Wstęp
Co do zasady – warunkiem przejścia na emeryturę jest osiągnięcie określonego wieku (wiek emerytalny) oraz posiadanie odpowiedniej długości okresów składkowych i nieskładkowych.
Powszechny wiek emerytalny wynosi 60 lat dla kobiet oraz 65 lat dla mężczyzn.
Jednak, dla określonej grupy osób – osób zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – została przewidziana możliwość przejścia na emeryturę w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny.
Jak zostało już powyżej wskazane – osobami, uprawnionymi do skorzystania z emerytury w obniżonym wieku emerytalnym są osoby zatrudnione w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Do osób tych zaliczają się także nauczyciele, gdyż wykonywanie zawodu nauczyciela uważa się za pracę w szczególnym charakterze (stanowi o tym art. 32 ust. 3 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS - Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm. oraz art. 86 Karty Nauczyciela - Dz. U. z 2006 r. Nr 97 poz. 674 z późn. zm.).
Z emerytury w obniżonym wieku emerytalnym mogą skorzystać nauczyciele urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 r. oraz nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r. Dla obu wskazanych grup wiekowych warunki skorzystania z emerytury w obniżonym wieku emerytalnym zostały określone odrębnie.
Regulacje dotyczące przejścia nauczycieli na emeryturę w obniżonym wieku zawarte zostały w następujących przepisach prawa:
- ustawie o emeryturach i rentach z FUS (art. 32 dotyczy nauczycieli urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., natomiast art. 46 – nauczycieli urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r.);
- rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.).
 
Nauczyciele, którzy mogą skorzystać z możliwości przejścia na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym
Jak stanowi art. 32 ust. 3 pkt 5 ustawy o FUS – w celu ustalenia uprawnień do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy – Karta Nauczyciela, który obejmuje:
- nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w:
  • publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli;
  • zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich oraz rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych;
  • publicznych kolegiach pracowników służb społecznych;
  • publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych przed dniem 21 sierpnia 2003 r.;
  • przedszkolach publicznych, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego;
  • przedszkolach niepublicznych, niepublicznych placówkach oraz szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych oraz niepublicznych placówkach;
- nauczycieli mianowanych i dyplomowanych zatrudnionych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w: urzędach organów administracji rządowej, kuratoriach oświaty; specjalistycznej jednostce nadzoru, Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i okręgowych komisjach egzaminacyjnych; oraz w organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich, rodzinnymi ośrodkami diagnostyczno-konsultacyjnymi oraz szkołami przy zakładach karnych, na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych;
- nauczycieli zatrudnionych w publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej;
- nauczycieli urlopowanych na podstawie ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm.);
- pracowników zatrudnionych u pracodawców (innych niż wymienieni powyżej w pkt 1-7), pełniących funkcję instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz kierowników praktycznej nauki zawodu, posiadających kwalifikacje określone dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu oraz wykonujących pracę dydaktyczną i wychowawczą w wymiarze przewidzianym dla tych nauczycieli;
- pracowników zatrudnionych w Ochotniczych Hufcach Pracy na stanowiskach wychowawców, pedagogów oraz na stanowiskach kierowniczych, posiadających wymagane przez prawo kwalifikacje, wykonujących pracę dydaktyczną i wychowawczą co najmniej w połowie obowiązującego ich czasu pracy.
Podkreślić jednak trzeba, na co zwracana jest uwaga w piśmiennictwie , że przepis § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – stanowi, że „nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 1982 r. Nr 3, poz. 19, Nr 25, poz. 287, Nr 31, poz. 214 i z 1983 r. Nr 5, poz. 33), określoną w tej ustawie jako praca zaliczona do I kategorii zatrudnienia, nabywa prawo do emerytury na zasadach określonych w § 4 i jest uważany za wykonującego prace w szczególnym charakterze.” Z przepisu tego wynika, że z prawa do przejścia na emeryturę w niższym wieku emerytalnym mogą skorzystać tylko nauczyciele wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7 Karty Nauczyciela. Przywołany przepis odwołuje się do art. 1 Karty Nauczyciela, w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania omawianego rozporządzenia. Aktualnie obowiązujący przepis art. 1 Karty Nauczyciela ma nieco inną strukturę niż wówczas obowiązujący. Jednak porównanie zakresu przepisu obowiązującego ówcześnie i aktualnie, pozwala sądzić1, iż prawo do emerytury w niższym wieku mają tylko nauczyciele wymienieni w obowiązującym aktualnie art. 1 ust. 1 i 1a Karty Nauczyciela, tj.: nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w:
  • publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli;
  • zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich oraz rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych;
  • publicznych kolegiach pracowników służb społecznych;
  • publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych przed dniem 21 sierpnia 2003 r.
Warunki przejścia na emeryturę w obniżonym wieku nauczycieli urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, nauczyciele urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 r. mogą przejść na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym, jeśli spełniają łącznie następujące warunki:
  • osiągnęli wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn;
  • posiadają okres zatrudnienia wynoszący: 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn;
  • posiadają co najmniej 15 lat pracy w szczególnym charakterze.
Warunki przejścia na emeryturę w obniżonym wieku nauczycieli urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r.
Nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r. mogą przejść na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym, jeśli:
- nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa;
- do dnia 31 grudnia 2008 r. osiągną:
  • wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn;
  • okres zatrudnienia wynoszący: 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnym charakterze.