Helsińska fundacja pyta ministra sprawiedliwości o odmowy uznania za osobę pokrzywdzoną

HFPC wystosowała pismo do Ministra Sprawiedliwości dotyczące odmów nadawania statusu osoby pokrzywdzonej w sprawach o popełnienie przestępstwa przeciwko dobru ogólnemu. W związku ze zróżnicowaną praktyką organów procesowych oraz zbyt wąską definicją pokrzywdzonego, HFPC zwróciła się z prośbą o zajęcie stanowiska i podjęcie stosownych działań w tej sprawie.

HFPC wskazała, że zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie przyjmuje się, że wyrażoną w art. 49 k.p.k. definicję pokrzywdzonego należy odczytywać w związku z przepisami prawa karnego materialnego, które decydują o tym, czyje dobro prawne zostało w konkretnej sprawie naruszone lub zagrożone przestępstwem. W rezultacie, o fakcie bycia pokrzywdzonym nie decyduje naruszenie dobra  określonej osoby  lecz naruszenie dobra chronionego przez odpowiedni przepis ustawy. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego tak rozumiana definicja pokrzywdzonego zapobiega nadmiernemu „rozmyciu" pojęcia zdefiniowanego w art. 49 § 1 k.p.k. Ponadto ma na celu ograniczenie sytuacji, gdy niemal nieograniczony krąg podmiotów mógłby powoływać się na fakt naruszenia bądź tylko zagrożenia ich dobra prawnie chronionego przez czyn przestępny.

HFPC wyraziła obawę, że przyjęta w orzecznictwie i doktrynie materialna definicja pokrzywdzonego może prowadzić w praktyce do naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji RP poprzez ograniczenie prawa do sądu osobom mogącym ponieść poważne, negatywne konsekwencje określonego czynu. Ponadto, HFPC wskazała, że wątpliwości organów procesowych co do zakresu definicji pokrzywdzonego rzutują nie tylko na kwestię samego przyznania statusu pokrzywdzonego, ale mogą skutkować również odebraniem tego statusu na późniejszym etapie postępowania. 

W opinii HFPC koniecznym jest zastanowienie się nad rozwiązaniem, które doprowadziłoby do zapewnienia prawa do sądu osobom, ponoszącym istotne, konkretne, negatywne konsekwencje przestępstwa naruszającego dobro ogółu. Fundacja przedstawiła przykładowe kierunki zmian postulowane przez zwolenników nowelizacji obowiązujących przepisów, pozostawiając ich ocenę pod rozwagę Ministra Sprawiedliwości.

Jednym z proponowanych rozwiązań jest rozszerzenie definicji pokrzywdzonego poprzez pozostawienie sądowi oraz prokuratorowi samodzielnego ustalenia w kontekście konkretnej sprawy zakresu osób pokrzywdzonych przez przestępstwa przeciwko dobru ogółu. W konsekwencji decyzję w tym przedmiocie podejmowałby organ procesowy na podstawie szczegółowej analizy sprawy. 

Kolejną możliwością jest rozszerzenie prawa do podejmowania określonych czynności procesowych również na osoby, zawiadamiające o popełnieniu przestępstwa. HFPC przytoczyła także wyrażoną w odpowiedzi Ministerstwa Sprawiedliwości na jedną z interpelacji poselskich propozycję dodania do art. 49 k.p.k. § 2a w brzmieniu: „W przypadku gdy podstawowym przedmiotem ochrony jest dobro prawne o charakterze ogólnym, organy prowadzące postępowanie zobowiązane są badać, czy przestępstwo jednocześnie nie narusza lub nie zagraża indywidualnemu dobru podmiotów, o których mowa w § 1 i 2”. 

Mimo powyższych postulatów, najnowszy projekt ustawy o zmianie ustawy - kodeks postępowania karnego, sporządzony przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego, nie przewiduje zmiany art. 49 k.p.k.