sądownictwa, adwokatury, społeczności lokalnych i polityków wszystkich partii oprócz rządzącej, zdecydował o likwidacji 79 z 300 sądów rejonowych w Polsce, usprawiedliwiając to koniecznością wzrostu ich efektywności, także poprzez większą elastyczność w przesuwaniu sędziów. Decyzja ta została zaskarżona przez Krajową Radę Sądownictwa do Trybunału Konstytucyjnego, kwestionując kompetencje do tworzenia i znoszenia sądów w drodze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości. Trybunał Konstytucyjny potwierdził jednak prawo Ministra Sprawiedliwości do tworzenia mapy sadów. W opinii wielu konstytucjonalistów decyzja ta stanowić może zagrożenie dla równowagi sił w trójpodziale władz, ponieważ wzmacnia pozycję władzy wykonawczej w stosunku do władzy sądowniczej.
Wynagrodzenia
Konstytucja Polski stanowi, że sędziowie powinni mieć zapewnione stosowne warunki pracy i otrzymywać godne wynagrodzenie adekwatne do wielkości powierzonych im zadań.
W 2009 r. w wyniku powszechnych protestów sędziów i prokuratorów, przy wsparciu organizacji międzynarodowych, utworzony został nowy system wynagradzania sędziów. Od tego czasu wynagrodzenie sędziów i prokuratorów stało się niezależne od arbitralnej decyzji władzy wykonawczej i powiązane zostało z przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem. Ustawa przewiduje mnożniki, które określają wynagrodzenie sędziów w zależności od zajmowanego stanowiska w instancji, przy uwzględnieniu stażu pracy. Dzięki temu rozwiązaniu wynagrodzenia sędziów znacząco wzrosły w 2009 r. i zauważalny był także ich wzrost w 2010 i 2011 r.
W 2011 r. Parlament przyjął ustawę, która “zamrażała” wynagrodzenia na 2012 r. łamiąc zasadę, że wynagrodzenia sędziów uzależnione są od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, co tłumaczono globalnym kryzysem. Skutkowało to obliczaniem wynagrodzenia według poziomu z roku 2011. Ustawa „zamrażająca” zaskarżona została przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do Trybunału Konstytucyjnego, lecz orzekł on, że zamrożenie wynagrodzenia usprawiedliwione było trudną sytuacją finansową państwa. Trybunał Konstytucyjny wskazał także, że bardzo krótkie vacatio legis (tylko dwudniowe) zastosowane w tej zmianie, nie łamie konstytucji, albowiem sędziowie dużo wcześniej z mediów mogli dowiedzieć się, że taki mechanizm zostanie zastosowany.
Szkolenia
Prawo przewiduje praktycznie niczym nie ograniczone kompetencje Ministra Sprawiedliwości nad Krajową Szkołą Sądownictwa i Prokuratury odpowiedzialną za aplikacje i szkolenia ustawiczne. Szkoła podlega Ministrowi, co stanowi ustawa oraz statut Szkoły. Minister Sprawiedliwości ma prawo powoływać Dyrektora Szkoły i członków Rady Programowej. Minister Sprawiedliwości zatwierdza statut Szkoły, który zawiera m.in. program szkoleń. Połączenie tych wszystkich kompetencji powoduje, że zarówno szkoła jak i system szkoleń w pełni zależne są od Ministerstwa Sprawiedliwości.
Awanse
Kryteria stanowiące podstawę awansu sędziów powinny być obiektywne i oparte na przepisach prawa lub ustanowione przez niekwestionowane autorytety. Powinny być oparte na ocenie merytorycznej, z uwzględnieniem kwalifikacji, umiejętności i zdolności podejmowania decyzji w rozstrzyganiu spraw. Prawo o ustroju sadów powszechnych nie ustanawia kryteriów pozwalających oceniać sędziów kandydujących na wolne stanowiska sędziowskie w wyższej instancji. Awanse sędziów oparte są często o niejasne kryteria i „popularność” kandydatów.
Długość postępowania sądowego
Ważnym problemem dotykającym polskie sądownictwo jest długość toczących się postępowań sądowych we wszystkich dziedzinach prawa oraz trudność w wyegzekwowaniu orzeczeń sądowych. Głównymi czynnikami mającymi wpływ na sprawność postępowań i ich długość to:
- bardzo sformalizowana procedura, w szczególności w sprawach karnych,
- bardzo szeroka jurysdykcja,
- braki wykwalifikowanej pomocy administracyjnej takiej jak sekretarze sądowi, asystenci,
- zbyt wiele pozasądowych zadań nakładanych na sędziów.
Źródło: www.iustitia.pl, stan z dnia 27 maja 2013 r.