Kwestie prawne związane ze szczepieniem dzieci zostały uregulowane w następujących aktach prawnych:
- ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570 z późn. zm.) – dalej u.z.z.ch. w szczególności art. 5, art. 17-21;
- ustawą z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 159 z późn. zm.) dalej u.p.p w szczególności art. 3, art. 17-18;
- ustawą z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 788) – dalej k.r.o.;
- rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. o obowiązkowych szczepieniach ochronnych (Dz. U. Nr 182, poz. 1086);
- rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie wykazu zalecanych szczepień ochronnych oraz sposobu finansowania i dokumentowania zalecanych szczepień ochronnych wymaganych międzynarodowymi przepisami zdrowotnymi (Dz. U Nr 180, poz. 1215);
- komunikatem Ministra Zdrowia z dnia 26 października 2011 roku w sprawie Programu szczepień Ochronnych na rok 2012, (Dz. Urz. MZ Nr 8, poz. 71).
Uprawnionym do wykonania szczepienia są: lekarze, felczerzy, pielęgniarki, położne i higienistki szkolne, którzy posiadają stosowne kwalifikacje. Badania kwalifikacyjne do wykonania szczepienia wykonać może tylko lekarz. O ile na podstawie (uchylonego) rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz. U. Nr 282, poz. 2814; Dz. U. z 2007 r. Nr 56, poz. 379) szczepienia mogły być realizowane zarówno w gabinecie lekarza poz, jak i w gabinecie profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej w szkołach przez pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania lub higienistki szkolne, to od czasu nowelizacji aktu w 2007 r. realizacja szczepień odbywa się w gabinecie lekarza.
W wyniku tej nowelizacji z katalogu zadań pielęgniarki albo higienistki szkolnej wykreślono współorganizowanie lub organizowanie i wykonywania szczepień ochronnych oraz obowiązek prowadzenia dokumentacji szczepień ochronnych uczniów i sprawozdawczości zgodnie z odrębnymi przepisami. Powierzenie odpowiedzialności za realizację procedury szczepiennej lekarzom podstawowej opieki zdrowotnej, a nie pielęgniarkom środowiska nauczania i wychowania sprawującym samodzielnie profilaktyczną opiekę nad uczniami (w wyniku niezależnych kontraktów z Narodowym Funduszem Zdrowia) uzasadnione było tym, że pielęgniarki nie posiadają kompetencji do realizacji tej procedury w całości. Warunkiem wykonania szczepienia przez pielęgniarkę w szkolnym gabinecie jest bowiem wykonane bezwzględnie w dniu planowanego szczepienia lekarskie badanie kwalifikacyjne ucznia do szczepienia. Niezbędna jest także obecność lekarza w czasie szczepienia i przez 30 minut po jego wykonaniu. Pielęgniarka szkolna nie może więc przejąć pełnej odpowiedzialności za realizację szczepień ochronnych uczniów.
Ponadto, nie we wszystkich szkołach funkcjonują gabinety profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej. Zgodnie z 6 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz. U. Nr 182, poz. 1086) dalej r.w.o.s.o. szczepienia ochronne przeprowadzają pielęgniarki, położne i higienistki szkolne, które odbyły w ramach doskonalenia zawodowego specjalistyczny kurs lub szkolenie w zakresie szczepień ochronnych i uzyskały dokument potwierdzający ukończenie tego kursu lub szkolenia lub uzyskały specjalizację w dziedzinie, w przypadku której ramowy program kształcenia podyplomowego obejmował problematykę szczepień ochronnych na podstawie przepisów o zawodach pielęgniarki i położnej. @page_break@
Ocena wykonania szczepień ochronnych zgodnie z kalendarzem szczepień należy do obowiązków lekarza podstawowej opieki zdrowotnej realizowanych w ramach badań bilansowych (obowiązek ten wynika z tabeli zawartej w części III załącznika nr 1 do r.ś.g.o.z.). Obecnie sytuacja przedstawia się następująco: Lekarz poz koordynuje wykonanie i dokonuje kwalifikacji uczniów do obowiązkowych szczepień ochronnych oraz zapewnia wykonywanie szczepień obowiązkowych i informuje o szczepieniach zalecanych. Zakres zadań lekarza podstawowej opieki zdrowotnej stanowi załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 października 2005 r. w sprawie zakresu zadań lekarza, pielęgniarki i położnej podstawowej opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 214, poz. 1816). Opieka profilaktyczna sprawowana przez lekarza POZ nad uczniami obejmuje m.in. realizację szczepień ochronnych u dzieci i młodzieży objętych obowiązkiem szkolnym i obowiązkiem nauki oraz kształcących się w szkołach ponadgimnazjalnych do ich ukończenia. Ocena wykonania szczepień ochronnych zgodnie z kalendarzem szczepień należy do obowiązków lekarza podstawowej opieki zdrowotnej realizowanych w ramach badań bilansowych (obowiązek ten wynika z tabeli zawartej w części III załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej; Dz. U. Nr 139, poz. 1139).
Do obowiązków lekarza POZ, sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną należy powiadomienie: pełnoletniego ucznia obowiązanego do poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym albo opiekuna faktycznego sprawującego, bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad uczniem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki takiej wymaga (zgodnie art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417 z późn. zm.); osoby sprawującej prawną pieczę nad uczniem małoletnim (rodziców, opiekunów prawnych) albo Pacjenta, o obowiązku poddania się ucznia obowiązkowym szczepieniom ochronnym, a także poinformowanie o szczepieniach zalecanych (art. 17 ust. 9 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, Dz. U. Nr 234, poz. 1570 z późn. zm.) - dalej u.z.z.z. Szczepienie ochronne polega na podaniu szczepionki przeciw chorobie zakaźnej w celu sztucznego uodpornienia przeciwko tej chorobie (art. 2 pkt 26 u.z.z.z.).
Wykaz chorób zakaźnych, przeciw którym prowadzone są szczepienia ochronne, wiek i grupy osób objętych obowiązkiem szczepień zawiera rozporządzenie w sprawie wykazu obowiązkowych szczepień ochronnych oraz zasad przeprowadzania i dokumentacji szczepień. Szczepienia ochronne prowadzone są indywidualnie lub grupowo zgodnie z programem szczepień ochronnych na dany rok. Program szczepień ochronnych ze szczegółowymi wskazaniami dotyczącymi stosowania poszczególnych szczepionek, wynikającymi z aktualnej sytuacji epidemiologicznej i rozporządzeń oraz zaleceń, podaje Główny Inspektor Sanitarny w formie komunikatu publikowanego w dzienniku urzędowym Ministra Zdrowia do dnia 31 października roku poprzedzającego realizację tego programu. Program szczepień ochronnych na rok 2012 stanowi załącznik do komunikatu Ministra Zdrowia z dnia 26 października 2011 roku w sprawie Programu szczepień Ochronnych na rok 2012, (Dz. Urz. MZ Nr 8, poz. 71). Od poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym zwolnieni są uczniowie, którzy wcześniej poddali się obowiązkowym szczepieniom ochronnym w wymaganym zakresie i posiadają dokumentację stwierdzającą ten fakt, a od wykonania szczepienia minął okres nie dłuższy od okresu utrzymywania się odporności (§ 4 r.w.o.s.o.).