Dyrektywa 2008/115/WE w sprawie powrotów określa wspólne normy i procedury stosowane przez państwa członkowskie w odniesieniu do wydalania obywateli państw trzecich nielegalnie przebywających na ich terytorium. Obywatele ci mogą, pod pewnymi warunkami, zostać umieszczeni w ośrodku detencyjnym przez okres nieprzekraczający co do zasady sześciu miesięcy w celu zagwarantowania prawidłowego przebiegu ich wydalenia.
Mehmet Arslan, obywatel turecki, został zatrzymany przez czeską policję z powodu nielegalnego pobytu i został wobec niego zastosowany środek detencyjny. Następnego dnia władze czeskie wydały decyzję o jego wydaleniu i na mocy drugiej decyzji, wydanej kilka dni później, okres stosowania wobec niego środka detencyjnego został przedłużony do 60 dni z tego względu, że można było domniemywać, iż M. Arslan nie zastosuje się do decyzji o wydaleniu. W drugiej decyzji wyjaśniono między innymi, że zainteresowany dostał się potajemnie na obszar Schengen unikając kontroli granicznej, że przebywał następnie w Austrii i w Republice Czeskiej bez dokumentu podróży ani wizy. Poza tym z decyzji tej wynika, że M. Arslan był już przesłuchiwany przez policję w 2009 r. na terytorium greckim, gdyż posługiwał się podrobionym paszportem i że w konsekwencji został deportowany do swojego kraju pochodzenia i zarejestrowany w systemie informacyjnym Schengen jako osoba, której należy odmówić wstępu do państw strefy Schengen od dnia 26 stycznia 2010 r. do dnia 26 stycznia 2013 r. Tego samego dnia, w którym wydano tę decyzję, M. Arslan złożył wniosek o udzielenie azylu. W okresie badania tego wniosku stosowanie środka detencyjnego zostało przedłużone o 120 dni.
M. Arslan zakwestionował przed sądami czeskimi zgodność z prawem tej ostatniej decyzji o przedłużeniu stosowania wobec niego środka detencyjnego. W międzyczasie środek ten został uchylony, ponieważ upłynął maksymalny 6-miesięczny okres stosowania tego środka, a ponadto oddalony został złożony przez niego wniosek o udzielenie azylu.
Le Nejvyšší správní soud (najwyższy sąd administracyjny, Republika Czeska), przed którym zawisł spór, skierował do Trybunału pytanie, czy można zgodnie z prawem utrzymać w mocy wobec osoby ubiegającej się o azyl środek detencyjny do celów jej wydalenia z terytorium Unii Europejskiej z powodu nielegalnego pobytu.
W ogłoszonym wczoraj wyroku Trybunał stwierdził po pierwsze, że osoba ubiegająca się o azyl ma prawo do pozostawania na terytorium państwa członkowskiego właściwego dla rozpatrzenia złożonego przez nią wniosku o udzielenie azylu przynajmniej do czasu, kiedy złożony przez nią wniosek zostanie oddalony w pierwszej instancji. W konsekwencji w okresie tym nie może być ona uważana za osobę nielegalnie przebywającą w tym państwie. Trybunał uszczegółowił w tym kontekście, że państwa członkowskie mogą nawet rozszerzyć zakres tego prawa, zezwalając osobie ubiegającej się o azyl na pozostanie na terytorium danego państwa członkowskiego do czasu wydania ostatecznej decyzji w przedmiocie złożonego przez nią wniosku.
Następnie Trybunał podkreślił, że do państw członkowskich należy obecnie określenie, z poszanowaniem zobowiązań ciążących na nich na mocy prawa międzynarodowego oraz prawa Unii, względów, dla których wobec osoby ubiegającej się o azyl może zostać zastosowany lub utrzymany w mocy środek detencyjny. W tym kontekście Trybunał zauważył, że w omawianej sprawie wobec M. Arslana zastosowano środek detencyjny ze względu na jego zachowanie wzbudzające obawę, że w braku zastosowania tego środka uciekłby on oraz ponieważ wydawało się, że wniosek o udzielenie azylu został przez niego złożony wyłącznie w celu opóźnienia, względnie uniemożliwienia wykonania decyzji o powrocie, której jest adresatem. Okoliczności te mogą więc rzeczywiście uzasadnić utrzymanie w mocy środka detencyjnego względem niego nawet po złożeniu wniosku o udzielenie azylu. Zastosowanie tego środka detencyjnego nie wynika bowiem ze złożenia wniosku o udzielenie azylu, lecz z okoliczności charakteryzujących indywidualne zachowanie tego wnioskodawcy przed oraz w momencie złożenia tego wniosku. Ponadto utrzymanie w mocy tego środka okazuje się w tych warunkach obiektywnie niezbędne, aby uniknąć sytuacji, w której zainteresowany uniknie definitywnie wydalenia z terytorium Unii i, w związku z tym, dla zagwarantowania skuteczności przepisów dotyczących powrotu nielegalnie przebywających osób.
W końcu Trybunał wyjaśnił, że sama okoliczność, iż osoba ubiegająca się o azyl w chwili złożenia przez siebie wniosku jest adresatem decyzji o powrocie i że jest względem niej stosowany środek detencyjny nie pozwala przypuszczać, że osoba ta złożyła ten wniosek jedynie w celu opóźnienia lub uniemożliwienia wykonania decyzji o powrocie. Ewentualne nadużycie związane ze złożeniem wniosku o udzielnie azylu musi być zatem badane w każdym przypadku indywidualnie. Organy krajowe muszą również ocenić, czy utrzymanie w mocy środka detencyjnego wobec osoby ubiegającej się o azyl jest obiektywnie niezbędne i proporcjonalne.
Tak wynika z wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30 maja 2013 r. w sprawie C-534/11 Mehmet Arslan przeciwko Policie ČR, Krajské ředitelství policie Ústeckého kraje, odbor cizinecké policie.