RPO: Niepubliczna szkoła może zostać zlikwidowana z niewłaściwych powodów

Dziś jest możliwa likwidacja prywatnej szkoły, oparta na niewłaściwych przesłankach lub dokonana niezgodnie z prawem, zanim w takiej sprawie wypowie się sąd - uważa rzecznik praw obywatelskich i prosi szefa resortu edukacji o zajęcie stanowiska w tej sprawie. Chodzi o niejasności, które pojawiły się podczas badania skargi zgłoszonej przez fundację prowadzącą niepubliczną szkołę podstawową, której uczniowie korzystają z edukacji domowej.

Jak podkreśla RPO, w sprawie tej trwały działania zmierzające do wykreślenia szkoły z Ewidencji Szkół i Placówek Niepublicznych (co oznacza likwidację). W 2022 r. kurator oświaty wniósł do organu ewidencyjnego - wójta gminy - o wykreślenie szkoły z ewidencji. Wójt wydał taką decyzję, nadając jej rygor natychmiastowej wykonalności. Fundacja odwołała się do kuratora, co doprowadziło do wstrzymaniu wykonania, a potem do uchylenia przez kuratora decyzji I instancji i zwrotu sprawy do ponownego rozpoznania. W lipcu 2023 r. wójt ponownie wydał decyzję o wykreśleniu szkoły z ewidencji. Po odwołaniu znów ją uchylono, a sprawa wróciła do ponownego rozpatrzenia.

Niepubliczna szkoła ma prawo do dotacji wypłacanej przez gminę lub powiat>>

Niejasne przepisy

W sporze kluczowe jest pytanie, czy dla stwierdzenia legalności działań szkoły decydujące znaczenie ma art. 37 ustawy - Prawo oświatowe (edukacja domowa) czy jej art. 14. (kryteria, które muszą być spełnione przez szkołę). Pierwszy problem to interpretacja art. 14 Prawa oświatowego, zawierającego katalog zadań szkoły publicznej i szkoły niepublicznej, w odniesieniu do tych szkół, w której wszyscy uczniowie realizują obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą (edukacja domowa). Według niego szkołą niepubliczną niebędącą szkołą artystyczną jest szkoła, która m. in. realizuje programy nauczania uwzględniające podstawę programową kształcenia ogólnego, realizuje obowiązkowe zajęcia edukacyjne w okresie nie krótszym oraz w wymiarze nie niższym niż łączny wymiar poszczególnych obowiązkowych zajęć edukacyjnych określony w ramowym planie nauczania szkoły publicznej danego typu, stosuje zasady klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów, prowadzi dokumentację przebiegu nauczania ustaloną dla szkół publicznych, w przypadku szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe - kształci w zawodach określonych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego, zatrudnia nauczycieli obowiązkowych zajęć edukacyjnych, stosuje organizację roku szkolnego ustaloną dla szkół publicznych. Jeżeli wszyscy uczniowie szkoły korzystają z edukacji domowej, niektóre z wymienionych warunków są niemożliwe do spełnienia lub muszą być odpowiednio dostosowane do odmiennej sytuacji. Jak się okazuje, podejście kuratorów oświaty do szkół wyspecjalizowanych w edukacji domowej jest różne. Niektórzy wykazują zrozumienie dla specyfiki takich szkół, inni oczekują pełnego dostosowania się do obowiązujących przepisów, tak jak w przypadku typowych szkół stacjonarnych. Jak wskazuje Fundacja we wniosku do RPO, brak jest jakichkolwiek przepisów, które wprowadzają limit uczniów szkoły, w stosunku do których dyrektor szkoły może, po spełnieniu przesłanek z art. 37 Prawa oświatowego, udzielić zezwolenia na spełnianie obowiązku szkolnego i obowiązku nauki poza szkołą. Nieuzasadnione jest wymaganie od szkoły, aby w statucie miała postanowienia regulujące przesłanki, formy i tryb rozpatrywania wniosku rodziców dziecka o zezwolenie na edukację domową. Fundacja nie zgodziła się także z zarzutami dotyczącymi terminów przeprowadzania egzaminów oraz kwalifikacji nauczycieli. Gdy brak jest uczniów, którzy mają obowiązek uczestnictwa w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych, nie ma podstawy prawnej do formułowania zarzutu o sprzeczności z prawem nieprowadzenia takich zajęć.

Likwidacja na niewłaściwych przesłankach

Rozstrzygnięcie organów administracji, wydane w trybie art. 169 ust. 1 Prawa oświatowego, podlega zaskarżeniu, a następnie może być także przedmiotem kontroli sądu administracyjnego. W obecnym stanie prawnym może jednak wystąpić sytuacja, że likwidacja szkoły, oparta na niewłaściwych przesłankach lub dokonana niezgodnie z prawem, nastąpi zanim zostanie wydane orzeczenie sądu. Oznacza to powstanie szkody dla podmiotu prowadzącego szkołę, a także dla wszystkich członków społeczności szkolnej. 

Należy również zwrócić uwagę na fakt, że organem, do którego wnosi się odwołanie od decyzji organu j.s.t., jest ten sam organ, który stwierdził wcześniej w trybie nadzoru pedagogicznego określone uchybienia i który skierował wniosek do organu j.s.t. o wykreślenie szkoły. Jak wskazuje literatura, taki sposób uregulowania tej materii może prowadzić do naruszenia elementarnego zaufania użytkowników szkoły do państwa i stanowionego przezeń prawa. Ponieważ Prawo oświatowe w art. 169 ust. 2 nie przewiduje żadnych ograniczeń ani wymagań co do terminu przymusowej likwidacji szkoły lub placówki (poza wymogiem oznaczenia daty wykreślenia), może się zdarzyć, że uczniowie, słuchacze bądź wychowankowie zostaną „postawieni przed faktem dokonanym" .

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.