Serial, choć opowiada historię sprzed lat, ukazuje problem, z którym ofiary stalkingu, zwłaszcza mężczyźni, zderzają się do dziś: bagatelizowanie zjawiska przez otoczenie, a co gorsza – przez organy ścigania. Z tego punktu widzenia jego niegasnąca popularność jest niezwykle pożyteczna: powaga problemu, jakim jest stalking i konsekwencje, jakie niesie dla jego ofiary, zdecydowanie zasługuje na nagłośnienie, dyskusję i zmianę mentalności na miarę tej wywołanej przez ruch #metoo.
Czytaj: Stalking - nadal nie jest łatwy do udowodnienia, ważne by nękanie było uporczywe >>
Czym jest stalking?
Stalking (ang. podchody, śledzenie, tropienie, prześladowanie) to przestępstwo polegające na uporczywym nękaniu innej osoby lub osoby dla niej najbliższej, wzbudzającym u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie naruszające jej prywatność. Kodeks karny przewiduje za to karę pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do ośmiu lat.
Czytaj w LEX: Stalking w orzecznictwie sądów >
Prześladowcze zachowania stalkerów są bardzo różnorodne i mogą obejmować:
- uporczywe wiadomości tekstowe, maile, telefony, nagrania na pocztę głosową,
- głuche telefony,
- przesyłanie wiadomości znieważających, poniżających, budzących niepokój lub zawierających groźby karalne,
- cyberstalking – śledzenie aktywności ofiary w Internecie,
- fizyczne śledzenie,
- wykonywanie z ukrycia lub jawnie zdjęć lub filmów, niekiedy wykorzystywanych następnie w nękających wiadomościach,
- aranżowanie spotkań w miejscach, gdzie ofiara regularnie bywa – okolice miejsca zamieszkania, pracy, placówek oświatowych dzieci, ulubiona kawiarnia,
- nachodzenie w miejscu zamieszkania lub pracy,
- wysyłanie niechcianych prezentów,
- przesyłanie anonimów lub przedmiotów mających wzbudzać lęk, poczucie poniżenia czy obrzydzenie,
- niszczenie mienia, najczęściej w postaci różnego rodzaju aktów wandalizmu: uszkodzenie auta, malowanie obraźliwych rysunków czy tekstów,
- wykorzystywanie jako narzędzie nękania osób trzecich, instytucji i organów państwowych,
- kierowanie opisywanych wcześniej działań do osób najbliższych prześladowanego: partnera, rodziców, a nawet dzieci,
- akty przemocy fizycznej lub seksualnej.
Kiedy zachowanie stalkera jest przestępstwem
Kodeks karny wymaga, aby nękanie ze strony stalkera było "uporczywe", nie definiując jednak dokładnie, na czym ta uporczywość ma polegać. Niemniej, zachowanie musi być powtarzalne, nieustępliwe i utrzymywać się w czasie. W praktyce organy ścigania stosują różne kryteria, co prowadzi do problemów, zwłaszcza gdy działania stalkera są powtarzalne i inwazyjne, ale jeszcze stosunkowo krótkotrwałe. Zachowania muszą wzbudzać u ofiary poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie naruszające jej prywatność. Poczucie zagrożenia może polegać zarówno na obawach ofiary o eskalację zachowań stalkera i posunięcie się do fizycznego zamachu, ale także na braku poczucia bezpieczeństwa związanym wrażeniem osaczenia przez stalkera. Poczucie poniżenia będzie efektem działań polegających na naruszaniu godności prześladowanego, wyszydzaniu, szkalowaniu go wobec innych osób, upokarzaniu. Poczucie udręczenia jest konsekwencją sprawianych cierpień, zwłaszcza psychicznych i doprowadzenia jego działaniami do poczucia wyczerpania, umęczenia, determinującego funkcjonowanie ofiary.
Subiektywne odczucia ofiary muszą być ponadto uzasadnione okolicznościami. Oznacza to, że według obiektywnych kryteriów każdy człowiek o porównywalnych do ofiary cechach psychicznych i intelektualnych, w podobnych warunkach, znalazłby się w analogicznym stanie emocjonalnym.
Stalking może również polegać na istotnym naruszaniu prywatności, czyli różnego rodzaju ingerencjach w życie prywatne lub rodzinne pokrzywdzonego, publicznym ujawnianie faktów z tych sfer lub grożeniu ich ujawnieniem, naruszaniu miru domowego czy nachodzeniu osób najbliższych.
W kontaktach z organami ścigania bardzo ważne jest jak najpełniejsze wykazanie, że wszystkie kryteria uznania zachowań sprawcy za przestępstwo zostały spełnione. Konieczne jest dokładne opisanie wszystkich okoliczności zarówno w zawiadomieniu, jak i złożonych zeznaniach oraz przedstawienie dowodów zarówno na zachowania stalkera, jak i na ich wpływ na stan emocjonalny i funkcjonowanie ofiary.
Wzory dokumentów:
- Wniosek o wydanie wyroku skazującego na posiedzeniu w sprawie o przestępstwo stalkingu >
- Akt oskarżenia w sprawie o przestępstwo stalkingu skutkujące targnięciem się pokrzywdzonej na własne życie >
Dlaczego kroki prawne są ważne?
Efekt działań prawnych jest uzależniony od typu stalkera i jego osobowości oraz głębokości zaburzeń, jeśli takie występują. W niektórych przypadkach już samo pismo z kancelarii prawnej może skutecznie zatrzymać stalking. Czasem dzieje się to dopiero na kolejnych etapach postępowania – po wezwaniu na policję, przedstawieniu zarzutów, wniesieniu aktu oskarżenia i wreszcie wyroku. Pokrzywdzony może również uzyskać ochronę przed działaniami stalkera już w toku postępowania, na długo zanim dojdzie do wydania wyroku. Prokurator lub sąd mogą na czas trwania postępowania oddać podejrzanego stalkera pod dozór policji połączony z zakazem kontaktowania się z pokrzywdzonym lub z innymi osobami, zakazem zbliżania się do określonych osób na wskazaną odległość, zakazem przebywania w określonych miejscach, a także z innymi ograniczeniami swobody (np. zakazem publikowania komentarzy odnoszących się do pokrzywdzonego w mediach społecznościowych). W przypadku naruszenia takiego zakazu w czasie trwania postępowania organ ma obowiązek zastosować skuteczniejszy środek zapobiegawczy, nie wyłączając tymczasowego aresztowania.
Zakaz kontaktowania się, zbliżania i przebywania w określonych miejscach może zostać orzeczony również w wyroku skazującym jako tzw. środek karny, obok kary głównej.
Kary pozbawienia wolności orzekane za stalking są w praktyce stosunkowo niskie, jednak zawieszenie wykonania kary wobec stalkera na wystarczająco długi okres próby (maksymalnie trzy lata) może być bardzo skuteczne. Sąd może nałożyć na ten czas na stalkera dodatkowe obowiązki, takie jak:
- informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
- przeproszenie pokrzywdzonego,
- poddanie się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji,
- uczestnictwo w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
- powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających lub poddania się terapii uzależnień, jeśli nadużywanie określonych substancji stanowiło tło stalkingu,
- powstrzymanie się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
- powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób,
- innego stosownego postępowania w okresie próby, które może zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.
- Pokrzywdzony może również żądać orzeczenia przez Sąd od stalkera obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem oraz zadośćuczynienia za doznane cierpienia. Finansowe konsekwencje wyroku, oprócz rekompensaty dla pokrzywdzonego, stanowią dodatkowy czynnik zniechęcający dla stalkera.
- Jeśli w toku postępowania opinie biegłych wykażą, że stalker nie powinien odpowiadać karnie ze względu na chorobę psychiczną, sąd może zastosować środki zabezpieczające, takie jak elektroniczna kontrola miejsca pobytu, terapia, terapia uzależnień lub pobyt w zakładzie psychiatrycznym. Jako środek zabezpieczający wobec niepoczytalnego sprawcy można orzec również zakaz kontaktowania się, zbliżania i przebywania w określonych miejscach.
Polskie przepisy karne dają szerokie możliwości ochrony przed stalkingiem. Kluczem do ich efektywnego wykorzystania jest podjęcie odpowiednich działań, które zwiększą szanse na prawidłową reakcję ze strony organów ścigania.
Czytaj w LEX: Modyfikacja prawnokarnego modelu zwalczania przestępstwa stalkingu >
Co zrobić, jeśli doświadczasz nękania?
- Nie kontaktuj się ze stalkerem. Nie odpowiadaj na wiadomości, nie odbieraj i nie odrzucaj połączeń. Stalker dąży do utrzymania połączenia z ofiarą i każda sygnał, że działanie zostało choćby odnotowane przez prześladowanego napędzi go do dalszych działań. Wykorzystuj narzędzia redukujące działania stalkera: wyciszanie lub blokowanie połączeń, filtry i reguły w skrzynce e-mail.
- Jeden raz i za pośrednictwem osoby trzeciej, najlepiej prawnika, zakomunikuj w formalny, prosty, jasny i stanowczy sposób, że żądasz zaprzestania zachowań stalkera i zapowiedz podjęcie kroków prawnych w przypadku kontynuacji działań.
- Jeśli stalkerem jest osoba, z którą musisz mieć kontakt (były partner, z którym masz dzieci, członek rodziny, współpracownik) – wypróbuj technikę szarej skały (grey rock method).
- Dokumentuj każdy przejaw działalności stalkera – archiwizuj wiadomości i maile, wykonuj print screeny, rób notatki.
- Poinformuj o sytuacji osoby z Twojego otoczenia: osoby najbliższe, zaufanego sąsiada, pracodawcę, ochronę.
- Poszukaj porady prawnej i psychologicznej u specjalistów od stalkingu, którzy doradzą Ci najlepszy w danych okolicznościach model działania.
Urszula Piątkowska-Banach, adwokat Dział Prawa Karnego i Compliance Kancelaria Kopeć Zaborowski
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
